Bir Osmanlı denizcisi Piri Reis

Ömer Aymalı / Tarih Dosyası / Dünya Bülteni

Tarihçi İbn-i Kemal Gelibolu’ da doğan çocukları,  “Gelibolu’ da doğan çocuklar timsah gibi su içinde büyürler. Beşikleri ecel tekneleridir. Sabah ve akşam gemi seslerinin ninnisiyle uyurlar.” şeklinde tanımlıyordu. 1465- 1470 yılları arasında Gelibolu’da doğan Muhiddin Piri ( Piri Reis) de bu şekilde büyüdü. 11 yaşından itibaren Amcası Kemal Reis’in gemisinde onunla beraber denizlere açıldı. 14 yıl boyunca amcasının gemisinde denizcilik ile ilgili her türlü bilgi ve beceriyi kazandı. Akdeniz’de korsanlık faaliyetlerinde bulunan Piri Reis ve amcası Kemal Reis 1486 yılında İspanyanın Gırnata’daki Müslüman halkın Osmanlı devletinden yardım istemelerini üzerine gemileriyle bu Müslümanları Afrika’ya geçirdiler.

Piri Reis amcası ile birlikte Akdeniz’deki faaliyetleri sırasında çeşitli limanlarda uzun süreli konakladı. Bu konaklamalar esnasında bulundukları yerlerin, adaların fiziki,tarihi özellikleri ile ilgili notlar aldı.  

Piri Reis'in Kitab-ı Bahriye eserindeki Avrupa Haritası

II.Beyazıd döneminde 1494 yılında Osmanlı devleti hizmetine giren Piri Reis 1499 yılından itibaren Akdeniz’deki deniz savaşlarında adını duyurmaya başladı. Venedik Cumhuriyeti ile 1500-1502 tarihlerinde yapılan savaşlarda başarılar elde etti.  Piri Reisin hayatında önemli bir dönüm noktası ise 1511 yılında amcası Kemal Reisin bir deniz faciasında hayatını kaybetmesi oldu. Amcasının ölümünden sonra denizciliğe bir süre ara veren Piri Reis Gelibolu’ya yerleşti. Büyük bir denizci olduğu kadar büyük bir haritacı da olan Piri Reis 1511 -13 yılları arasında meşhur dünya haritasını çizdi. Piri Reis bu haritayı çizerken 20 farklı haritadan faydalandı. İspanyol ve Portekiz gemilerinden ele geçirilen haritalar,Caferiye haritaları ( İskender döneminden kalan Abbasiler döneminde kopyalanan haritalar) ve Kristof Kolomb"un Amerika haritasından yararlandı.Piri Reis Geliboluda kaldığı sürede dünya  haritasının yanı sıra seyir notlarını da bir kitap olarak düzenlemeye başlamıştı

Piri Reis Yavuz Sultan Selim’in 1517 yılındaki Mısır seferinde Osmanlı donanmasında komutanlık görevinde bulundu ve Kahire’de padişah ile tanışma fırsatı buldu.Çizmiş olduğu dünya haritasını burada padişaha hediye etti. Mısır seferinin ardından tekrar Gelibolu’ya dönen Piri Reis burada harita çalışmalarına devam etti.

Piri Reis'in çizdiği dünya haritası

Kanuni Sultan Süleyman döneminde 1520 yılında tekrar Osmanlı donanmasında görev alan Piri Reis Rodos adasının fethini gerçekleştiren donanmada görev aldı. 1524 yılında sadrazam Makbul İbrahim paşanın Mısır’a gitmesi sırasında,Piri Reisin ona eşlik etmesini emrini padişah vermişti. Fırtınaya yakalanan donanma, yoluna devam edemeyerek Rodos’a sığınmak zorunda kılmıştı. Bu süre zarfında Sadrazam Makbul İbrahim Paşa Piri Reis’i yakından tanıma fırsatı bulmuştu. Piri Reis Makbul İbrahim Paşaya Kitabı Bahriye çalışması ile ilgili bilgi vermişti. Sadrazam İbrahim Paşa da Piri Reis’ten bu çalışmasını kitap haline getirmesini istemişti. Gelibolu’da çalışmalarına devam eden Piri Reis yeniden düzenlediği kitabını  1521 yılında  Sadrazam İbrahim Paşa vasıtasıyla Kanuni Sultan Süleyman’a takdim etti. Kitabı Bahriyenin bu ilk  versiyonu daha sonra yine Piri Reis  tarafından güncellendi. Piri Reis 1526 yılında güncellediği Kitabı Bahriye’de denizcilik ile ilgili pek çok bilgiye yer vermişti.

Kıbrıs adası

Kitabın birinci bölümünde, fırtınalar, pusula, portolan (bir limanın ya da kıyının bir bölümünün, büyük ölçekte yapılmış haritası) haritaları, yıldızlarla yön bulma, okyanuslar, ve onları çevreleyen kara parçaları yer alıyordu. Ayrıca Avrupalı kâşiflerin seyahatleri hakkında da bilgiler vardır, bunların arasında Kristof Kolomb'un Yeni Dünya'yı keşfine ve Portekizlilerin Hint Okyanusu'na seferleri hakkında bilgiler mevcuttur.

İkinci bölüm ise, portolan tarzı harita ve seyir kılavuzlarından oluşmaktadır. Her bölüm söz konusu ada veya kıyının bir haritasını içermektedir. Bu bölümlerden birinci kitapta 132, ikincisinde 210 tane vardır. Kitab-ı Bahriye'nin ikinci bölümü, Çanakkale Boğazı ile Sultaniye  ve  Kilitbahir kalelerinin  anlatımı ile başlamaktadır. Ege Denizi adaları ve kıyıları,  Yunanistan kıyıları,  Mora Yarımadası,  Adriyatik kıyıları,  İtalya kıyıları,  Sicilya,Sardunya,  Korsika adaları,  Fransa kıyıları,  İspanya kıyı ve limanları, Kanarya Adaları, Kuzey Afrika kıyıları,  Mısır ve Nil nehri, Doğu Akdeniz kıyıları, Girit ve Kıbrıs, Anadolu'nun güney ve Ege kıyıları ve adaları, Gelibolu ile Saros Körfezi anlatılır. Şehirlerde bulunan önemli anıtlar ve binaların çizimlerinin de bulunduğu Kitabı Bahriyede Piri Reis ile ilgili biyografik bilgiler de mevcuttur.

Piri Reis denizcilik alanındaki büyük bilgi birikimi ve çalışmaları ile daha sonraki yıllarda da Osmanlı devleti hizmetinde bulundu. Piri Reisin Osmanlı donanmasında yaptığı son görev ise acı olaylarla biten Mısır kaptanlığı oldu. Piri Reis 1552’de çıktığı seferde gemilerin ihtiyaçlarını gidermesi, onarım, bakım çalışmalarının yapılması ve askerlerin dinlenmesi için donanmayı Basra"da bıraktı ve ganimet yüklü gemilerle Mısıra geldi. Ancak Piri Reis bu davranışından dolayı suçlandı. Basra valisinin ganimetten istediği haracı vermemesi ve Mısır Beylerbeyi Mehmet Paşanın politik hırsının da etkisiyle 1554’te hizmette kusurla suçlanarak idam edildi.

Kaynaklar:

Nuri Olur,Büyük Türk Amirali ve Denizci Bilgin Piri Reis

Afet İnan,Piri Reis"in Amerika Haritası

Kitabı Bahriye,Piri Reis