I.Balkan Savaşı Döneminde Luma Ayaklanmaları

Dinle

13 Temmuz 2023 - 22:31 - Güncelleme: 13 Temmuz 2023 - 22:42

I.Balkan Savaşı Döneminde Luma Ayaklanmaları
Yazan: Taner KOTLE

Günümüzde Luma Bölgesi Arnavtluk,Kosova ve Makedonya ülkeleri arasında paylaşılmış bir bölgedir. Luma , Lumalılar ve Luma Ayaklanmaları Arnavut Tarihi ve Edebiyatlarında farklı savaş hikayeleriyle Arnavut halk Türkülerinde ve kendilerine has folklorlarıyla hala yaşatılmaktadır. En çok bilinenler arasında da ’’Luma Eşkiyaları’’ olarak da bahsedilmektedir! Luma Bölgesi Osmanlıya yönetimine karşı ayaklanan Arnavutların ’7 Bayrak’’ olarak adlandırdıkları özerk bir bölgeymiş. Luma 1878-1881 arasinda kurdukları ’’ Dağ Kanunlarıyla’’ yönetilmiştir. Dağ Kanunları yazılı olarak bir hukuk sistemi değildir. Adından da belli olduğu gibi Dağ Kanunları atadan oğula sözlü olarak geçen sözlü bir Arnavut hukuk sistemidir. Arnavut Töresinde Lek Dugacin ve Dağ Kanunları dışında her bölgenin kendine göre oluşturdukları kanunlar o dönemde mevcuttu.
Bugün (Kosova,Arnavutluk,Makedonya,Preşova Vadisi,Yanya,Karadağ) Arnavut Bölgelerinde Devletin resmi hukuk sistemin çözemediği ailevi ve toplumsal faklı sorunları Arnavut İhtiyar Heyetleri Lek ve Dağ Kanunlarıyla sorunları çözmektedirler.
Luma Bölgesindeki her bölgenin Bayrak reisinden oluşan heyetle Luma Krahinası/Özerk Bölgesi 1878-1881 oluşmuşturulur:
1. Rafşıs Bayrağı Bölgesi
2. Teydrines Bayrağı Bölgesi 3.Çafıs Bayrağı Bölgesi
4.Kalisit Bayrak Bölgesi
5.Radomires Bayrak Bölgesi
6.Topoyan Bayrak Bölgesi                                                                                                                   7
.Çayes Bayrak Bölgesi
Osmanlının 1881 de bölgeye Derviş Paşayı (Lofçalı İbrahim Paşa 1817-1896) göndermesiyle beraber Luma Özerk Bölgesi ortadan kaldırılmış ayaklanma bastırılmıştır. 1912 yılına kadar bölge Osmanlı yönetiminde kalmıştır. I. Balkan savaşının patlak vermesiyle tekrar bölgede ayaklanmalar karışıklıklar yaşanmıştır.                                                                                                                                        I.Balkan Kumanova savaşında Osmanlının yenilgiye uğramasında Arnaut askerlerinin cepheyi terk etmesinin bedeli ağır olmuştur. 3. Sırp Ordusu Kosova Ovası ve Dugacin üzerine yürürken,   1.Sırp Ordusu Manastırı ele geçirir. Prizren’e 1.Şumadiya Tümeni ve 2.Drina Tümenleri yerleştirilir. Bu durumda bölgede tam kontrolü sağlamaya çalışan Sırp Ordusu Arnavut Milis Kuvvetlerinin direnişiyle karşılaşır. Dugacin,Pruş,Has,Jur,Vrin, Lez,Luma,Opoya bölgesinde 3000 gönüllü Arnavuttan oluşan milis kuvvetine karşı Sırp Ordusu 24000 kişiden oluşan askeri kuvvetle harekata hazırlanır. (1)   Diğer taraftan da Arnavutlar bu duruma sessis kalmaz Osmanlıya karşı yakın zamanda giriştikleri ayaklanmanın aynı stratejiyle Sırp Ordusuna karşı 7 Bayrak Luma Özerk Bölgesi Heyeti toplanır ve kendi Arnavut Milis Kuvvetlerini kurarlar, Heyet 3 Bölgeden oluşmaktaydı:
1.Luma Bölgesi Komutanlığı ve Komutanları ; Ramadan Zaskoci, Ramadan Ceyku, Cen Daci, Eyüp Topoçani, İslam Spahi, Hasan Bayraktari, Kazım Lika.
2.Debre Bölgesi Komutanlığı ve Komutanları ;Bahtiyar Doda, Zafer Doda, Selman Alia, Elez Yusufi, Dali Meçi, Sufe Celili
3.Cakova Bölgesi Komutanı ; Bayram Curi Askerî harekât öncesi General Yankovina Luma halkına ya boyun eğin veya biz zorla eğdiririz tarzında aşağıdaki şartların yerine getirilmesini talep eden bir mektup gönderdir:
1.Arnavut Soyluların, imamların ve zenginlerin silahsız olarak görüşmeye gelmesi;
2. Ana koşul olarak Arnavutlar Sırplarla "huzurlu" olarak yaşamak istiyorsa, ellerindeki bütün silah ve tüfeklerin kendilerine tesliminin garanti edilmesi;
3. Kosova'dan gelen Arnavutlardan Llapjani, Hasjani, Prizren, Dukagjini vb. içlerinde bulunan Sırplara karşı savaşanların silahsızlandırılması,
4.Arnavut liderlerden İsa Bolatin'nin derhal teslim edilmesi veya yerinin söylenmesi aynı zamanda diğer liderler olan Ramadan Zaskoci, Riza Beun, Kolesjan'dan İslam Spahiu'nun ve Bajram Daklani'nin teslim edilmesi veya teslim olmaları
5. Halkın, Sırp ordusuna direnişin liderleri yerleri ve köyler etrafındaki hareketler hakkında sürekli bilgi vermesi
6. Her köyden 5 kişinin bu kabul edilecek şartların güvencesi bağlamında rehine olarak Prizren'de kalması.
Bu şartlar sağlanmazsa, Sırp komutanlığı bütün köylerin yakılıp yıkılacağını ve Arnavutların mülklerine el konulacağını da ayrıca belirtmektedir.(2)

