TARİHTE BUGÜN 25 Aralık Günün Portresi: Mustafa İsmet İnönü - Yazan: Fazlı Koksal

Mustafa İsmet, Malatya'nın köklü Türk ailelerinden Kürümoğullarının bir ferdi olarak 24 Eylül 1884 günü İzmir'de dünyaya gelmiştir. Babasının görevi nedeniyle Sivas'ta ilkokula başlamış, 1892’de Askeri Rüştiye'ye girmiş, 1895’te okulu bitirmiş, Sivas Mülkiye İdadisinde (lise) öğrenimine devam etmiştir. Babasının İstanbul'a tayini nedeniyle 1897’de  Harp okulunun lise kısmını kaydolmuştur. 1900’de liseyi bitirerek, 14 Şubat 1901’de Topçu Harbiye sınıfına girmiş, 1 Eylül 1903’te okulu birincilikle Topçu Mülazımı Sanisi (Teğmen) rütbesiyle bitirmiştir. . Okuldaki başarısı nedeniyle Erkânı Harbiye (Kurmay) sınıfına ayrılmış ve burayı da birincilikle bitirerek altın Maarif madalyası kazanan Mustafa İsmet 1903’te Harp Akademisine girmiş ve 26 Eylül 1906’da sınıfının birincisi olarak Kurmay Yüzbaşı rütbesi ile mezun olmuştur.

2 Ekim 1906’da Kurmay Yüzbaşı olarak Edirne'de Ordu Merkezinde göreve başlamış, 7 Kasım 1908’de Kolağası rütbesine yükselmiş ve Edirne 2. Tümenin Kurmaylık görevine getirilmiştir. 26 Şubat 1910’da İmam Yahya'ya karşı Hükümet tarafından harekete geçirilen Yemen Mürettep Kuvvetlerinin Kurmay Subaylığına atanmıştır. İmam Yahya ile yapılan görüşmelere katılmış ve gösterdiği başarılar nedeniyle 26 Nisan 1912’de Binbaşılığa yükseltilmiştir. 25 Şubat 1913 tarihine kadar Yemen'deki Genel Kuvvetlerin Kurmay Başkanlığı görevini yürütmüştür.
Balkan harbinin çıkması üzerine İstanbul'a çağrılmış, 8 - 29 Eylül 1913’te Bulgar delegeleri ile İstanbul'da Barış görüşmeleri ile görevlendirilmiştir. 1914’te Başkomutanlık Genel Karargâhı I. Şube Müdürlüğüne atanmış, 16 Ağustos 1915’te Gümüş Harp Liyakat Madalyası kazanmış, Umumi Karargâhta bir yıl bulunduktan sonra cephede görev istemiş, 2 Ekim 1915’te II. Ordunun Kurmay Başkanı olmuş ve 14 Aralık 1915’te Miralaylığa (Albaylığa) yükselmiştir. 30 Aralık 1916’da II. Orduya bağlı 4. Kolordu Kumandanlığına atanmıştır.
12 Aralık 1916’da Kafkas cephesindeki yararlıkları nedeniyle altın harp madalyası almış, Filistin cephesindeki 20. Ve 3. Kolordu Komutanlıkların yürütmüştür. 1918 sonbaharında Şeria vadisinde Kolordusu ile başarılar kazanmıştır.
Mondros Mütarekesi görüşmeleri sırasında 24 Ekim 1918’de Harbiye Nezareti Müsteşarlığına getirilmiş, 22 Kasıma kadar bu görevde kaldıktan sonra, 29 Ocak 1919’da kurulan Mütareke Komisyonuna Askeri uzman olmuş ve Harbiye Nezaretinde bu amaçla kurulan Komisyona da Başkanlık yapmıştır.
8 Ocak 1920’de ilk defa Anadolu'ya geçmiştir. Davet üzerine İstanbul'a dönmüş, 16 Mart 1920’de İstanbul'un İşgali üzerine tekrar Anadolu'ya geçmiştir.
