TEZCAN KARADANIŞMAN’IN “AMERİKAN KÜTÜPHANESİ” HATIRALARI/
MANİSA AMERİKAN KÜTÜPHANESİ VE BARIŞ GÖNÜLLÜLERİ
Naci YENGİN
Günümüzde Şehir Kulübü olarak hizmet vermeye devam eden bina ve Manisa Halkevinin bir bölümü 1 Ekim 1952’den itibaren Amerikan Kütüphanesi olarak hizmet vermiştir.
Türkiye II. Dünya Savaşından sonra Amerika ile antlaşma imzaladıktan sonra(1946) Türkiye ile Amerika ilişkileri gelişmiş ve SSCB tehdidine karşı ABD desteğini almak amacıyla Türkiye’de özellikle DP döneminden itibaren Amerikan sempatisi artmış ve Amerika’nın Türkiye’deki kültürel, ekonomik ve siyasi yatırımları giderek artmıştır. Bu durum Türk halkı arasında Amerikan yandaşlığını arttırmıştır.
Türkiye’nin değişik yerlerinde kurulan ve 1962 yılına kadar; Amerikan Barış Gönüllülerin Türkiye’ye gelişi öncesi Amerikan sempatisi artmış, köylü, gençlik, basın ve hükümet eliyle Amerikancı bir millet ve gençlik oluşturulmaya çalışılmıştır.
Manisa’da hatırlayanların çok olduğu Amerikan Kütüphanesi Şehir Kulübü binasında uzun yıllar hizmet vermiştir.
Manisa’nın tanınmış şahsiyetlerinden Tezcan Karadanışman Beyefendi ile Manisa’daki Amerikan Kütüphanesi hakkında görüştük:
“Türkiye’de Amerikan hayranlığı başlamıştır. Amerikan gemileri Türk sularına gelmiş ve Coni diye tarif ettiğimiz askerleri Manisa dâhil ülkenin her tarafında görülmeye başlamıştır.
Askeri yardımların yanı sıra kültürel faaliyetlere de önem verilmiştir. Türkiye’ye birçok misyoner gelmiş ve zaman içinde bunlara Barış Gönüllüleri denilmiştir. Yanlarında zirai, tarım, makine, traktör gibi pek çok teknik aletle gelen bu şahıslar devlet tarafından tahsis edilen binalarda çalışmalarını rahatlıkla sürdürmüşlerdir.
Manisa’da bugün Şehir Kulübünün yanında bulunan daire şeklinde görüntüsü olan bölümde Amerikan Kütüphanesi kurulmuştur. Bizim zamanımızda Manisa Amerikan Kütüphanesinin bulunduğu yerde Amerikan Haberler Merkezi adı altında bazı yayınlar yapıyorlardı. Türkçeye çevrilmiş yayınlar, dergiler, İngilizce dergiler ve kurslar; Amerika’yı tanıtıcı birçok doküman ve filmler, belgeseller getiriyorlardı. Filmler daha çok İngilizceydi bazıları Türkçe altyazılı olarak gösteriliyordu.
Bizlere Amerikan faaliyetleri hakkında bilgiler veriyor ve Amerika’yı sevdirmeye çalışıyorlardı. İşin doğrusu o ki bizler her Manisalı gibi gidip o filmleri izliyor ve neşriyatları okuyorduk!
Özellikle Türkçeyi çok iyi biliyorlardı. Bizlere Amerika’nın bütün vasıflarını anlatıyorlardı. Sadece Amerikalılar değil aralarında Türkler ve Manisalılar da vardı! Bu konuda görevlendirilmiş insanlar vardı. Amerikan aleyhtarlığı daha sonraları başladı. Bizim 1950’li yıllarda Amerikan sempatizanlığı had safhadaydı! Hatta hayranlık derecesindeydi Amerika’ya bakışımız! Bize sunulanlara karşı hayranlıkla bakıyorduk.
O zamanlarda hükümet Amerika’nın Türkiye’ye yardımını bize sevdirerek yaklaşıyordu! Ancak zaman içinde Amerikan Kütüphanesi dâhil değerini, önemini kaybetti. Gerek te kalmadı herhalde. Amerikan aleyhtarlığı da başladı.
Amerikan Kütüphanesi daha sonra İbrahim Gökçen Çocuk Kütüphanesi olarak hizmet vermeye başladı.”[1]
1.10.1952 Tarihinden 30.9.1963 tarihleri arasında Türk-Amerikan Kütüphanesi hizmetini sürdürmüştür.
Amerika’nın 1946 sonrası Türkiye ile başlayan sıcak ilişkiler önceleri kültürel çalışmalar, tarımsal destek ve SSCB’ye karşı siyasi ve askeri destek olarak kendisini göstermişse de Amerika’nın asıl amacının bu olmadığı, olamayacağı aşikârdır.
1820’lerde başlayan Türk- Amerikan resmi ilişkileri iki yüz yıllık geçmişi inişli çıkışlıdır. 1950 sonrası ise daha çok Türkiye aleyhine gelişme gösteren ilişkilerde Türkiye’nin kalkınması amacına yönelik olduğu söylenen en dramatik konuların başında Barış Gönüllüleri konusu gelmektedir. Bizce henüz tüm boyutlarıyla ortaya konulabilmiş değildir.
Türkiye’nin tüm bölgelerine dağılan, özellikle Doğu ve Güneydoğu bölgelerinde uzun çalışmalarda bulunan, köy, kasaba ve şehirlerde elit yapıyla diyalog içinde bulunan Barış Gönüllüleri resmi olarak bulunmasa da onların kılıç artıkları farklı isimler adı altında eğitimden sağlığa, kültürden edebiyat ve sanata varıncaya kadar çalışmalarını aralıksız sürdürüyor!
Amerikan Barış Gönüllüleri 1962 ile 1970 yılları arasında Türkiye'de bulunmuşlardır. Amerikan Barış Gönüllülerinin sayısı 1201’dir. Ege Bölgesinde 1967’de beş ile gelen Barış Gönüllüsü 154’tür.[2] Manisa’daki bu yıllarda görev yapan Amerikan Barış Gönüllülerinin resmi rakamlara göre sayısı 27’dir.[3] www.tarihistan.org