VATİKAN GİZLİ ARŞİV ve KÜTÜPHANESİ'NDE

Yunus Emre Enstitüsü ile İstanbul Üniversitesi Türkiyat Enstitüsü işbirliğiyle düzenlenen “Türkiyat Sohbetleri”nin 2015 yılının ilk programı, 28 Ocak 2015 tarihinde Dr. Rinaldo Marmara’nın “Vatikan Gizli Arşivlerinde Türk Tarihi İle İlgili Belgeler” konulu konferansıyla gerçekleştirildi.

Dr. Rinaldo Marmara konferansında şu konulara temas etti:

VATİKAN GİZLİ ARŞİV ve KÜTÜPHANESİ’NDE

TÜRK TARİHİ İLE İLGİLİ BELGE ve ESERLER

“Kısa da olsa Vatikan’ın arşiv ve kütüphanesi hakkında bilgi vermek isteriz: Vatikan’da halka açık bir kütüphane kurulması fikri Papa V. Niccolò’ya (Tommaso Parentucelli, 1447-1455) aittir. Daha ziyade Papalığın hükümet örgütlerinin ihtiyaçlarını karşılayan bu kütüphanesinin mevcudu 350 Latin elyazmasından ibaretti. Papa kendi özel kütüphanesini de katıp, başka eserleri kopya ettirerek veya satın alarak eldeki mevcudu arttırmayı hedeflemiştir. Nitekim V. Niccolò’nun vefatından sonra yapılan envanterde 1.500 eserin kaydına rastlanmaktadır. Bu eserler depoya benzer bir yerde muhafaza ediliyorlardı.

V. Niccolò’nun bu girişimi halefleri tarafından da devam ettirildi. 15 Haziran 1475’te Ad decorem militantis Ecclesiae bağışıyla Papa IV. Sisto kütüphaneye bir yer temin ederek, kütüphaneyi sabit bir gelire bağladı ve Bartolomeo Platina adlı humanisti bu kurumun başına getirdi. Böylece Vatikan Kütüphanesi kurulmuş oldu. “Gizli” (Segreta) olarak adlandırılan bir bölüm ise en değerli el yazmalarına ayrıldı.

1587 ile 1589 seneleri arasında papa V. Sisto, Domenico Fontana adlı mimarı Belvedere avlusunda yeni ve daha geniş bir arşiv binasının inşaatı için görevlendirmiş, eserler de yeni binaya 1590 ile 1591 senelerinde taşınmıştır.

Papa V. Paolo (1605-1621) zamanında kütüphanedeki arşiv belgelerinin ayrı bir binada muhafaza edilmesine karar verildi (1611-1614). Böylece Vatikan Gizli Arşivleri kurulmuş oldu.

XVI. yüzyılda Batı dünyasının en büyük kütüphanesine sahip olan Vatikan, satın alma ve hibe yoluyla elyazmaları koleksiyonunu arttırma yoluna gider. Vatikan’a önemli ve büyük kitap koleksiyonları gelmeye başlar: Heidelberg’in kütüphanesi (1623), Urbino Dukalarının (1657) ve İsveç’in Kristina Kraliçesi’nin (1690) el yazmaları gibi. Bilhassa Suriye ve Filistin’den satın alınan eserlerle bir Doğu koleksiyonu meydana getirme fikri Papa XI. Clement’e (1700-1721) aittir. XVIII. yüzyılda kütüphaneye Marki Capponi (1746) ve Kardinal Ottoboni’nin (1748) topladıkları eserler eklenir.

1797 ve 1809 senelerinde, Fransa Cumhuriyeti’nin ve daha sonra Napolyon’un orduları Vatikan el yazmalarının büyük bir kısmını Paris’e nakleder. Büyük kayıplara uğrayan bu değerli hazine ancak Viyana Kongresi’nden sonra (1815) geri alınabilir.

Bugün Vatikan Kütüphanesi’nde takriben 70.000 el yazması, 100.000 özyazılı eserler, bir milyon basılı kitap, 100.000 harita ve çizim bulunmaktadır. 1985’te açılışı yapılan Kütüphane avlusunun altındaki betonarmeden inşa edilmiş 700 metre karelik bunkerde en değerli haritalar muhafaza edilmektedir.

Vatikan Gizli Arşivlerin’de dünyanın her bir devletinin tarihi ile ilgili, çoğu gün ışığı görmemiş, yüz binlerce evrak bulunmaktadır.