25 Nisan 1920’de seçilen geçici yürütme kurulunda Atatürk tarafından kendisine bir görev verilmiş ve 3 Mayıs 1920’de kurulan ilk İcra Vekilleri Heyetinde Genel Kurmay Başkanı olmuştur. İnönü, Edirne'yi seçerek Büyük Millet Meclisine Edirne Millet Vekili olarak girmiştir.
8 Kasım’da Genel Kurmay Başkanlığı görevi üzerinde kalarak Batı Cephesi Komutanlığına atanmış, Çerkez Etem kuvvetlerini tasfiye etmiş, 10 Ocak 1921’de I. İnönü zaferini kazanmış ve Tuğgeneralliğe yükseltilmiş, 31 Mart 1 Nisan 1921’de II. İnönü kazanmıştır. 1921’de Fevzi Çakmak'ın Genel Kurmay Başkanlığına getirilmesi ile sadece cephe komutanlığı ile görevlendirilmiştir.
10 Kasım 1921’de Garp Cephesi Kuvvetleri, iki Ordudan meydana gelmiş ve Ordular grubu halinde İsmet Paşanın Komutanlığına verilmiştir. 9 Eylül’de kazanılan zafer üzerine rütbesi Korgeneralliğe yükseltilmiştir.
03-11 Ekim tarihleri arasında Mudanya'da ateşkes görüşmelerini sürdürmüş ve anlaşmayı imzalamıştır. 26 Ekim 1922’de Edirne Millet Vekili sıfatıyla Dışişleri Bakanı olmuş ve Lozan Konferansına heyet Başkanı olarak katılmıştır. 24 Temmuz 1923’te Barış Anlaşması imzalanmıştır. 14 Ağustos 1923 tarihinden 5 Mart 1924 tarihine kadar ikinci defa Hariciye Vekili olmuş ve 30 Ekim 1923’te Türkiye Cumhuriyetinin ilk Başbakanı olmuştur. 20 Kasım 1924’te Başbakanlıktan çekilmiş ve 5 Mart 1925’te ikinci defa Başbakan olmuş ve başbakanlıktan 25 Ekim 1937’de istifa ederek ayrılmıştır. Mustafa Kemal Atatürk’ün önerisi üzerine, kazandığı İnönü zaferlerine izafeten İnönü soyadını almıştır.
10 Kasım 1938 tarihinde Atatürk'ün vefatı üzerine 11 Kasım 1938’de Cumhurbaşkanı seçildi. Daha sonra 3 Nisan 1939, 8 Mart 1943 ve 21 Temmuz 1946 seçimlerinde üç defa daha Cumhurbaşkanı seçilmiştir. 14 Mayıs 1950 yılında yapılan seçimlerde Demokrat Partinin çoğunlukla iktidara geçmesi üzerine muhalefet partisi liderliği görevine başladı
2 Mayıs 1954 ve 27 Ekim 1957 seçimlerinde Malatya'dan Milletvekili Seçilmiş, 20 Kasım 1961’de İnönü başkanlığında ilk Koalisyon Kabinesi kurulmuş ve bu kabinenin ömrü kısa olmuştur. 25 Haziran 1962’de ikinci bir Koalisyon Hükümeti kurmuştur. 25 Aralık 1963’te bağımsızlardan oluşan üçüncü Koalisyon Hükümeti kurulmuş ve bu koalisyon Şubat 1965’e kadar devam etmiştir. Ekim 1965 seçimlerinde Adalet Partisinin çoğunlukla iktidara gelmesi üzerine ana muhalefet liderliğine devam etmiştir.
Kırmızı - yeşil İstiklal Madalyası sahibi olan Mustafa İsmet İnönü 25 Aralık 1973’te vefat etmiştir.
