İLK MÜSLÜMAN KADIN MUCİD MERYEM EL-İCLİYYE

İLK MÜSLÜMAN KADIN MUCİD MERYEM EL-İCLİYYE

10. yüzyılda Halep’te dünyaya gelen Meryem El-İcliyye dünyanın ilk Müslüman kadın mucididir. Meryem El-İcliyye, Bağdat’ta ünlü bir usturlap yapımcısının çırağı olan babası tarafından yetiştirilmiştir. Yaşadığı dönemde, farklı şeylere ilgi duyarak kendisine bir meslek edinme yolunda çalışmalar yürütmüştür. Çalışkan ve meraklı bir öğrenci olan Meryem El-İcliyye iyi bir matematik ve astronomi bilgisine sahip olmuş ve böylece zoru başararak babasının mesleğine ilgi duyarak bunu devam ettirmiştir.
Sıradışı bir hayat hikayesi olan Meryem El-İcliyye 10. yüzyılda yaşayan birçok kadının aksine, kendisinin alet adavet yapım becerisi kazanması yönünde geliştirmiştir. Bu yönde gayretli çalışmalar yürütmüştür. Babasından aldığı eğitim ile gök cisimlerinin yüksekliklerini ölçüp buradan zaman hesabı yapmayı sağlayan eski bir gözlem aracı olan usturlabı geliştirmiştir. Saatin yaygınlaşmasında çok önce, Müslüman astronomlar, zaman ve mekânı tek bir alette toplayan usturlaplar imal etmiştir. Aslında usturlap yeni icat edilen bir alet değildi; İskenderiyeli Theon usturlabı 5. yüzyılda icat etmişti. Ancak namaz vakitlerinin hatasız bir şekilde hesaplanması gerektiğinden, İslam medeniyetinde daha karmaşık aletler geliştirilmeye çalışılmıştır.
Usturlap, gündüz ve gece saati öğrenmek, karada yön bulmak ve özellikle de güneşin doğuş ve batış saatlerini belirlemek için tasarlanmış bir alettir. Yıldızların konumunu ölçmeye yarar ve aynı zamanda yerel zaman biliniyorsa o yerin enlemini bulmaya da yarardı. Usturlap bugün teleskop olarak bildiğimiz aletlerin ilkel halidir. İlk olarak M.Ö. 240 yılında Apollonios ve M.Ö. 150 yılında Hipparkos tarafından keşfedildiği, Batlamyus tarafından kullanıldığı bilinmektedir. Yine Philoponos’un 6. yüzyılın ilk yarısında usturlaptan bahsettiği batılı kaynaklarda bahsedilmektedir.
Erken dönem İslam medeniyetinde bilim alanında çalışan bir kadının belgelendiği ender örneklerden biri olan El-Usturlabi lakabıyla anılan Meryem El-İcliyye, Suriye’nin kuzeyindeki Halep şehrinde imal ettiği ve günümüzde akıllı telefon, pusula ve navigasyon cihazları başta olmak üzere zaman, mesafe ölçümüne yarayan ve astronomik hesaplarda kullanılan pek çok cihazın atası olan usturlabı geliştirerek çağlar aşan bir bilim insanı olduğunu göstermiştir. Kendi geliştirerek yaptığı usturlap ile gök cisimlerinin yüksekliğini ölçmeyi başarmış ve usturlaba eklediği yeni özellikler ile adeta bir çığır açmıştır. O dönem de Halep emiri olan Seyf-Al-Dawla da kendisini sarayında ağırlayarak çalışmalarına destek olmuş ve usturlabı sarayında üretmesini ondan talep etmiştir.  
Meryem El-İcliyye, Orta Çağ’da İslam dünyasının medeniyetin her alanında gelişme gösterdiği dönemini ifade eden İslam’ın Altın Çağı’nın sıra dışı kadınları arasında sayılmıştır.
İlerleyen zamanlarda Biruni gibi alimler yıldızların yerini bir çark ile belirleyen mekanik usturlaplar da geliştirmişlerdir. Daha sonra Şamin ve Ez-Zerkali gibi alimler usturlabı daha da geliştirmişlerdir. 12. yüzyılda Şerafeddin el-Tusi usturlaba yeni bir şekil vererek baston şeklinde bir usturlap geliştirmeyi başarmıştır. Avrupa kıtasında ilk usturlabı 1365 yılında Fransa’da dünyaya gelen Jean Fusoris yapmıştır. 17. Yüzyıla kadar yoğun bir şekilde kullanılan usturlap 18. yüzyıldan sonra yavaş yavaş önemini kaybetmiştir.