OSMAN ÖZBAŞ YAZDI: 'ŞEHZADE ŞEHİR' VE NACİ YENGİN

Manisa’ nın Şehzade dönemlerine ilişkin tarihi ve kültürel alt-yapısının bugün ne hale getirildiğini görmek için etrafımıza şöyle bir bakmamız yeter. Düzensiz bir yerleşim, binanlar amansızca üstümüze yığılmış, şehir tasvirine ilişkin ‘yerel’ diyebileceğimiz bir estetik düşünce yok;

… Ki bu ‘yerel’ sanat felsefesi, çevre benliğinin taşralıktan evrensele dönüşümün adı ve çevre bilinciyle belli olur:

Tıpkı emekleme dönemlerindeki çocukların ayağa kalkışının heyecanı; ergenliğe geçiş, delikanlılık zamanı, orta yaşa gelme ve hayattaki birikimlerini anı’laştırma; ‘yaşam değerlerini’ eser haline getirme gibi insanlık yaşının tecrübelerine benzer.

‘Şehir kültürü’ biraz da budur, bir insanı tanımak gibidir… Sahip olduğu alışkanlıkları, sosyal etki ve görgüsü üzerinden fikri yapısını anlamaya çalışmak; çevre iletişimini, kültür, sanat ve bilgi değerlerini nasıl hayata geçirdiğini görmek gibidir;

Yani bir insan ne ise, bir şehrin medeniyeti de odur…

Nitekim söylediklerimizi şu cümle çok iyi özetliyor:

‘’Tarihi bilinç şehirleri, şehirler medeniyeti meydana getirir…’’

Bu cümleyi Naci Yengin Hocamızın, Şehzadeler Belediyesi Kültür Yayınları tarafından yayımlanan ‘Şehzade Şehir’ kitabından aldık… Eser, Mayıs-2016’ da yayınlandı; kitapta Şehrin kültürel mirasına ilişkin çok önemli tespitler var; bir kere şehirlerin tarihi çevresinin korunmasıyla ilgili, ‘’ kentlerin değişik çağlardaki fiziksel yapılarına ilişkin gelişmiş bir sanatsal ve teknik bilginin varlığı,’’ ve buna değin korumacı tasarrufların ‘’politik bilince’’ bağlı olduğunu söylemesi çok önemli…

Mesela şehrin ‘modern’ yapısına ilişkin bu bağlam’ı iyi düşünmek gerekiyor: ‘’Bir şehir geçmiş ve geleceği birbirine bağlayarak, değerlerini geleceğe taşıyacağı köklerden aldığı yüksek ahlak ve anlayışla modern olabilir,’’ cümlesini özellikle not ettik… (Sayfa 145)

Nitekim Şehrin kültürel mirasına ilişkin gözlemlerini aktardığı ve görüşlerinden istifadeyle  ‘satın alınan’ gelecek olarak tanımladığı çevre yağmasının arkasındaki ‘politik tavrı’ da cesurca anlatıyor:

‘’1950 sonrası ülkemizi genellikle Muhafazakâr iktidarlar yönetti. Ancak tarihi çevreye, kültürel çevreye sahip çıkması beklenen, halkın değerlerinin iktidara yansımış şekli olarak kabul edilmesi gereken dönemlerde daha fazla tarihi ve kültürel değerlerin dejenerasyonun yaşanması ilginç bir paradokstur.’’  (Sayfa 147)

Bu paradoks biraz da ‘demokrasi ve kentleşme’ üzerine bir geçmişi barındırıyor; yine ‘Şehzade şehir’ kitabından okuyoruz:

‘’(Maalesef) Türkiye’ ye özgü koşullarda çok hızlı gelişen kırsal nüfusun bil(i)gisizlik ve tarihi bilinçsizliğini dengeleyecek bir kentli geleneği ve politik gelenek oluşmamıştır…’’ (Sayfa 148)

Kitapta bunun gibi daha birçok cümlenin altını çize- çize sayfaları çevirdik; gerçekten estetik kaygı ve politik bilincin tutarsızlıklarına dikkat çeken satırarası notları, bir anlamda bugün ki şehir medeniyeti sorunlarının temelini anlamak açısından bize ışık tutuyor.

