Kırgız Kadınlarının Baş Giyimi “ELEÇEK” UNESCO KÜLTÜREL MİRAS LİSTESİNDE

M.Kemal SALLI

Cengiz Aytmatov: “Manas Destanı nasıl Kırgız halkının ruhaniyetinin zirvesiyse, “eleçek” de Tanrı Dağları’nın zirvesi gibi, Kırgız kadınlarının güzellik anıtıdır.”

Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütü (UNESCO), Somut Olmayan Kültürel Mirasın Korunması Sözleşmesi Hükumetler Arası Komitesi’nin 4 ve 9 Aralık 2023 tarihlerinde yaptığı 18. Oturumunda, oybirliğiyle aldığı kararla, Kırgız kadınlarının topum içindeki statülerini belirleyen başörtüsü “ELEÇEK”’in kültürel miras listesine alınmasına karar verdi. 



Böylece Kırgız başlığı eleçek, Kırgızların UNESCO’nun kültürel miras listesinde yer alan 15. kültürel mirası olarak yer aldı.


Kırgız kadınlarının her yaş evresine göre bir baş giyimi (takiya, topu, şökölö, eleçek...) vardır. Bunlar içinde en yaygın olarak kullanılanı eleçektir.


"Kelin Eleçek, Tokol Eleçek, Kempir Eleçek, Kaz Eleçek/Baybiçe Eleçek" gibi çeşitleri olan eleçeki evli kadınlar giyer.
Eskiden bir kadının evli olup olmadığı, başına taktığı eleçekten anlaşılırdı. Genç kızlar eleçeki düğün günlerinde takar ve bir daha çıkarmazlardı. Vefat edince de kefen bezi olarak kullanılırdı.

Eleçek hazırlanırken, uzunluğu 15- 30 metreyi bulan ince bir kumaş kullanılır ve bu kumaş, kadının başına sarılmadan önce uzunlamasına ikiye katlanırdı. Ailedeki yaşlı kadınların eleçeklerini kızları ya da gelinleri sarardı.
Fakir ya da zengine göre eleçek'in boyu ve kalitesi de değişirdi. Zenginlerin eleçeki hem daha uzun, hem daha kaliteli kumaştan sarılırdı. Varlıklı kadınların başlarında taşıdıkları eleçeklerde kullanılan kumaş, 30-40 metreyi bulabiliyordu.


ELEÇEK YALNIZCA BAŞÖRTÜSÜ DEĞİLDİ
Göçebe hayat dönemlerinde eleçek, özellikle göç veya savaş dönemlerinde başlık olarak kullanılmasının yanında başka önemli fonksiyonlara da sahipti. Özellikle doğum sırasında çocuk sargısı olarak kullanılan eleçek, hayatını kaybedenler için ise kefen bezi olarak kullanılıyordu.
Kırgızistan Kültür Bakanlığı, “eleçek”in kültürel bir değer olarak korunması ve genç nesillere aktarılması için yapılan çalışmaları destekliyor. Bu amaçla sergiler, festivaller ve moda gösterileri düzenleniyor.
Not: Yazı ilk olarak 15 Aralık 2023 tarihinde önce vatan agzetesinde yayınlanmıştır.