Osmanlı'da fotoğrafçılık

• DAMLA KAYAYERLİ
• 13.10.2013

Soner Demirsoy tarihçi ve bir fotoğraf sevdalısı... Üniversitede tarih bölümünü bitirdikten sonra Osmanlı'da fotoğraf alanında yüksek lisans yapmak için Marmara Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi'ne başvurmuş. Ama "Osmanlıca bilmiyoruz, çalışmanda seni yönlendiremeyiz" yanıtını alınca hayal kırıklığı yaşamış. Yine de pes etmemiş. Yüksek lisansını tarih alanında bitirdikten sonra şimdi de 'Osmanlı'da fotoğraf' konulu doktora yapmayı düşünüyor. Dört yıl boyunca Osmanlı'daki gazete ve dergilerdeki fotoğrafları inceleyen Demirsoy çalışmalarını Osmanlı'dan Tarihe Not Düşen Kareler adlı kitapta topladı. Kitapta 70 fotoğrafa yer veriliyor. Demirsoy kitabın oluşum sürecini şöyle anlatıyor: "Küçükken babamın fotoğraf makinesiyle fotoğraf çekmeye başladım. Üniversitede tarih okurken profesyonel bir makine aldım. Hem tarihçi olmam hem de fotoğrafa ilgim beni Osmanlı'daki fotoğraflara yöneltti. Yıldız Sarayı Fotoğraf Arşivi'ndeki gazete ve dergilerden taramalar yaptım. Dört yılda 10 bin fotoğrafı araştırdım. Kitapta ilk kez ortaya çıkan fotoğraflar da var. Bir yeniçeri müzesi fotoğrafı var mesela. Onun üzerinden 'Osmanlı'da müzecilik nasıldı?' konusu işleniyor. Başka bir fotoğraf Osmanlı'daki Hamidiye alaylarıyla ilgili. Hamidiye Süvari alayları nasıl kurulmuş, ne işe yarar konusunda bilgi de verdim." 

İLK FOTOĞRAF ÇEKEN PADİŞAH 2. ABDÜLHAMİD'Dİ
- Osmanlı'da fotoğraf çekimi devlet eliyle mi yapılıyor? 
- İcadından üç yıl sonra Osmanlı devletine ilk olarak Abdülmecid Han döneminde fotoğraf makinesi geliyor. Teknolojiyi hemen getirme eğilimi var o dönemde. Ama asıl kırılma 1874'te Sultan 2. Abdülhamid'in tahta çıkmasıyla oluyor. Kendisi yeniliklere çok açık. Hiç de söylendiği gibi Batı'ya kapalı değil. Ama hep 'Abdülhamid Han Yıldız Sarayı'na kapandı, hiç dışarı çıkmadı' denir. Bunun gerçeği yansıtmadığını görüyoruz. Çünkü sadece Osmanlı coğrafyasını değil, bütün dünyayı izlemiş. Bunun için öncelikle Avrupalı seyyahlardan yararlanıyor, onları vazifelendiriyor. 'Gitmiş olduğunuz yerlerin fotoğraflarını çekin, getirin' diyor. Sonra en önemli yerli fotoğrafçılar Abdullah Biraderler, 2. Abdülhamid devrinde 'hazreti şehvari' unvanını alıp sarayın baş fotoğrafçıları oluyor. Padişah çeşitli yerlerin fotoğraflarının çekilmesi talimatı veriyor. 2. Abdülhamid de fotoğrafa meraklı ve Yıldız Sarayı'nda fotoğraf çekiyor. Böylelikle ilk fotoğraf çeken padişah da o. 

- 2. Abdülhamid fotoğrafları propaganda aracı olarak mı kullanıyor? 
- Tabii. Osmanlı'da hasta adam deniliyor ama padişah fotoğrafçılarına 'Memleketimde görünen en iyi manzaraları çekin, albümleyin ve bana getirin' diyor. 53 albüm var. ABD'de Kongre Kitaplığı'na, İngiltere'deki British Museum'a ve Fransa'ya hediye gönderiyor. O fotoğraflar hâlâ orada bulunuyor. 2. Abdülhamid devrinde Osmanlı yıkılmaya yüz tutmuş görünse de aslında hâlâ güçlü. Padişah ağırlığını koruyor ve fotoğraflar vasıtasıyla aslında propoganda yapıyor. 

sabah gaz.