Türkiye-Macaristan İlişkilerinin 100. Yılında 'Geliştirilmiş Stratejik Ortaklık'

Türkiye-Macaristan İlişkilerinin 100. Yılında ‘Geliştirilmiş Stratejik Ortaklık’

Tuba ÇEBİ
 

Macaristan, coğrafi konumu itibariyle Orta Avrupa'nın kalbinde yer almaktadır. Bu durum, tarih boyunca bölge için stratejik bir öneme sahip olmasını sağlamıştır. Macaristan, Orta Avrupa'nın ekonomik anlamda önemli bir aktörüdür. Macaristan’ın başkenti Budapeşte, bölgenin finans ve ticaret merkezlerinden biridir.

Tarihçe

Tarih boyunca farklı medeniyetlere ev sahipliği yapan Orta Avrupa’da yer alan Macaristan, tarihi ve jeopolitik öneme sahiptir. Macaristan'ın tarihine bakıldığında, yerleşim tarihi oldukça eski devirlere, Neolitik Çağ’a inmektedir. Siyasi tarih Orta Çağ'da Hunlar, Avarlar ve Bulgarlar gibi farklı kavimlerin etkileşimiyle başlamıştır. 9. yüzyılda, Macaristan bölgesi, Büyük Moravya İmparatorluğu'na bağlı bir prenslik haline gelmiştir. Macaristan, 896 yılında Magyar kabileleri tarafından kurulmuştur. Büyük Moravya'nın çöküşüyle birlikte, Macarlar Orta Avrupa'ya hakim olmuşlardır. Macar Krallığı, kuruluşundan itibaren birçok savaş görmüş ve siyasi değişim yaşamıştır.

Macaristan, 16. yüzyılın ortalarından 17. yüzyılın sonlarına kadar, Osmanlı İmparatorluğu'nun hakimiyeti altında kalmıştır. 1686'da Viyana kuşatmasının ardından Osmanlı İmparatorluğu'nun Macaristan'daki hakimiyeti sona erdi. 19. yüzyılın başlarında, Macaristan, Avusturya-Macaristan İmparatorluğu'nun bir parçası haline geldi. Bu dönemde, Macar milliyetçiliği güç kazandı ve 1867'de Avusturya-Macaristan Çift Monarşisi'nin kurulmasıyla, Macaristan daha fazla özerklik kazandı. Avusturya-Macaristan İmparatorluğu, I. Dünya Savaşı'nda yenildi. Macaristan, 1920'de imzalanan Trianon Antlaşması ile sınırlarını büyük ölçüde kaybetti. II. Dünya Savaşı'nın ardından Macaristan, kısa bir süre Nazi hakimiyeti altında kaldıktan sonra Sovyet etkisi altına girdi. 1956'da Budapeşte'de meydana gelen Macar Devrimi, Sovyet müdahalesiyle sonuçlandı. Soğuk Savaş döneminde, Macaristan Varşova Paktı üyesi olarak Sovyet etkisi altında kaldı. Ancak, 1989'da demokratik reformlar ve Sovyetlerin geri çekilmesiyle birlikte, Macaristan bağımsız bir ülke haline geldi.

Macaristan, 1999 yılında NATO'ya katılarak güvenlik açısından önemli bir rol üstlenmiştir. NATO üyeliği, bölgedeki istikrarın korunmasına ve savunma kapasitesinin artırılmasına katkı sağlamaktadır. Macaristan, 2004 yılında Avrupa Birliği'ne üye olmuştur. AB üyeliği, ekonomik kalkınma ve siyasi istikrar açısından önem taşımaktadır. Macaristan tarihi boyunca farklı kültürlerin etkileşimi altında kalmış ve jeopolitik önemini sürdürmüştür. Günümüzde, AB ve NATO üyeliği ile birlikte, hem ekonomik hem de güvenlik açısından önemli bir rol oynamaktadır.

