MANİSA'DA MALTA HASAN MESCİDİ VAKFI

MANİSA’DA MALTA HASAN MESCİDİ VAKFI

Manisa Tarihçisi ve Ressamı Merhum İbrahim Gökçen’den alıntıdır
Bugün, Manisa’nın Tevfikiye denilen semtine önceleri “Malta” adı veriliyordu. Ağızdan ağıza dolaşan söylentilere göre, burada vaktiyle gayrimüslimlerin birçok meyhanesi varmış. Bu yüzden Malta Adasına benzetilmek çabasıyla bu semte Malta denilmiş. Halbuki, belgeler bu yanlış rivayeti tamamıyla iptal etmekte ve buraya Malta denilmesinin hakiki sebebini ortaya koymaktadır. Şöyle ki:
16. Asrın sonunda yaşadığını tahmin ettiğimiz Malta Hasan şimdiki Dış Mahallede(Kaynak mahallesi) İzmir Caddesiyle Tevfikiye Mahallesi arasında bir mescit bina ettirmişti. Bu zatın adı, sonradan aynı semtin adı olmuştur. Malta Hasan’ın yaptırdığı mescit, bugün tamamıyla ortadan kaybolmuştur. Hacı Yahya Camisi’ne ait elde edilen bazı vesikalardan, Malta Hasan Mescidinin bu çevrede olduğunu öğrenmekteyiz. Yeri kesin olarak tayin edilememektedir. Malta Hasan’ın yaptırdığı mescide ne gibi gelir kaynakları tahsis eylediği hakkında bilgi edinilemedi. 63. Numaralı Muhasebe Defterinde bu mescide ait olan muhasebe ve teftiş vesikası, halk üzerinde Malta Hasan Vakfının 37.550 akçesi olduğunu göstermektedir. Fakat bu borçların ne gibi akarlardan doğduğu beyan edilememiştir. Aşağıdaki vesikanın vazifeliler bölümüne bakılacak olursa, Malta Hasan Mescidinin bir hayli geliri olduğu anlaşılmaktadır.
BELGE: MALTA HASAN MESCİDİ VAKFININ MUHASEBESİ
Muhasebe-i varidat ve ihracat-ı evkaf-ı mescid-i şerif-i Malta Hasan der mahalle-i Babakuyusu min mahallat-ı Manisa el mahmiyye der zaman-ı Sinan el-mütevelli an iptida-yı Muharrem ül haram sene sitte ve selasin ve elf. (Muharrem Ayı başı 1036/Eylül Ayı sonları 1626)
İktisab-ı mal-i vakfı mezbur maa irbah-ı nukud fittarih il-mezbur 44.333,
-An il- ihtisab 38.550,   -An mahsul-i irbah 5.783
VAZAA MİNZALİKE
-Vazife-i Muhiddin el-imam fi sene 2.000,  -Vazife-i Sinan el-müezzin 600,
-Vazife-i Kayyim Dede 250,             -Baha-yi şem’ 300,                 -Baha-yı hasır 100,
-Mühimmat-ı aşur 100,                      -Baha-i taamiyye 500,            -Baha-i helva-yi asel 150, 
-Mühimmat-ı mescid-i şerif 100,  Bera-yı resm-i muhasebe fi sene-i mezbure 228,
- Bera-yı         -Vazife-i Sinan El-Mütevelli fi sene-i mezbure 1330,  -sah, sah,¹
Manisa Tarihçisi ve Ressamı Merhum İbrahim Gökçen’den başka alıntılar:
Dindar ve hayırsever bir kişi olan Seydi Efendi camilerde Kur’an okunması, fukaraya yemek verilmesi için para vakfetmişti. Bu paraların Manisa’da mülk bağlarından oda ve ev kiralarından elde edildiği, 1036 Muhasebesinden anlaşılmaktadır. Vakıf evlerinin Baba Kuyusu Mahallesinde bulunan Çulha odaları ile Attar Ece Mahallesinde vaki iki evden ibaret olduğu anlaşılmaktadır.(Şer’iyye Sicili:82/75) bağların ve mülklerin mahsulünü Baba Kuyusu Mescidine vakfetmişti. Bu mescidin Malta Hasan Mescidi olduğunu kuvvetle tahmin ediyoruz. ²
BELGE: SEYDİ EFENDİ VAKFI 1036 YILI MUHAEBESİ;
Muhasebe-i varidat ve ihracat-ı evkaf-ı merhum  Seydi Efendi bera-yı tilavet-i ecza-yı şerife ve Sure-i İhlas ve taamiyye der zaman-ı Mahmud ve Elhac Bekir el mütevelli an iptida-yı Muharrem ül haram lisenete sitte ve selasin ve elf (Muharrem Ayı başı 1036/Eylül Ayı sonları 1626) ilâ tamam tilkal sene,
-İktisab-ı mal an mahsul-ü bağat ve icare-i hane ve oda hasıl 16.122,
EL MAHSULAT:
-Mahsul-ü bağ fi sene-i mezbure 6.400,       -An mahsul-ü bağ-ı diğer fi sene-i mezbure 2.000
-An mahsul-ü bağ-ı diğer fi sene 2.600,        -An mahsul-ü oda hasıl fi sene 3.322,
-An mahsul-ü icare-i hane 1.800,
 (Vesikanın alt tarafında, vazife sahibleri, vaiz, cüzühan, müezzin-i Attar Ece, İmam-ı Cami-i Ece, müezzin-i Mescid-i Babakuyusu, müezzin, mütevelliyan, olarak gösterilmektedir.)³
Bilindiği üzere; “Malt” kelimesi Fransızca sanılan ve arpadan elde edilen mayalanma anlamına gelse de Türkçemizde de ekmek, peynir, yoğurt ve benzeri mayalarının devamlı olarak bulunduğu, inanç değerlerinin de katıldığı “Maya Ocağı” “Malt Ocağı” denilen kişilerden maya alınırdı. Bu kişiler ölmeden önce yerine geçecek güvendiği bir kişiye işin sırlarını öğreterek işini devrederdi. Bu işleme “El verme” denirdi. Malta Hasan’ın unvanı böyle bir gelenekten gelmiş olmalı.
Malta Hasan Vakfından ve Seydi Efendi Vakfından hiçbir taşınmaz, Cumhuriyet Dönemine ulaşmamıştır. Manisa’nın Osmanlıca Tapu Kütük Defterlerinde de vakfından ilişikli taşınmaz kaydına rastlanamamıştır.
.
Günümüzde (08.04.2023) Tevfikiye Mahallesi Muhtarlık hizmet yapısının bulunduğu yerde evvelce Malta Hasan Mescidi vardı. Resimde görülen çınar ağacı bu savın en önemli tek fiziki kalıntısıdır. Anılan mescidin yeri 75 yaşlarında olan Emekli Mali Müşavir Eyüp Uğurlu ve Emekli Öğretmen Selim Derin’in daha yaşlı Manisalılarla yaptıkları uzun araştırma sonucu tespit edilmiştir.
Nurullah Ertuğrul
__________________________
1 -) İbrahim Gökcen, Manisa Tarihinde Vakıflar ve Hayırlar-1, 1946 İstanbul, sf:216-217 ve 217.Sayfadaki Vesika: 85
2 -) İbrahim Gökcen, Manisa Tarihinde Vakıflar ve Hayırlar-1, 1946 İstanbul, sf:252-254
3 -) İbrahim Gökcen, Manisa Tarihinde Vakıflar ve Hayırlar-1, 1946 İstanbul, sf:254 de Vesika:105