KULA'LI YABA AYAK EFE

           KULA’LI YABA AYAK EFE

            Kula’lı Şahanlar Soyundan Hüseyin Şahin; 1.Dünya Savaşında Arabistan’da 4 yıl savaşan bir dört yıl da Mısır’da esir kalan ve o günlerin hatırası olarak bacağındaki domdom kurşununu ölünceye kadar taşıyan atası Şahanlar’ın Demirci Mehmet Çavuş’un anıları ile 2005 Yılında 90 yaşlarında olan Eski Kula Belediye Başkanı rahmetli Mustafa Keleşoğlu ve diğer yaşlı bilge Kulalılardan dinledikleriyle yazdığı “Kula Efeleri” adlı kitabını 2006 yılında yayımladı. Kula Lisesi’nin ilk mezunu olarak beraber okuduğumuz emekli Kula Belediyesi Yazı İşleri Müdürü 1953 doğumlu rahmetli Hüseyin Şahin’in anılan kitabından özet olarak aşağıya aktarıyorum.
            Şabanlar’ın Mehmet 1311/1894 yılı yaz aylarında Kula’daki bağ evinde doğmuş. Büyüme çağında vücutlu bir yapıya sahip olduğundan pabuç sorunu oluşturan iri ayaklarından dolayı anası onu “A benim yaba ayaklı oğlum” diye severmiş. “Yaba Ayak” adı böylece ünlenmiş ve ona ad olmuş. Kula Askeri Kışlası’ndan Halep’teki birliğine sevk edilmiş. Ana babasını ve bacısı Ayşe’yi kardeşi Ali’ye teslim ederek Alaşehir’den tren ile bir haftada Halep’e ulaşarak birliğine teslim olmuş.
           Yaba Ayak Efe 1.Dünya Savaşının çıkmasıyla İngiliz destekli Arap asi ve askeriyle yapılan pek çok muharebede 6 yıl süvari olarak çatıştı. Bu arada Halep’te varlıklı bir ailenin kızı Ümmü Gülsüm ile evlendi. Doğan çocuğuna dedesinin adı Mehmet adını verdi. Bu olaydan bir ay sonra 1918-Mondros Mütarekesi imzalandı. İngiliz ve Fransızlar Halep’te taşkınlıklar yapıyordu. İzmir’in işgal haberini duyunca eşi ve oğlunu ailesine teslim ederek Kula kurtulunca geri döneceğim diye vedalaşıp yüklü altın ile Halep’ten trene bindi. Az ilerleyen treni gece durduran Bedeviler trendeki herkesi soydular. Alaşehir’e gelen Yaba Ayak Efe’nin üzerinde elbisesi bile yoktu. Bir tanışıyla giyindi ve Kula’ya ulaştı.
           Kula daha işgal olmadan milli mücadeleye hazırlanan Kula eşrafı tutuklanmaya başlanmış ancak Manisa’da Müftü Alim Efendi’nin 23 Şubat 1919’da kurduğu Manisa İstihlas Vatan Cemiyeti’nin bir kolu da Kula’da Müftü Rasih Efendi başkanlığında kurulmuştur. 17 Haziran 1919 Günü Albay Bekir Sami Bey ve ekibi Eşme’den Kulaya gelir. Salihli Cephesinde Yunan taarruzunun başladığı 22 Haziran 1920 gününden itibaren 159.Alay ve komutanı Binbaşı Şakir Bey, Uşak Hücum Taburundan birlikler, Salihli Kuzey Cephesinden ayrılan Salihli Milli Alayı ve 68. Alayın dağınık birlikleri ile Alaşehir’den çekilen 23. Tümen Komutanı da Kula’ya gelmişlerdi. Böylece Milli Mücadelede boyunca kurtuluşa kadar çalışacak teşkilatlanmaya gidilir. Bu teşkilatlanmanın kahramanı da Yaba Ayak Efe olmuştur.               
          28 Haziran 1920 Günü Kula Yunanlılarca İşgal edilir. Yaba Ayak Efe 190 boyunda 100 kilodan fazla vücutlu olup bıyıkları arkasından görülen yaman bir yiğit imiş. Bir gün Kula’da Rum Lokantacı Yorgi’nin lokantasına girmiş. Yunan işgaliyle şımaran Yunan işbirlikçisi Çobanoğlu namlı yerli Rum, Lokantacının sunduğu göveçleri beğenmeyip döküp-saçıp defalarca eziyet edip Yorgi’yi tartaklamaya başlar. Bunu gören Yaba Ayak Efe, Çobanoğlu’nu iki büklüm yapıp lokantanın odunluğuna fırlatıp bir de tekme savurur. Bu olay Türklerde bir heyecan Yunanlılarda panik oluşturur. Harekete geçen Yunan askerleri Yaba Ayağın peşine düşer.
           Silahlanan Yaba Ayak Efe atına binip Söğüt Çayı yöresine gelir. Onun gibi düşünen Şadanın Hüseyin Çavuş, Endez Hüseyin, Yaba Ayağın kardeşi Ali, Semerci Süleyman, Buruşuk Mehmet gibi çevre köylerden gelen yiğitlerle çok kısa zamanda kurulan Yaba Ayak Çetesinin kızan sayısı 30-40 ‘a ulaşır. O yörede Yunan’a çalışan Hendek Devesi Mehmet adlı adamın koyun sürüsüne el koyup Umur Baba Dağında bir mağaraya sığınırlar Derken 45 kızan oldular. Yaba Ayak, çetenin müfreze komutanlığına Şadanın Hüseyin Çavuşu atadı. Orada dürüstlük, ahlak, namus ve vatan sevgisi uğruna Akıncı Yemini yapıldı. Balıbeyi Köyü Yunan işbirlikçilerin zulmünden kurtarıldı o köy de efelere süt ürünleri ve benzeri yardımlarda bulundular. Bu şekilde çevre köylülerden aldıkları destekler onları güçlü kılıyordu. Altı ay önce dağa çıkan başka bir Efe Kulalı İhsan Oğlu (Essano) Mehmet Efe de kızanlarıyla birlikte Yaba Ayak Çetesine katıldı ve kızan sayısı 80 oldu.