Türkiye-Macaristan İlişkileri

Türkiye ile Macaristan arasındaki ilişkilere bakıldığında, diplomatik ilişkiler tarihsel olarak dostane ve işbirlikçi bir şekilde ilerlemiştir. İki ülke arasındaki ilişkiler çeşitli alanlarda iş birliği içermekte olup, ekonomik, kültürel ve savunma alanlarında çeşitli temasları içermektedir.

Türkiye ile Macaristan arasında I. Dünya Savaşı sonrası kesilen diplomatik ilişkiler, 18 Aralık 1923'te İstanbul'da imzalanan Dostluk Anlaşması ile yeniden kurulmuştu. Ancak, iki devlet arasındaki bu iş birliği ve ilişkilerin gelişimi daha sonraki yıllarda, özellikle de Sovyet Rusya’nın çöküşü ve Macaristan'ın bağımsızlığını güçlendirmesinden sonra yaşandı.

Türkiye ile Macaristan arasındaki ilişkiler, genel olarak pozitif ve işbirlikçi bir karakter taşımaktadır. Her iki ülke de karşılıklı çıkarlar doğrultusunda çeşitli alanlarda iş birliği yapmaya devam etmektedir. İlişkiler, artan karşılıklı üst düzey ziyaretler ve istişare mekanizmaları ile birçok alanda ivme kazanmıştır.

Türkiye ve Macaristan, NATO, AB, Avrupa Konseyi ve Türk Devletleri Teşkilatı olmak üzere uluslararası ve bölgesel örgütler çerçevesinde yakın iş birliği ve eşgüdüm içerisindedir. Türkiye ile Macaristan arasında 2013 yılında Yüksek Düzeyli Stratejik İşbirliği Konseyi (YDSK) tesis edilmiş ve ilişkilerimiz stratejik ortaklık düzeyine çıkarılmıştır. 2023 yılında ilişkilerimizin “Geliştirilmiş Stratejik Ortaklık” düzeyine çıkarılması kararlaştırılmıştır. İlki Aralık 2013’te yapılan YDSK toplantıları iki yılda bir düzenlenmekte olup, beşinci ve son toplantı Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ve Macaristan Başbakan Orban başkanlıklarında 11 Kasım 2021 tarihinde Ankara’da gerçekleştirilmiştir. Cumhurbaşkanı düzeyinde son resmi ziyaretler, Macaristan Cumhurbaşkanı Katalin Novak tarafından Mart 2023’te Türkiye’ye gelişi ile gerçekleşmiş; Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan da Kasım 2019’da Macaristan’a ziyarette bulunmuştur. Macaristan Dışişleri ve Dış Ticaret Bakanı Peter Szijjarto, 27 Şubat 2023 tarihinde depremler nedeniyle ülkemize bir dayanışma ziyareti gerçekleştirmiş, ayrıca 3 Mayıs 2023 tarihinde çalışma ziyaretinde bulunmuştur. Dışişleri Bakanı Hakan Fidan 28 Temmuz 2023 tarihinde Macaristan’a resmi bir ziyarette bulunmuştur.[1] Tüm bu sıkı ilişkiler, Türkiye ile Macaristan arasındaki ekonomik ilişkilere katkı da bulunmuştur.

Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın Macaristan Ziyareti

Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan 18 Aralık 2023’te Macaristan’a resmi ziyarette bulundu. Recep Tayyip Erdoğan, resmi temaslarda bulunmak üzere geldiği Macaristan'ın başkenti Budapeşte'de, Macar mevkidaşı Katalin Novak ile bir araya geldi. Bu ziyaret kapsamında Türkiye-Macaristan Yüksek Düzeyli Stratejik İşbirliği Konseyi'nin Altıncı Toplantısı düzenlendi. Toplantının ardından Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ile Macaristan Başbakanı Victor Orban ortak basın toplantısı düzenledi. Basın toplantısında iki devlet ilişkilerinin "İlişkileri Geliştirilmiş Stratejik Ortaklık" seviyesine çekildiği ifade edildi. Macar Başbakan Orban, "Ötesi var mı bilmiyorum. Diplomaside bu, dostluk ve kardeşlik açısından en güçlüsüdür." görüşünü paylaştı. İkili ilişkilerin ne derece yakın ve stratejik olduğuna ilişkin gösterge ise Orban’ın şu sözleri oldu: "Türkiye olmadan Macaristan'ın güvenliği yok. Macaristan'ı tehdit eden göç tehdidi, Türkiye'siz durdurulamaz." Orban, "Ukrayna ve Rusya savaşından tek bir ülke sonuç alabildi. Tahıl anlaşması ile (tek sonuç alabilen) Türkiye oldu." İfadelerini kullandı.[2]