Büyük bir asker, büyük bir diplomat olan İsmet İnönü;
İstiklal Savaşı ve Lozan’daki başarıları yanında; Türkiye’yi ikinci dünya savaşına sokmaması, ülkeyi sancısız şekilde demokrasiye geçirmesi nedeniyle genel bir takdir görürken;
Para ve pullara Atatürk resmi bastırdığı, özellikle Recep Peker’in başbakanlığı döneminde faşizan bir yönetim kurarak farklı görüşlere karşı baskı politikası uyguladığı, bürokratik diktatörlüğün oluşmasına göz yumduğu, Struma  Gemisi ve Boraltan Köprüsü facialarının oluşmasına meydan verdiği, Adnan Menderes ve arkadaşlarının idamını engelleyebilecekken engellemediği için eleştirilir…
Öte yandan; Atatürk’ün vefatından sonra Atatürk muhalifi olarak bilinen kimselerin yurt dışından ülkeye gelmelerine izin vermesi, bazılarına çok önemli görevler vermesi, bazı kesimlerce Atatürk çizgisinden sapma olarak nitelenirken, bazı kesimlerce ülkenin birliğine katkı olarak görülür. 1947’den sonra ABD’ye yaklaşılması, İlahiyat Fakülteleri ve İmam Hatip kursları açılması bazı kesimlerce Atatürk çizgisinden sapma olarak, bazı kesimler tarafından Demokrat Partinin önünü kesmek için yapılan politik manevralar olarak değerlendirilir… 
Onun cumhurbaşkanı olduğu dönemde kurulup, fiilen de onun cumhurbaşkanı olduğu dönemde kaldırılan Köy Enstitüleri de toplumun kutuplaştığı konuların başında gelir…
Bunların dışında, zamanın şartlarını ve ülkenin gücünü gözetmeyen bazı kişilerce öne sürülen; İtalyanların çekilmesi sonrası 12 Adalara girilmemesi, Camilerin buğday deposu olarak kullanılması, ekmeğin karneye bağlanması gibi suçlamalar objektif olmaktan öte duygusal ve ideolojiktir…

25 Aralık

1055 - Selçuklu Sultanı Tuğrul Bey, Abbasi Halifesi Kaim Bi’emrillah’ın ısrarlı daveti üzerine Bağdat’a gitti.
1522 - Rodos, Osmanlı egemenliğine girdi.
1638 - Osmanlı Ordusu, Bağdat'a girdi.
1908 – Yazar yayıncı Yaşar Nabi Nayır doğdu.
1918 - Fransızlar Adana'nın Cebelibereket (Osmaniye) ilçesini işgal ettiler.
1918 - Hükümet, Genel Savaş'ta (1. Dünya Savaşı) askerden kaçanları affetti.
1919 - Harbiye Bakanı, gizli bir genelge ile, ordunun sefer kadrolarını çıkarılabilmesi için hangi askerlik daire ve şubelerinin hangi kolordulara bağlı olacağını da bildirdi. Harbiye Bakanlığı, bir Yunan saldırısı veya İzmir'i Yunanistan'a bağlama ihtimaline karşı başka tedbirler de alıyor.
1919 - İngiliz Yüksek Komiserliği Başçevirmeni Ryan'ın raporu: Bolşeviklik ve milliyetçilik İslam Dünyası'ndaki hakimiyetimizi mahvedebilir. Amacımız bölmek ve hükmetmektir. Biz, gerçek ideali din imiş gibi davranacak, menfaatçı bir grubu idareci olarak takdim etmeye çalışacağız.
1920 - TBMM'nde: ı) Ermeni Tehciri suçundan 5 Ağustos'ta İstanbul'da idam edilmiş olan Bayburt eski Kaymakamı Nusret Bey'in ailesine maaş bağlanması,35 red oyuna karşı 64 oyla kabul edildi. 2) Bayındırlık Bakanı İsmail Fazıl Paşa için yapılan güven oylamasında 28 kişi güven, 69 kişi güvensizlik bildirdi. Meclis, demiryolu malzemesi satın almak için İtalya'ya gönderilen mebuslar hakkında Bakan'ın yaptığı açıklamayı yeterli görmedi.