Yaba Ayak Çetesi Eşme, Uşak, Selendi ve Demirci yörelerinde devamlı yer değiştiriyor düşmana baskın üstüne baskın yapıyor onlara büyük zararlar verdiriyordu. Parti Pehlivan, Bakırlı Saçlı Efe ve Demirci Mehmet Efe ile birlikte hareket ediyorlardı. Demirci Çevresinde bulunduğu bir zamanda Demirci Kaymakamı İbrahim Ethem Bey ile tanışıp görüşen Yaba Ayağın çetesi bundan böyle müfreze olarak Kaymakamın emirlerini yerine getirir. Gece gündüz Köyden köye dağdan dağa baskın üstüne baskın yaparak Yunanlıları perişan eden Yaba Ayağı ortadan kaldırmak için Yunanistan’dan “Efzun” adı verilen özel eğitilmiş askerler getirilmiş ve Selendi yolundaki Gediz Köprüsü çevresinde Çavur Köyünde tuzağa düşürülen Yaba Ayak ve dört kızanını başları kesilerek şehit edilir. Kesilen başlar Gölde Köyü kuyusu başında sergilenir. Yetmez! Yaba Ayağın başı sırığa takılarak Kula ve çevresinde gezdirilir. Böylece 1921 Yılında 27 yaşında iken vatan uğrunda Hakka yürüdü. Çete reisliğindeki yerini İhsan Oğlu (Essano) Efe doldurdu. Aynı hız ve anlayışla Kula’nın kurtuluşuna kadar Milli Mücadele için kurulan teşkilatlarla ve Fahrettin Altay’ın Süvari Birliği, Atatürk önderliğinde şanlı Türk Ordusuyla el ele verilerek 4 Eylül 1922 Günü Kula Kurtarıldı. Verilen bu mücadele sırasında;  
SAĞ KALAN EFELER:                                             ŞEHİT OLAN EFELER:
İhsan Oğlu Mehmet Efe                                                Yaba Ayak Mehmet Efe
Şabanoğlu Ali Efe (Alo Efe) (Yaba Ayak’ın kardeşi)  İhsan Oğlu Hüseyin
Şadanın Hüseyin Çavuş                                                 Sandal’dan Sirkecioğlu Mustafa
Semerci Süleyman                                                        Menye’den Çakır
Endez Hüseyin                                                              Mustafa Oğlu Ahmet
Süleyman Kabaca                                                         Buruşukoğlu Mehmet 
İhsan Oğlu Süleyman                                                    Buruşukoğlu Adil
Arab Abdi                                                                      Kilimcigöldelioğlu Fehmi
Kemerli Arab Mehmet                                                  Gölde’den Kabakçıoğlu Mehmet
Arab Yakup                                                                   Kenger’den Ayrancıoğlu Ali
Enceklerli Aziz                                                              Kerim Oğlu Şerif
Şıhoğullarından Borlulu İzzet                                        Balıkesirli Ramazan Çavuş
Encekler’li Boşnak İsmail                                              Kenger’den İlyas Oğlu Ali
Alaşehir’de mukim Mıhçı Mehmet                                Yenişehirli Kürtoğlu Mehmet
Dombaylı’dan Hasan Hüseyin                                        Demircili Kako Mehmet
Üşümüş’lü  Mehmet                                       Karacalar Köyünden Sarı Hasanoğlu Mehmet Ali
Yenişehirli Hüseyin                                                        Menye’den Çobanoğlu Halil
Erdoğmuş’lu Hüseyin                                                         Kenger’den Akça İbrahimoğlu Mehmet
Kako Mehmet                                                                 Burgazlıoğlu Mehmet
Sarı Hüseyin                                                                    Sandal’dan Köseoğlu Mehmet
Kakacıoğlu Hüseyin                                                        Menye’den Mehmet Oğlu Mustafa
İbrahim Çakırcan                                                             Kenger’den Karamanoğlu Süleyman
Semerci İsmail                                                                 Üşümüş’lü  Kamil
İbrahimağa’dan Hasan                                                     Salihli’den Arnavutoğlu Hasan
Enceklerli Mehmet                                                           Dombaylı’dan Mehmet
Topaloğlu Hüseyin                                                            Alaşehirli Tabak Hüseyin
Kerim Oğlu Şerif, Ebeoğlu Kör Mahmut ve Kürkçü’lü Şerif
  
             İhsanoğlu Mehmet Efe’ye ait eski bir resim. Önde fötr şapkasıyla. (Bu resim Selendi-Mıdıklı-Ramazanlar Köyünden Himmet Arıkan’dan alınmıştır.) Essano Selendi’den evli idi ve Kurtuluş sonrasında orada yaşadı mezarı da ordadır. Oğlu Mehmet Erdil Turgutlu İlköğretim Müdürü iken Emekli oldu. Selendi’de yaşadı. Onun çocukları da Diş Hekimi Rahmetli Serdar Erdil, Rahmetli Sedat Erdil ve Biyoloji öğretmeni Seher Erdil’dir. Yaba Ayak Efe’nin kardeşi Ali’nin oğlu Mehmet Koyuncuoğlu’dur.
Nurullah ERTUĞRUL