Türkiye-Macaristan Dostluk Anlaşması’nın İmzalanmasının 100. Yıl Dönümü

Türkiye ile Macaristan arasında I. Dünya Savaşı sonrası kesilen diplomatik ilişkiler, 18 Aralık 1923'te İstanbul'da imzalanan Dostluk Anlaşması ile yeniden kurulmuştu. Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, Macaristan Başbakanı Viktor Orban ile düzenlediği ortak basın toplantısında, Budapeşte'de bulunmanın bahtiyarlığını yaşadığını, bugün aynı zamanda diplomatik ilişkilerin de tesis edildiği Türkiye-Macaristan Dostluk Anlaşması’nın imzalanmasının 100'üncü yıl dönümü olduğunu belirtti. Erdoğan, ziyaret vesilesiyle imzaladıkları anlaşmaların, münasebetlerin sağlamlaşmasına yardımcı olacağını vurgulayarak, sözlerini şöyle sürdürdü:

"Orban ile önce akdettiğimiz ortak siyasi bildiriyle stratejik ortaklık düzeyindeki ilişkilerimizi, geliştirilmiş stratejik ortaklık seviyesine taşıdık. Bu aynı zamanda geleceğe yönelik vizyonumuzun da bir göstergesidir. 2024 boyunca idrak edeceğimiz Türkiye-Macaristan Kültür Yılı'nın açılış törenini bu akşam Cumhurbaşkanı Sayın Novak'ın da katılımıyla Sayın Başbakan ile birlikte gerçekleştireceğiz. Bir yıl boyunca sürecek etkinlikler Türk ve Macar halklarını birbirlerine daha da yakınlaştıracaktır."[3]

Cumhurbaşkanı Erdoğan ile Macaristan Başbakanı Orban başkanlığındaki Türkiye-Macaristan Yüksek Düzeyli Stratejik İşbirliği Konseyi Toplantısı'nın ardından iki ülke arasında 17 maddelik işbirliği anlaşması yapıldı.

İş birlikleri:

Cumhurbaşkanı Erdoğan ile Macaristan Başbakanı Orban, Türkiye Cumhuriyeti ile Macaristan arasında Stratejik Ortaklığın Geliştirilmiş Stratejik Ortaklık Düzeyine Yükseltilmesi Hakkında Ortak Siyasi Bildiri'yi imzaladı.

Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı ile Macaristan Kültür ve İnovasyon Bakanlığı arasında Sosyal Hizmetler Alanında İşbirliğine İlişkin Mutabakat Zaptı'na, Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanı Mahinur Özdemir Göktaş ile Macaristan Kültür ve İnovasyon Bakanı Janos Csak imza attı.

Kültür ve Turizm Bakanlığı Yurtdışı Türkler ve Akraba Topluluklar Başkanlığı ile Macaristan Kültür ve İnovasyon Bakanlığı arasında Mezun Politikaları ve Burs Programları Konusunda İşbirliğine İlişkin Mutabakat Zaptı, Kültür ve Turizm Bakanı Mehmet Nuri Ersoy ve Macaristan Kültür ve İnovasyon Bakanı Janos Csak tarafından imzalandı.

Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı ile Macaristan Kültür ve İnovasyon Bakanlığı arasında 2025 Ortak Bilim ve İnovasyon Yılı İşbirliğine Niyet Beyanı'nı, Sanayi ve Teknoloji Bakanı Mehmet Fatih Kacır ile Macaristan Kültür ve İnovasyon Bakanı Janos Csak imza altına aldı.

Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı ile Macaristan Savunma Bakanlığı arasında Savunma Teknoloji Alanlarında Araştırma, Geliştirme ve İnovasyon İşbirliğine İlişkin Mutabakat Zaptı, Sanayi ve Teknoloji Bakanı Mehmet Fatih Kacır ve Macaristan Savunma Bakanı Kristof Szalay-Bobrovniczky tarafından imzalandı.

Cumhurbaşkanlığı Savunma Sanayii Başkanlığı ile Macaristan Savunma Bakanlığı arasında Savunma Sanayii İşbirliği Mutabakat Zaptı'na, Savunma Sanayii Başkanı Haluk Görgün ve Macaristan Savunma Bakanı Kristof Szalay-Bobrovniczky imza attı.

Cumhurbaşkanlığı İletişim Başkanlığı ile Macaristan Başbakanlık Kabine Ofisi arasında Görsel İşitsel Politika ve Hükümet İletişimi Alanlarında İşbirliğine İlişkin Mutabakat Zaptı, Cumhurbaşkanlığı İletişim Başkanı Fahrettin Altun ile Macaristan Dışişleri ve Dış Ticaret Bakanı Peter Szijjarto tarafından imza altına aldı.

Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı ile Macaristan Dışişleri ve Dış Ticaret Bakanlığı arasında Nükleer Enerji Alanında İşbirliği Mutabakat Zaptı, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı Alparslan Bayraktar ile Macaristan Dışişleri ve Dış Ticaret Bakanı Peter Szijjarto arasında imzalandı.

Dışişleri Bakanlığı ile Macaristan Dışişleri ve Dış Ticaret Bakanlığı arasında İşbirliği Anlaşması'na, Dışişleri Bakanı Hakan Fidan ile Macaristan Dışişleri ve Dış Ticaret Bakanı Peter Szijjarto imza attı.

Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti ile Macaristan Hükümeti arasında Sivil Acil Durumlar Alanında İşbirliği Anlaşması, İçişleri Bakanı Ali Yerlikaya ile Macaristan İçişleri Bakanı Sandor Pinter tarafından imzalandı.

Cumhurbaşkanı Erdoğan ile Başbakan Orban'ın huzurunda gerçekleşen imza törenin ardından aynı alanda, Türkiye Cumhuriyeti İçişleri Bakanlığı ile Macaristan İçişleri Bakanlığı Arasında Ortak İşbirliği Mekanizmasının Kurulmasına Dair Niyet Beyanı, İçişleri Bakanı Ali Yerlikaya, Macaristan İçişleri Bakanı Sandor Pinter arasında imza altına alındı.

Nurol Holding ile Raba ve N7 Arasında İşbirliği Mutabakat Zaptı'nı Nurol Holding Yönetim Kurulu Başkan Yardımcısı Oğuz Çarmıklı, Macaristan Savunma Bakanı Kristof Szalay-Bobrovniczky imzaladı.

Ayrıca, Türk heyetinin Macaristan temasları kapsamında, BOTAŞ ile MVM Arasında İşbirliği Mutabakat Zaptı, BOTAŞ Genel Müdür Vekili Abdülvahit Fidan ile MVM Yönetim Kurulu Başkanı Karoly Matrai arasında imzalandı.

Gülermak ile V-HID Arasında Mutabakat Zaptı'na, Yönetim Kurulu Başkanı Kemal Güleryüz, V-HID Yönetim Kurulu Başkanı Lorinc Meszaro imza attı.

Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı ile Macaristan Milli Arşivi Arasında İşbirliği Protokolü, Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanı Uğur Ünal ile Macar Arşivleri Genel Müdürü Csaba Szabo tarafından, TRT ile MTV ve DUNA Arasında İşbirliği Ek Protokolü de TRT Genel Müdürü Mehmet Zahid Sobacı ile MTVA Yönetim Kurulu Başkanı Daniel Papp tarafından imzalandı.

