Suretin Sireti

Suret, siretin aynasıdır.
Bunun ne derece doğru olduğu bilinemez.
Yalnız bilinen bir şey varsa ahlâktan çok sanatın buna inanmış olmasıdır.”

Malik Aksel, Hisar, 1957

“Suretin Sireti”, bir sergi başlığı. Sergi, sanat tarihi yazımı, varolan bilginin doğası, kaynağı ile ilişkili olarak Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Sanat Koleksiyonu’ndan seçilerek sergilenen yapıtlarla sınırlı bir arkeoloji yapma, yeniden ziyaret etme ya da suretin sirete uygunluğuna ilişkin bir deneme olarak algılanabilir. Bu başlıkla amaçlanan Türkiye’deki modern/çağdaş sanat tartışmalarını, modern sanat müzeleri ile sanat tarihi yazımını belirleyen ana görüşleri bir koleksiyon sergisi üzerinden yeniden düşünmek, belli dönemleri önemsemek ya da eleştirmekten çok süreçleri şeffaflaştırılma isteğidir.

“Görünüş, biçim, resim, resim kopyası, nüsha, fotoğraf, yol, tarz” gibi anlamları olan “suret” sözcüğü, İslam felsefesinde, varlığın görünen, beş duyu ile algılanan yönüne karşılık geliyor. “Siret” ise bir kişinin görülmeyen, duyularla sezilebilen, soyut, tinsel durumunu, hal ve davranışlarını, doğasını, ahlakını, duygularını, karakterini, suretten öte olanı tanımlıyor. Bu açıdan bakıldığında, sergi dolayısıyla bir koleksiyonu yeniden ziyaret isteğinin, Merkez Bankası’nın birikimini 1994’te kamuyla paylaştığı “1950-2000” sergisinin “modern ve ötesi” eksenindeki görünümüyle ilişkili olduğu düşünülebilir. Bu ilişkinin temel değişkenleri, köşe taşları ise sergi metninin ana sorunsalıdır. Bu nedenle metni kuran ana fikir, Merkez Bankası Koleksiyonu’nun, kayıt altına alındığı ve oluşturulduğu tarih itibariyle anlamını, önerdiği tartışmaları ve sanat tarihi içinde nasıl bir yere konumlandığını, bugünden geçmişe yapılan bir ziyaret aracılığıyla sorgulamak ve sanat tarihi yapmaktan çok yazılı ve yazısız tarihin nasıl inşa edildiği üzerinde durmakla ilişkilidir.

Suretin Sireti sergisi,  yapıtların kendi tarihlerini ne ölçüde aşacaklarını, sanat yapıtlarını ve tarihini  değişik zamanlarda yorumsa-ya/n-cak kişiler açısından ne anlam ifade ettiğini/edeceğini düşünmek, bizi dünyaya açılmaya zorlayan yanlılıklar olarak işleyen önyargılarımıza karşı  yeni önyargılar ve sorular üretmek için bir fırsat olarak görüldü. Bir bakıma, koleksiyonu oluşturan yapıtları, düşünceleri  tarihselleştirerek ya da -meyerek bugünün değer yargılarıyla, yargı ya da önyargının değişmezliğine ilişkin bir diğer görüş üretme olasılığı her zaman vardır.  

“Suretin Sireti” sergisi, büyük ölçüde bundan on yedi yıl önce açılan “1950 ?2000” sergisinde yer alan yapıtlar arasından seçilerek düzenlendi. Zeynep Yasa Yaman’ın küratörlüğünü ve metin yazarlığını üstlendiği sergide doğumları 1905 ile 1960 yılları arasında değişen 36 sanatçının 61 yapıtı sergileniyor.
 

Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Sanat Koleksiyonu

3 Ekim 1931 tarihinde kurulan Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası’nın, Sanat Koleksiyonu, doğumları 1882 ile 1960 yıllarına rastlayan farklı kuşaklardan sanatçıların, 1908’den günümüze ulaşan yaklaşık 100 yıllık bir dönemde ürettikleri resim, heykel, desen/çizim, baskı, yerleştirme gibi değişik teknik ve anlatım dillerindeki modern/çağdaş sanat yapıtlarından oluşuyor. Koleksiyon, Türkiye’deki belli başlı akım ve tartışmaları görünür kılarken bir yandan da bu süreçte ki değişen sanat anlayışlarına ilişkin fikir veriyor.

Kesin bir kayıt bulunmamakla birlikte koleksiyonun oluşumunu belirleyen başlangıç için 1931 yılı önerilebilir. . Banka’nın kuruluşu ile eşzamanlı olarak S. Süreyya Bükey ve Jean Axel Weinberg’in çektikleri ve boyayarak müdahale ettikleri Atatürk fotoğraflarının mekânlarda kullanılmak üzere satın alındığı, bununla birlikte koleksiyonu besleyen ana kaynağın, Cumhuriyet’in kurulmasıyla ivme kazanan, kamu kurum ve kuruluşlarının sanat yapıtı alımının özendirilmesi ve sanatçıların desteklenmesi amacıyla başta Halkevleri, Güzel Sanatlar Birliği, Devlet Resim ve Heykel sergileri olmak üzere düzenlenen çeşitli sergilerden yapılan alımlar ile devam ettiği düşünülebilir.

Koleksiyonun kataloglanarak sergilenmesi 1990 yılının başına rastlar. Merkez Bankası, koleksiyonunu tanıma ve tanıtmaya karar verdiğinde merkez ve taşra birimlerinde bulunan tüm yapıtlar Zeynep Yasa-Yaman tarafından titiz bir çalışmayla saptandı, fotoğraflandı ve sanatçı özgeçmişleri derlenerek kayıt altına alındı. 1991-1994 yılları arasında 1950’lerden 1990’lara uzanan sanatsal birikimi belli bir anlayış içinde koleksiyonuna katmayı amaçlayan Merkez Bankası, Bediz Demiray, Hasan Ersel ve Ali Artun’dan oluşan Sanat Kurulu çalışmalarıyla yeni eser satın alımları gerçekleştirdi ve sergiledi.

Sergi kataloğunda modernizm tarihinde yüzyılın ortasını ve sonunu belirleyen dönüşümlerin, çağdaş Türk sanatı araştırmalarının önemine dikkat çekiliyordu. Henüz bir başlangıç olduğu belirtilen “1950-2000” koleksiyonunun beklentilerinden biri ve belki de en önemlisi sanatta merkez-çevre ilişkilerinin yeniden tanımlandığı bir dönemde Avrupa merkezli kabullerin belirlediği modern bir dünyadaki öteki modernliklerin ve kimliklerin arkeolojisine duyulan gereksinimdi. Banka, koleksiyonu aracılığıyla yeni bir sanat tarihi yazımının önemine vurguda bulunuluyor, müzeleşmeyi talep ediyordu. Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası, koleksiyonunu 12 Ocak-12 Şubat 1994 tarihleri arasında açılan ve II. Dünya Savaşı ertesinden 1990’lara; yaklaşık yarım yüzyıllık bir dönemden 41 sanatçının 111 yapıtının sunulduğu “1950-2000” sergisiyle, Ankara Atatürk Kültür Merkezi’nde 12 Ocak-12 Şubat 1994 tarihleri arasında ilk kez kamuyla paylaştı.