Nitekim Naci Yengin bu sorunun adını koyuyor:

‘’Anadolu’ nun taşrasının kent vizyonunda tarih, sadece bir figüran olarak anlam taşır. İdeolojik amaçlarla kullanılabilir, fakat kültürel içeriği sınırlıdır. Türkiye kentlerinin son yarım yüzyıl içinde tarihi kimliğini acımadan yok eden bu tavır bu kültürel boşluğun sonucudur.’’ (Sayfa 150)

Biz Naci yengin’in Manisa üzerine çalışmalarını ve tespitlerini çok önemli buluyoruz. Bir kere söylemek istediklerinin güncel bağlantılarla bize aktarıyor.

Mesele kent planları ile tarihi doku arasındaki ilişkiyi görmek için Uncubozköy’ e gidiyoruz; bir başka örnek Çatal Mezarlığı’ndan veriyor:

‘’(Burada) Osmanlı Türkçesiyle yazılmış bir kitabeye rastlamak zor…’’

Zor olan sadece Mezarlıklardaki eski kayıtların bulunmaması değil, daha da beteri, bir zamanlar çeşmeleriyle ünlü Manisa’ daki eski su kanallarının bakımsızlıklarına da dikkat çekiyor.  

Şehir üzerine yazdıklarını edebiyatla da süslüyor Naci yengin; mesela Filibeli Ahmet Hilmi’ nin ‘A’mak-ı Hayal’ romanında Manisa’daki Ulupark’ a, o dönemlerin adıyla Ulu Mezarlık’, Ayn-ı Ali çeveresine götürüyor bizi…

Ya da eski dönemlerin şehir-insan panoramalarından bugünlere bir göndermede bulunuyor:

‘’Tahsilat memurlarından Manisa şehrinin imar haritasını yapan Mühendis Ziya Bey…’’

Sahi, Manisa Belediyesi’nden Ziya Beyin o dönemde çizdiği Manisa imar haritalarının bir örneği var mıdır acaba? Bu haritalar bulunsa, araştırmacılarla paylaşılsa ne güzel olur değil mi?

İnsanlar ve Şehir üzerinden Manisa anlatılacak da Şehzadeler Şehri’ nin namını taşıyan tarihi kişilikler unutulacak mı; tabii hayır, kitapta bu örnekler de var…

Şehzade Mustafa’ dan Manisa’ nın manevî büyüklerinden Horasanlı İbrahim Seydi Dede ‘ye kadar pek çok tarihi insanla karşılaşıyoruz, Şehzade Şehir kitabında.

Tarihi mekânlardan Sinan Bey Medresesi’ nin hikâyesini okumak kadar Manisa’ nın pekçok doğal ve kültürel mirasımıza ilişkin önemli bilgilerle karşılaşıyoruz…

Kitapta şehrin mevsimlerinden de söz ediliyor; mesela ‘Sonbaharsız Şehirler’ yazısı bunu anlatıyor. Manisa’ nın tarihi çarşılarından Uzunçarşı’ da dolaşıyor, eski semtlerimizden Çaybaşı’nda dinleniyoruz…  Az sonra, derenin biraz ötesinde Şehre İnen Atları takip ederek Spil Dağı çıkıyoruz; efsanevî Sülüklü Göl’ deki gökyüzü yansımasını seyre dalarak kuşbakışı Gediz Ovası’na dalıyoruz…

Bunlar gibi kitapta daha pekçok ilginç anlatılar var. Naci Yengin, sanki Manisa Ansiklopedisi’ ne giriş yapmak için Evliya Çelebi seyahatnamesinden birkaç sayfayı koparıp günümüze taşımış gibi yazmış ‘Şehzade Şehir’ kitabını.

 Kitabı büyük bir zevkle okuduk; biz, Naci Yengin hocamızın, Manisa Sevdalısı ve gayretli bir araştırmacı olarak şehrimizin önemli bir şansı olduğunu düşünüyoruz.

Gerçekten de ‘Şehzade Şehir’ kitabı şehir arşivine çok önemli bir katkı sunacaktır.

Bu vesileyle kitabın yayınlanmasına vesile olan Manisa, Şehzadeler Belediyesi’ ne gerçekten teşekkür ederiz; bu konuda Sayın Başkan Ömer Faruk Çelik’ in edebiyat ve kültür hassasiyetlerine de şahit oluyoruz…  

‘Şehzade Şehir’ kitabı için emeği geçen herkese çok teşekkür ediyoruz.

Şehzadeler Belediyesi Kültür Yayınları tarafından yayımlanan ‘Şehzade Şehir’ kitabının özellikle Manisalılarca okunmasını, kütüphanelerinde yer almasını tavsiye ediyorum.