Karamanoğlu Mehmet Bey ve fermanı... - Ahmet SEVGİ

Anadolu’da Türk edebiyatının temeli XIII. asırda atılmıştır. Hakîm Bereket’in tıpla ilgili “Tuhfe-i Mübârizî” si, Gülşehrî’nin:
“Bir kişi bu dâstânı eylemiş
İlle lafzın key çöpürdek söylemiş
Vezniçün lafzın gidermiş harfini
Artuk eksük söylemiş söz sarfını.” (Bkz. Gülşehrî’nin Mantıku’t-Tayr’ı, haz. Kemal Yavuz, Ankara-2007, c. 1, s.110-112) mısralarıyla haber verdiği “Şeyh San’an Kıssası” ve Fuat Köprülü’nün XIII. yüzyılda yazıldığını tahmin ettiği Şeyyat İsa’nın “Salsalnâme” si Anadolu’da yazılan ilk Türkçe eserler olarak bilinir.                         

Diğer taraftan “Tuhfe-i Mübârizî” nin Farsça nüshası için Amasya emiri Halifet Gazî’nin: “Tıp sınâatından bir kitap geregidi ki anın mütâlaasından bize bir fâyide olaydı. (’85) Eger bu kitâbı Türkî’ye döndüreler şöyle kim ol dâyireler kamusı anda bile yazıla yavlak hoş ola.” (Bkz. Hakîm Bereket:Tuhfe-i Mübârizî, İzzet Koyunoğlu Kütüphanesi, No: 12049, v.2a) diyerek Türkçe eser yazılmasını teşvik etmesi ve nihayet Arapça ve Farsçanın hâkim olduğu Selçuklu sarayında, İkinci İzzettin Keykavus’un (Hükümdarlığı: 1246-1261) kendi yazıcısına o devirde Türkler arasında yaygın bir destan olan “Danişmendnâme” yi Türk diliyle yazdırması şüphesiz ki Türkçenin geleceği açısından önemli teşebbüslerdi. Ancak, bütün bunların yanında biraz sonra metnini sunacağımız Karamanoğlu Mehmet Bey’in (ö. 676/1277) fermanı Türk dili için ayrı bir önem taşır.

Karamanoğlu Mehmet Bey, Karaman aşiretinin reisi Karaman Bey’in en büyük oğludur. 1262’de Karaman Bey’in vefatından sonra babasının yerine geçen Mehmet Bey’in Moğollarla ve Selçuklularla mücadele ederek Karaman Türkmenlerinin gücünü artırmış olduğu görülür.

Bilindiği üzere Anadolu Selçuklu Devleti’nin (1075-1308) zayıfladığını fark eden Türkmen beyleri Selçukluların yerine geçme arzusundaydılar. Bu yolda ilk harekete geçen Karamanoğlu Mehmet Bey olmuştur. 15 Mayıs 1277’de, İkinci İzzettin Keykavus’un oğlu Alaeddin Siyavuş’u Selçuklu Sultanı ilan eden ve bilahare kendisi de vezir olan Karamanoğlu Mehmet Bey yaptığı ilk divan toplantısında: “Bugünden sonra divanda, dergâhta, bârgâhta, mecliste ve meydanda Türkçeden başka dil kullanılmayacaktır.” şeklindeki fermanını yayımlamış ve resmî dil olan Farsçanın yerine Türkçeyi devlet dili ilan etmiştir.

Bu fermanla tarihte ilk defa siyasî iradenin Türkçeye sahip çıkmış olduğunu görüyoruz. Lakin ne yazık ki Karamanoğlu Mehmet Bey, saltanat mücadelesinde başarılı olamayarak kısa bir süre sonra öldürülmüş (20 Haziran 1277) Farsça da tekrar sarayda resmî dil olmuştur.

Bu arada şunu da hemen belirtelim ki “Karamanoğlu Mehmet Bey Farsça bilmediği için böyle bir yola başvurdu” gibilerden iddialar doğru değildir. XIV ve XV. yüzyıllarda Türk beylerinin Türkçeye nasıl sahip çıktıklarını biliyoruz. Demek ki Türkçecilik Türk beylerinin özünde var olan bir haslettir.

Kısacası, Karamanoğlu Mehmet Bey, Selçuklu tahtında kalabilseydi Türkçe bundan muhakkak kazançlı çıkacaktı. Tarihte ilk defa Türkçeyi devlet dili ilan eden bir zat elbette Türkçenin gazileri arasında anılacaktır. Ruhu şâd olsun...         

Kaynak Yeniçağ: Karamanoğlu Mehmet Bey ve fermanı... - Ahmet SEVGİ

https://www.yenicaggazetesi.com.tr/karamanoglu-mehmet-bey-ve-fermani-5511yy.htm