1920- Antep Kuvayı Milliye Komutanı Ôzdemir Bey, 9. Fırka ve 2. Kolordu Komutanlıklarına güvercinle gönderdiği mektupta "6 gündür dışardan hiçbir haber alamıyoruz. Aç kalan ve bağıran binlerce kişinin feryadı beni intihara sevk edecek derecededir. Bir fedai müfrezesiyle düşman çemberini yarıp yakında bir yerde hazırlayacağınız yiyeceği alabiliriz" dedi
1921 - Fransızlar, Ankara Anlaşması gereğince Gaziantep'i ve Nizip'i terk ettiler. Gaziantep ve Nizip'e Türk kuvvetleri girdi ve buralarda Türk yönetimi kuruldu.
1953 - Hükümet, memurların ve subayların maaşlarına zam yapma kararını aldı (,
1963 - İnönü, CHP ve Bağımsızlardan bir kabine kurdu. İnönü’nün 9. başbakanlığı
1936 - Şark demiryolları, Türkiye Hükümeti tarafından satın alındı.
1952 - Said-i Nursi'nin yargılanmasına başlandı.
1963 - Türkiye Cumhuriyeti Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı kuruldu.
1963 - Kıbrıs'ta Kıbrıs Mücadelesi Ulusal Örgütü EOKA, Ada'nın her yanında Türklere karşı saldırılar düzenledi. Çok sayıda Kıbrıslı Türk öldü. Türkiye savaş uçakları, Kıbrıs üzerinde uçuşlar yaptı.
1963 - İsmet İnönü, bağımsız milletvekilleriyle yeni bir koalisyon hükümeti kurdu.
1972 - Nikaragua'daki depremde 10 bin kişi öldü.
1973 - Türkiye'nin 2. Cumhurbaşkanı İsmet İnönü vefat etti…
1976 - Hac'dan dönerken gemilerinin batması sonucu 100 kişi öldü.
1979 - Tunceli Cumhuriyet Savcısı Mustafa Gül öldürüldü.
1981 - Ankara Sıkıyönetim Mahkemesi Tüm Öğretmenler Birleşme ve Dayanışma Derneği (TÖB-DER)'i kapattı. Savcılık, TÖB-DER'in "Marksist-Leninist bir düzeni amaçladığını" iddia etti.
1985 - Türkiye'nin ilk hayalî ihracat davası sonuçlandı: Yahya Demirel 23 yıl 4 ay hapis cezasına çarptırıldı.
1986 - İGDAŞ kuruldu.
1989 - Romanya Devlet Başkanı Nikolay Çavuşesku ve eşi Elena Çavuşesku idam edildi. Çavuşesku çifti olağanüstü bir mahkemede yargılanmışlardı.
1990 - Tim Berners-Lee; HTML ve World Wide Web'in temellerini attı. İlk defa iki bilgisayar arasında hypertext teknolojisi kullanılarak sunucu bağlantısı gerçekleştirildi.
1991 - Mihail Gorbaçov, Sovyetler Birliği başkanlığı görevinden istifa etti. Ülke ertesi gün resmen dağıldı.
1991 - PKK militanları, İstanbul Bakırköy'de Çetinkaya Mağazalarına molotof kokteyli attı. Çıkan yangında 11 kişi öldü.
2000 - Rusya Başkanı Vladimir Putin, Sovyetler Birliği Marşı'nın üzerine Aleksandr Aleksandrov tarafından yeni yazılan sözlerle hazırlanan yeni Rusya Ulusal Marşı'nın kabulü üzerine yasayı imzaladı.

https://evelzamanizinde.blogspot.com/