Nazım Hikmet'in Dili / Mehmet Kaplan

Nâzım Hikmet’in bir şiirinde Polonya asıllı oldu­ğunu söylemesi ve Borzeçki adını alması, onun ken­disini bir Türk olarak hissetmediğini gösterir. Bence onun komünist olmasında bu vakıanın da rolü vardır.

Kendisini içinden Türk hissetmeyen bir kimsenin Türk milliyetçisi olmasını beklemeyiz. Komünizm esas itibariyle milliyetçiliği reddettiğine göre Nâzım’ın ko­münist olmasını, komünist olunca da Moskova’nın emrine girmesini yadırgamıyorum.

Fakat bunlar Nâzım Hikmet’in bir şair, hattâ iyi bir şair olduğunu söylememe engel değildir. Şair, dili en iyi kullanan insan… Büyük şair ise, dilin bütün imkânlarını kullanan insan demektir.

Nâzım Hikmet, şairliğini büyük nispette Türkçe ile, dili yeni bir şekilde kullanmasını öğrendiği Kus şairlerine, bilhassa Mayakosvki’ye borçludur.

İngiliz şair ve tenkitçisi T. S. Eliot, İngilizcenin en büyük şiir dili olduğunu söylüyor ve bunu İngiliz­cenin karışık, içinde çeşitli dillerden gelme unsurla­rın bulunması ile izah ediyor:

«İngilizcenin kelime hâzinesi öyle zengindir ki, herhangi bir şairin kelime dağarcığı onun toplam serveti ile kıyaslanacak olsa, çok fakir kalır. Bu, gerçek sebebin sadece bir neticesidir Benim fikrimce bu se­bep İngilizcenin çok çeşitli unsurlardan oluşmuş ol­masıdır»[1] .

T. S. Eliot. bunu söyledikten sonra İngilizcenin hangi dillerden faydalandığını sıralıyor: «Bu dillerin her biri, İngilizceye kendi musikisini de getirmiş­tir»[2].

T. S. Eliot, bahis konusu yazısında büyük Alman şairi Goethe’nin şu fikrinden de faydalanıyor:

«Sanat ifade ortamı ile sınırlıdır ve büyük bir şair, elindeki dili en iyi bir şekilde kullanabilen bir kişidir. Gerçekten büyük bir şair, kendi dilini büyük bir dil yapan kişidir» [3].

T. S. Eliot ve Goethe’nin ileri sürdüğü bu fikirler, Türkçe ve Nâzım Hikmet için de doğrudur

Türkçe deyince Dil Kurumu tarafından icat edilen yapma dili değil, Türk milleti tarafından asırlar bo­yunca kullanılan dili kast ediyorum. İngilizce gibi bu dil de çok çeşitli unsurlardan oluşmaktadır. Onun içinde Türkçe asıllı kelimelerin dışında, Farsça, Arap­ça, Rumca, Ermenice, İtalyanca ve diğer Batı dille­rinden gelme kelimeler de vardır. İngilizce gibi Türk­çe de bir imparatorluk dilidir. Tarihin ve coğrafyanın eseridir. Bu kelimelerden her biri ayrı bir mânâya ve ahenge sahiptir. Nâzım Hikmet şiirlerinde işte bu dili kullanmıştır ve iyi kullanmıştır. Kullandığı kelimelerin zenginliği onun şiirine büyük bir renk ve âhenk sağlamıştır.

Nâzım’ın Rusya’da bulunduğu yıllarda, Rusya’da Dadaistler, dili alışılmadık bir şekilde kullanıyorlar­dı. Kelimelerin seslerinden istifade ederek, kendileri­ne has yeni «ses orkestrasyonları» vücuda getiriyor­lardı. Nâzım da Türkçeyi onlar gibi kullandı ve ger­çekten yeni yeni şekiller yarattı.

