Anadolu Selçukluları ve Osmanlı klasik dönemi toplum, kültür, din ve tasavvuf tarihi, Alevilik ve Bektaşilik üzerine çalışmalarıyla tanınan Prof. Dr. Ahmet Yaşar Ocak’ın Tarihçinin Yolculuğu isimli yeni kitabı raflarda yerini aldı. Kendisiyle muhtelif vesilelerle yapılan röportajlardan oluşan ve Halil Solak tarafından yayına hazırlanan kitap, hem hocanın akademik hayatında gerçekleştirdiği çalışmaların ana hatlarını hem de entelektüel bir bilim adamı olarak portresini ortaya koyuyor.

Anadolu Selçukluları ve Osmanlı tarihinin orta ve yeniçağlarda kültür, din, zihniyet boyutlarına ilgi duyduğunu, araştırma konularını Babailer İsyanı, Alevilik ve Bektaşiliğin İslâm öncesi inanç temelleri, Osmanlı toplumunda zındıklar ve mülhidler, İslâm-Türk inançlarında Hızır-İlyas kültü gibi ülkemizde çok az çalışılan alanlardan seçtiğini ifade eden Prof. Ocak: Türkiye’de merhum Fuat Köprülü ve Abdülbaki Gölpınarlı’nın açtıkları, kısaca Anadolu’nun İslâmlaşması tarihi diyebileceğimiz alanla ilgileniyorum. Ama onların seviyesinin benim için çok yükseklerde olduğunu itiraf etmeliyim. Şeyh Bedreddin’e atfedilen şu sözle kendimi anlatabilirim: Ben de halimce Bedreddinem! diyor.

TARİHÇİLİK BİR HAYAT TARZI

Türk tarihçiliğinin en önemli problemlerinden biri olan ifrat ve tefrite kaçmanın sakıncaları üzerinde de duran Ahmet Yaşar Ocak, genç tarihçilere ve araştırmacılara şu öneride bulunuyor: Tarihi şahsiyet ve olayları idealize ederek, adeta kutsallaştırarak roman yazmaktan, dizi yahut film çekmekten kurtulup tarihin gerçekleriyle karşılaştığımızda, onlardan korkmadan yüzleşmeyi (yüzleşme adına karalamayı kastetmiyorum) ve gerçekleri korkmadan, ürkmeden öğrenmemiz ve kabul etmemiz gerekiyor.

Kitapta Ocak’ın akademik hayatı konu edilirken hocaları ve meslektaşlarının (Nejat Göyünç, Tayyip Gökbilgin, Iréne Mélikoff, Jean-Paul Roux, Kemal Karpat, Halil İnalcık) çeşitli vesilelerle kendisine gönderdiği mektuplara da yer veriliyor.

Tarihçiliği sadece bir meslek olmanın ötesinde hayat tarzı olarak benimseyen Ocak, araştırma konularını nasıl belirlediğini şöyle anlatıyor: “Ben reenkarnasyona inanmam ama 10 kere daha dünyaya gelsem yine aynı mesleği yapardım yani tarihçi olurdum hiç tereddütsüz. Mesleğimi çok seviyorum. Türkiye’de tarihçilerin pek el atmadığı, sıradan, alışılmış tarihsel konuların dışında ve bir sorun olarak “halının altına süpürülmüş” konuların üzerine gitmeyi seviyorum.”

SAĞLAM BİR TARİH BİLİNCİ

Hamasi veya retçi bir tarih perspektifi yerine sağlam ve gerçekçi bir tarih bilincinin ehemmiyetini belirten yazar, kaynakların kullanımı, eleştirel bakış açısı, arşiv ve kütüphanelerin işlevi, disiplinler arası çalışmanın önemi, tarih yazımı, yöntemi gibi konulara dair öğrencilere, araştırmacılara ve tarih meraklılarına kısa ve özlü reçeteler sunuyor.

Ömrünü ilmi çalışmalara vakfeden Ahmet Yaşar Ocak kitapta tarih bilimi üzerine çalışmalar yapan genç araştırmacılara çeşitli tavsiyelerde bulunarak tarihçinin çalışma tarzı ve yöntemlerine temas ediyor. Tarihçiyim diyebilmek için olmazsa olmaz bazı şartların olduğunu belirtiyor. Bilimsel merak, yılmadan problemin peşine düşmek, kullanılacak kaynakları rahatça okuyup anlayacak, değerlendirecek kadar alana hâkim olmak, üzerinde çalışılan alanın kaynak dillerine, terminoloji ve problemlerine aşina olmak, Arapça ve Farsçaya, bunu yanı sıra mutlaka Osmanlı Türkçesine ve paleografyasına vakıf olmak, yabancı dil bilmek ve literatürü takip etmek gerektiğinin altını çiziyor.

Akademik geleneğin inşası bakımından bilimsel terbiyenin önemini özellikle vurgulayan Ocak, genç tarihçilerin zaman zaman kibirli ve hırslı davrandıklarını ve kendilerinden öncekilerin alana katkılarının hakkını teslim etmeyerek görmezden geldikleri belirterek bunun gerçek bilimsel bir tavır olmadığını söylüyor. Kendisinin de hocaları Fuat Köprülü ve Abdülbaki Gölpınarlı ile birebir örtüşmeyen fikir ve kanaatlere sahip olduğunu hatta Köprülü’nün farkına bile varmadığı bir tarikat hakkında uzunca bir makale kaleme aldığını ifade ederek buna rağmen her zaman onları hocaları olarak görüp haklarını teslim ettiğini kaydediyor.

Kitap ayrıca daima güncelliğini koruyan “Türklerin İslâmlaşma Serüveni”, “İslâm ve Siyaset”, “İslâmofobi”, “Alevîlik-Bektaşîlik”, “Resmî Tarih-Alternatif Tarih ikiliği” gibi meselelere de ışık tutuyor. İslam öncesi ve sonrası inanç motifleri, ilk büyük mutasavvıflar, Selçuklulardan Osmanlılara tevarüs eden sufi geleneğin Anadolu’daki temelleri, öğretileri ve etkileri kitabın ikinci kısmında ele alınıyor. Dede Korkut ve hikayelerinin kaynağı, Hacı Bektaş-ı Veli’nin eserleri ve Makalat, Bektaşilik ve Yesevilik geleneği, Hacı Bektaş-ı Veli, Mevlâna ve Yunus Emre arasındaki ilişki nasıldı gibi sorulara cevap veriliyor.
Hülasa Tarihçinin Yolculuğu soğuk bir metodoloji kitabından ziyade usta bir tarihçinin hayatı ve ilgi alanlarından yola çıkarak tecrübelerini aktardığı bir yol haritası niteliği taşıyor.