Ermeni İşgali Altındaki Şehir - Şuşa

Şuşa sehrinin, 8 Mayıs 1992 tarihinde Ermeniler tarafından işgal edilmiş, silah zoruyla evlerini terk etmeye zorlanan halk da Azerbaycan'ın diğer bölgelerine göç etmişti.

Şuşa, Dağlık Karabağ bölgesinde yerleşen Azerbaycan’ın güzel şehirlerden biridir. Şuşa şehri XVIII asrın 2. yarısında Karabağ hanı Penaheli han tarafından kuruldu ve ilk çağlarda şehri Şuşa adı ile beraber hanın şerefine Penahabad olarak adlandırıldı. Han’ ın hakimiyet yıllarında, 1757 yılına kadar burada çok sayıda inşaat yapıldı. Penaheli hanın oğlu İbrahim Halil hanın hakimiyeti yıllarında şehir büyüdü, müdafa setleri ve kuleler inşa edildi. Feodal savaşları devrinde Şuşa bir kaç defa sert kule duvarlarının sayesinde savaşlara karşı direnebildi. Sovet hakimiyeti devrinde Şuşa tüm Karabağ bölgesinin inzibati ve iktisat merkezi olarak gelişmiştir. Asırlar boyu bu şehir Azerbaycan'ın esas siyasi ve medeni merkezlerinden biri olmuş ve tarihi Azerbaycan devletinin tarihinin ayrılmaz bir parçasıdır.

Uluslararası toplumun çözüm bulmakta isteksiz davrandığı Ermeni işgali altındaki Yukarı Karabağ ve diğer Azerbaycan topraklarına ilişkin sorun Sovyetler Birliği'nin son yıllarında kendini göstermeye başladı. İşgalin tarihi seyri şöyle gerçekleşti:

1987: Ermeniler, Yukarı Karabağ'da çoğunluğu oluşturdukları gerekçesiyle Ermenistan'a katılma talebiyle Moskova'ya başvurdu.

1988: Azerbaycan'ın Sumgayt şehirinde Azerbaycanlılar ile Ermeniler arasında çatışma çıktı. 32 Ermeni, 6 Azerbaycan hayatını kaybetti. Yukarı Karabağ sorununun yol açtığı çatışmalar sebebiyle Azerbaycanlılar Karabağ'ı, Ermeniler de Azerbaycan'ı terk etmeye başladı.

1990: Sovyet birlikleri Ermenileri korumak bahanesiyle Bakü'ye gelerek 143 kişiyi katletti.

1991: Azerbaycan, SSCB'den bağımsızlığını kazandı. Yukarı Karabağ yönetimi, sözde referandumla tek taraflı olarak bağımsızlığını ilan etti. Karabağlı Azerbaycanlılar referandumu boykot etti.

1992:  Ermeni kuvvetleri, Karabağ'da bulunan Hocalı'da 613 sivil Azerbaycan'yi katletti. Karabağ etrafındaki Azerbaycan bölgeleri işgal edilmeye başlandı.

1994: Karabağ ve etrafındaki beş bölgenin (Azerbaycan'ın yüzde 20'si) Ermenistan güçleri tarafından işgali tamamlandı. Azerbaycan ve Ermenistan, Rusya'nın arabuluculuğu ile ateşkes ilan etti.

1994: Ermenistan, Azerbaycan ve Yukarı Karabağ'daki Ermeniler, ateşkese uyacakları ve sorunun müzakere yoluyla çözülmesini kabul ettikleri taahhüdünde bulundu. Avrupa Güvelik ve İşbirliği Teşkilatı (AGİT) soruna el koydu. Sorunun çözümü için AGİT çerçevesinde yıllardır devam eden görüşmelerden hâlâ sonuç alınmış değil.