Abdülhamid'in sonunu 15 ay öncesinde gördü

Cevabı bulunamayan bu soru sebebiyle 2. Abdülhamid ve dönemi merak konusu olmayı sürdürmektedir. Yandaşları kadar, karşıtlarının yazdığı eserler de büyük bir ilgi ile okunmaktadır. 2. Abdülhamid karşıtlığı üzerine yazılmış pek çok kitaba kaynaklık eden kitapların başında da Fransız gazeteci Paul Fesch'in kaleme aldığı "Abdülhamid'in Son Günlerinde İstanbul" gelmektedir.

Kitabın yazılması sırasında bir müddet İstanbul'da kaldığı ve önde gelen muhaliflerle de görüştüğü anlaşılan Paul Fesch'in, özellikle Abdülhamid'e olan muhalefetin sembol isimlerinden Prens Sabahattin'le yakın ilişkisi olduğu bilinmektedir. Fesch, bununla beraber Fransa'da bulunan Abdülhamid karşıtı diğer Jön Türkler hakkında da son derece ilginç bilgiler vermektedir. Gerek Sultan Hamid döneminde kaleme alınması gerek dönemin Türkiyesi'ne dair teferruatlı incelemeleri barındırması eserin önemini artırmaktadır. Fesch'in eserinin dikkate değer bir başka yönü de yazarın İstanbul Fransız Ticaret Odası'nın kaynaklarından yararlanarak Osmanlı İmparatorluğu'nun o dönemdeki ticari ve sınai durumunu il il ayrıntılı olarak incelemiş olmasıdır. Batılı kimliğiyle Fesch'in, Türklere ve Abdülhamid'e bakışının menfi olduğu su götürmezse de eserin telif edildiği dönemle ilgili son derece kıymetli bilgileri içerdiği de bir gerçektir.

"Abdülhamid Karşıtlığının İncili" yakıştırmasına layık görülecek kadar taraflı olarak kaleme alınıp 1907'de Paris'te basılan bu eser Erol Üyepazarcı tarafından notlandırılarak Türkçe'ye çevrildi. Eseri sadece tercüme etmekle kalmayıp, yazarın bir kısmı yenilir yutulur olmayan iftira kabîlindeki iddialarına, yerinde müdahalelerde bulunmak suretiyle kitabı dengeli ve okunabilir bir hâle getiren Erol Üyepazarcı, önemli bir ayrıntıya da şöyle dikkat çekiyor:

Paul Fesch (1858-1910) döneminde tanınmış bir gazetecidir. Çevirisini sunduğumuz 'Abdülhamid'in Son Günlerinde İstanbul' adlı eseri Paris'te 1907 Kasımı'nda basılmıştır. Kitap yayınlandığında Abdülhamid henüz tahttadır. Yazar kitabına "Abdülhamid'in Son Günleri" başlığını atarken hangi öngörüyle hareket etmiştir bilmiyoruz ama kitabı II. Meşrutiyet'in ilanından topu topu 8 ay, padişahın tahttan indirilmesinden de 15 ay önce yayınlandığını düşünürsek tesadüf bile olsa "Abdülhamid'in Son Günleri" derken doğru bir tahminde bulunduğu gerçektir."

Paul Fesch'in Abdülhamid karşıtlığının inanılmaz boyutlara varan bir saplantı olduğunun da altını çizen Erol Üyepazarcı şu değerlendirmede bulunuyor:

"Her türlü objektif değer hükümlerinin dışında ve inanılmaz indî hükümlerle oluşan bu Abdülhamid düşmanlığının kapsamı çevirmen olarak bizi isyan ettirecek boyutlardadır ve eseri okurken göreceğiniz gibi pek çok yerde konuya yabancı olabilecek okuyuculara bilgi vermek açısından dipnotlarıyla bilgi vermek gereğini duyduk. Fesch'in kitabı bugün olayları objektif inceleyecek olanlar için Abdülhamid'in bazı davranışlarının nedenlerini anlamakta yararlı ipuçları da verecektir. Paul Fesch'in kitabı kanımızca yine de Türk okurlarına kendi diliyle tanıtılmaya değer bir eserdir.

Her fâni gibi Abdülhamid'in de hataları vardır. Mesela deniz kuvvetlerini ihmal etmesi bunların en önemlilerinden biridir. Bunun sonucu Balkan Savaşı'nda Yunanlıların bir Averof zırhlısı Ege Denizi'ni tek başına Osmanlılara dar etmiş; Anadolu'dan kısa zamanda ve emniyetli bir şekilde takviye alınmasını engellemiştir.

Ancak Osmanlı İmparatorluğu'nun içinde bulunduğu durumda Abdülhamid'in yapabileceklerinin sınırlı olacağını kabul etmek de gerekir. Padişah bu sınırlılık içinde yapabileceğinin en iyisini yapmış ve İmparatorluğun bekası için çalışmıştır. Onu tahttan indiren İttihatçıların vatanseverliklerinden şüphe etmesek bile deneyimsizliklerinden ülkeyi on yıl içinde nereye sürükledikleri ortadadır.

Ötüken Neşriyat Tel:(0212) 251 03 50

Kaynak Yeniçağ: Abdülhamid'in sonunu 15 ay öncesinde gördü