Yunus Emre Enstitüsü ile Eötvös Lorand (ELTE) Üniversitesi Arasında Türkoloji Alanında İşbirliği Protokolü'ne Yunus Emre Enstitüsü Başkanı Şeref Ateş, ELTE Rektörü Laszlo Borhy imza attı.[4]

Değerlendirme ve Politika Önerileri

Türkiye ve Macaristan arasında stratejik ortaklığın, geliştirilmiş stratejik ortaklık düzeyine yükseltilmesi, ikili ilişkilere ne kadar önem verildiğini ortaya koymaktadır. Yapılan iş birlikleri ile geliştirilmiş stratejik ortaklık düzeyine çekilmesi, ilişkileri kuvvetlendirmek amacıyla önemli gelişmelerdir. İki ülkede bölgesel ve küresel sorunlarda belirleyici, stratejik eğilimleri yüksek ve yön verici konuma sahip. Bu sebeple iki devlet arasındaki ilişkiler ayrıca önem taşımaktadır. Ayrıca birçok konuda benzer politik eğilimlere sahiptirler. Örneğin, hem Türkiye hem Macaristan, NATO’nun bir üyesi ve aynı zamanda Batı’nın ve NATO’nun kararlarına ve eğilimlerine ilişkin eleştirilerini de dile getirebilmektedir. Bir diğer örnek de Türkiye ve Macaristan’ın Rusya’ya karşı gündeme gelen ambargo ve yasakları kısmen destekliyor ya da destek vermiyor.

Benzer politik izlencelerin yanı sıra jeostratejik olarak da birbirlerine katkı sağlayabilecek iki önemli ülke olarak ön çıkmaktadırlar. Macaristan, Türkiye’nin AB üyeliğini desteklemekte Batı ile ilişkilerinde stratejik destek sağlamaktadır. Türkiye de Macaristan için Orta Doğu ve Orta Asya ülkelerine ulaşmada bir köprü görevi görebilecek potansiyele sahiptir. Bunların yanı sıra Balkanlarda çöken yerel iş birliği Macaristan’ın dış politikasını da etkilemektedir. Avrupa Birliğinin yanı sıra Türk Devletleri Teşkilatında güçlü bir aktör olarak konumlanmaktadır. Türkiye ve Macaristan arasındaki iş birliği iki devletin hem bölgesel hem de küresel politikalarını kuvvetlendirecek bir potansiyele sahiptir. Gelecekte daha da derinleşecektir.

[1] Türkiye-Macaristan İlişkileri (2023, 20 Aralık). Erişim Adresi: https://www.mfa.gov.tr/-turkiye-macaristan-iliskileri.tr.mfa

[2] Macaristan Başbakanı Orban: Türkiye Olmadan Macaristan'ın Güvenliği Yok (2023, 20 Aralık). Erişim Adresi: https://www.aa.com.tr/tr/dunya/macaristan-basbakani-orban-turkiye-olmadan-macaristanin-guvenligi-yok/3086063

[3] Cumhurbaşkanı Erdoğan: Macaristan İle İlişkilerimizi Geliştirilmiş Stratejik Ortaklık Seviyesine Taşıdık (2023, 20 Aralık). Erişim Adresi:  https://www.aa.com.tr/tr/gundem/cumhurbaskani-erdogan-macaristan-ile-iliskilerimizi-gelistirilmis-stratejik-ortaklik-seviyesine-tasidik/3085984

[4]  Türkiye ve Macaristan Arasında 17 Maddelik İş Birliği Anlaşması İmzalandı  (2023, 20 Aralık). Erişim Adresi:   https://www.aa.com.tr/tr/gundem/turkiye-ve-macaristan-arasinda-17-maddelik-is-birligi-anlasmasi-imzalandi/3086126

Not: Yazı ilk olarak 20 Aralık 2023 tarihinde TURKSAM sitesinde yayınlanmıştır.( https://www.turksam.org/detay-turkiye-macaristan-iliskilerinin-100-yilinda-gelistirilmis-stratejik-ortaklik)