Bunun, marksizmle organik bir bağlantısı yok­tur. Zira Nâzım, kullandığı zengin dili bizzat yarat­mamış, hazır bulmuştur, öyle sanıyorum ki Nâzım, yeni hiç bir kelime icat etmemiştir. Aslında bu onun sanat anlayışına da aykırı olurdu. Zira dili, halk ve tarih yaratır. Kelimelerin seslerini kullanarak yeni ahenkler vücuda getirme fikri de Nâzım’a has değil­dir. Nâzım’dan önce Servet-i fünuncular, onlardan sonra Ahmed Haşim ve Yahya Kemal, dilin fonetik imkânlarından istifade etmişlerdir. Nâzım’ın yaptığı, kelime dağarcığını alabildiğine genişletmesi ve deği­şik şiir cümleleri vücuda getirmesidir. Onun bu vası­talarla, benimsediği bir dünya görüşünü anlatması ayrı bir konudur.

Şiir sanatı bakımından önemli olan, dünya görü­şü değildir. Tevfik Fikret ile Mehmed Âkif’in, Ahmed Haşim ile Yahya Kemal’in hem dünya görüşleri, hem üslupları birbirinden farklıdır. Onlar da ortak dil hâ­zinesinden, kendilerine göre kelime seçmişler ve ken­dilerine has bir şiir dünyası kurmuşlardır.

Cumhuriyet devrinde Nâzım’dan sonra Türkçeyi güzel ve değişik şekilde kullanan birçok şair yetiş­miştir. Necip Fazıl’ın, Ahmet Hamdi Tanpınar’ın, Ca­hit Sıtkı’nın, Ahmet Muhip Dıranas’ın, Orhan Veli’nin, Behçet Necatigil’in kelime dağarcıkları gibi mısra ve şiir yapıları da farklıdır. Bu şairlerden bazıları ye­ni icat edilen kelimeleri kullanırlar ama bunların sa­yısı azdır. Onların hiç birinde «öztürkçecilik saplantı­sı» yoktur. Kendilerini bu saplantıya kaptıran şairler­den hiç biri seslerini geniş kitleye duyuramamalar­dır. Duyurmalarına da imkân yoktur. Zira duygu ve düşüncede «iletişim»[4] ancak herkesin bildiği keli­melerle olur.

Binlerce yıllık bir tarih ve kültürü yok farz eden bir şair veya yazarın, halka vereceği pek az şey var­dır.

(14 Temmuz 1982)

Henüz tamamiyle alışamamakla beraber «communi­cation» karşılığı olarak icat edilen bu kelimeyi kul­lanıyorum. Türkçede bulunmayan yeni kavramlara Türkçenin bünyesine uygun yeni kelimeler icadının aleyhinde değilim. Fakat bu herkesin bildiği kelime­lerin yok edilmesini gerektirmez. Türkçeye, son yüz elli yılda Batı dillerinden pek çok kelime girmiş, gün­lük dile veya ilim diline yerleşmiştir. Bunların da Türkçeyi zenginleştirdiklerine kaniim. Bir kelime millete malolduktan sonra, aslı ne olursa olsun, onu çıkarmaya çalışmak, bence hem abes, hem de düşün­ce akımını durdurduğundan, zararlıdır. Biz, dünyaya açık bir milletiz. Tarihimiz, dilimiz ve kültürümüz bu­nun aynasıdır. Öztürkçeciler bu gerçeği görmüyorlar. Nâzım bu bakımdan onlardan çok anlayışlı ve ilerde idi. O zengin ve ahenkli dili kullanmasaydı, geniş bir okuyucu zümresi tarafından sevilir, muhalifleri ta­rafından dahi, bir şair olarak takdir edilir mi idi? Nâzım, zengin dili ile bir bakıma, Türkiye dışındaki Türklerle de aramızda bir bağ kurmuştur. Uydurma kelimeler kullananların böyle bir şansa sahip olama­yacakları açıktır.