Bornova ve civarında Sancaklı Yörükleri

Bornova ve civarında Sancaklı Yörükleri

Prof. Dr. Mehmet Akif ERDOĞRU

İzmir sancağına ait 1575 tarihli nüfus sayımında Gümenos Yörükleri (Söke bölgesinde), Gökçekarı Yörükleri (Kemalpaşa ve Selçuk bölgelerinde Oğuzların Eymir boyuna bağlı) ve Buluca Yörükleri, ayrı bir unsur olarak kaydedilmiştir. Hayvancılık, tarım ve ticaretle uğraşan Yörükler, ikliminin uygunluğundan dolayı (ılıman iklim) İzmir ve civarını 19’uncu yüzyıla kadar kışlak olarak kullandılar. Sahil olmasından dolayı hem Manisa hem de Balıkesir civarından Yörükler de İzmir vilayeti hudutları içine geldiler. Sancaklı Yörüklerinin İzmir ile Bornova arasındaki yerleri yurt tuttukları belgelenmektedir.

Sancaklı Yörükleri, Bornova, Kemalpaşa ve Manisa’nın eski Yörük aşiretlerinden biridir. Osmanlı Arşivindeki bir belgeye göre, bunların bu bölgedeki tarihleri on sekizinci yüzyılın sonlarına kadar geriye gider. Muhtemelen buralara Afyon ve Kütahya civarından buralara gelmişlerdir. Osmanlı hükümetlerinin aşiretleri iskân siyaseti neticesinde Kemalpaşa, Manisa ve Bornova civarına yerleştirilmeye başlanmışlardır. 1791 tarihli bir belgeye göre en evvel Manisa Bozköy’e yerleştirilmişler ve bundan sonra köyün ismi de Sancaklı Bozköy olarak anılmaya başlanmıştır.

CAMİ TALEBİNDE BULUNDULAR

Başlangıçta Manisa’ya bazen Kemalpaşa’ya bağlanan bu köyde bir cami olmadığından ibadetlerini yapma konusunda sıkıntı çekmişlerdir. Özellikle kış günlerinde namaz kılacak bir camileri olmadığı için ve kalabalık da oldukları için hükümetten bir cami inşası talebinde bulunmuşlardır. Sancaklı aşiretinden Hacı Abdülhalim ve Hacı Hüseyin, Bozköy’de bir cami yaptırmaya muvaffak olmuşlardır. Kemalpaşa’ya bağlı Karakoca köyünde de yerleştirilenler olmuştur. 1852 tarihli bir belgeye göre tüm aşiretin henüz yerleştirilmediği anlaşılmaktadır. Bazıları hala çadırlarda yaşamaya devam etmektedirler. 1852 tarihli başka bir arşiv belgesinde İzmir-Manisa arasında Bornova’nın üstünde, Manisa caddesine bitişik Eğriköy (herhalde Eğridere veya Eğrigöl) isimli yerde 25-30 çadır olarak yaşadıkları ifade edilir. Yaylak ve kışlakları Manisa tarafındadır ve Manisa (Saruhan) aşiretlerinden sayılmaktadır. Vergilerini Manisa’ya öderlerdi. 1852’de Saruhanlı aşireti Yörükleri kulları namıma hükümete verilen bir dilekçede İzmir Miri Aşiretler mültezimi Gemin isimli bir Yahudi, bunlardan yaylak ve kışlak vergisi talep etmiş, bunlar da İzmir’e değil Manisa’ya bağlı olduklarını ve 41.000 kuruşluk vergilerini Manisa’ya ödediklerini ifade etmişlerdir.

ESKİ TÜRK HALKLARINDAN

Sancaklı aşireti ile diğer aşiretler arasında çeşitli davalar olmuştur. Bunlardan biri Sancaklı aşiretinden Kara Hamza oğlu Ahmet’in Değirmendere köyünde Arapçı aşiretinden Kömürcü Süleyman’ın öldürme hadisesidir. 1847’de gerçekleşen bu hadise üzerine Süleyman’ın akrabaları kısas talep etmişlerdir. Sancaklı Yörüklerinin Karşıyaka civarında da otlakları olduğu anlaşılmaktadır. 1909 tarihli İstanbul’a Saray’a verilen bir dilekçeye göre Karşıyaka’ya bağlı Sahralı, Ilıca, Tahtacı ve Sancaklı köylerinin, Karşıyaka civarında iki bin dönüm meraları vardır. Bu meralardan hükümet yılda iki kez vergi talep ettiğinden buna itiraz etmektedirler.

Sancaklı Yörükleri en azından 250 yıldır Bornova, Karşıyaka, Kemalpaşa ve Manisa bölgelerinde yaşamaktadırlar. Bu bölgenin eski Türk halklarından biridir. Özellikle Bornova’nın Yunan kuvvetleri tarafından işgal edilmesine tepki göstermişler, özellikle Bornova etrafında kol gezen Rum çetelere direnmişlerdir. Palamut Çiftliği ve Karaçam köyleri, Yaka köyü ve Bornova Rumlarına ve Yunan kuvvetlerine karşı topraklarını müdafaa etmişlerdir. Bu vatansever, dindar ve temiz insanların, Manisa ve İzmir’in Yunan işgalinden kurtuluşundaki rolleri unutulmamalıdır.
Not: Yazı ilk olarak 29.12.2023  tarihinde dokuzeylül.com sitesinde yayınlanmıştır.