^{3. Sırp Ordusuna Ayaklanan LUMA Bölgesi Haritası}

Sırp General Yankoviç’in isteklerini kabul etmeyen Luma’lılar silahlı direnişe başlar.                     Prizren’e yakın Jur bölgesinde ilk silahlı çatışmalara sahne olur. Anlatılanlara göre Jur Bmlgesinde Sırp Ordusu bozguna uğratılır. Sırp Askerleri cepheden kaçarken Drin Nehrinde yüzme bilmediklerinden boğuşarak can verirler. Jur’dan Morina çıkışına, Paştrik dağında da mevzilenen Lumalılar Sırplara karşı 3 gün boyunca büyük kayıplar verdirir. Düzenli Sırp Ordusu 3 gün içinde yaşanan çatışmalarda büyük kayıplar veirir ve bunun intikamını Jur köyünde yaşayan sivil köylülerden çıkartır. Jur köyünden 37 sivil tutuklanarak Prizren’e getirilir.
Luma Harekatını 3 günde yaracağını planlayan Sırplar, bir buçuk ay boyunca Luma geçidinde büyük kayıplar verir.
Luma geçidine ve Beyaz Drim nehri kıyılarına yerleşen Arnavut Milis Kuvvetleri Heyeti
17 Kasım 1912 de almış olduğu karar doğrultusunda Sırplara karşı tüm bölgede saldırı emrini verir.
3.Sırp Ordusu,Arnavut Milis Kuvvetleri saldırıları karşısında dağılma durumuna gelir.
Luma Ayaklanması/Direnişi Arnavutluğun bir buçuk ay geç işgal edilmesine neden olmuştur. Arnavut Milis Kuvvetleri Heyeti Liderlerinden Ramadan Zaskoci’den bahsetmesek olmaz;
Ramadan Zaskoci (1860-1914) Ailesi Osmanlıya ayaklandığı için babası ve annesi hapse atılır ve Ramadan Zaskoci hapishanede dünyaya gelir. Kaderide bu doğrultuda çizilmeye başlar.         Daha 16 yaşındayken Osmanlıya karşı dağa çıkar,Arnavut topraklarının Berlin kongresinde Karadağlılara verilmesine karşı çıkar ve Cakova Konak Baskınına katılarak Osmanlının Bölgedeki en kıdemli Paşası olan Mehmet Ali Paşa (Nazım Hikmetin Dedesi) tuzağa düşürerek şehid ederler. Bu doğrultuda Prizren’de oluşan Arnavut Birliği isyan kuvvetlerine katılarak 1878-1881 de oluşturlan 3 yıl süren ayaklanmada yer alır.
Ancak yukarıda belirttiğimiz gibi Derviş Paşanın isyanı bastırmasıyla dağa kaçar. 1910 yılında tekrar Arnavutları Osmanlıya karşı örgütlemeye başlar 1912’de Osmanlının Balkanlardan çekilmesiyle Ramadan Zaskoci Sırplar’la silahlı mücadeleye devam eder.Luma’daki ayaklanmanın bastırılmasından sonra Sırp Casusu bir Arnavut tarafından suiksat yapılarak öldürülmüştür. (3 ) Luma Ayaklanmasının en parlak Liderleri arasında bir buçuk ay boyunca Luma bölgesinde Sırpların büyük kayıplar verdirir.
Ancak bir buçuk aylık direniş ardından Luma Bölgesi daha fazla Sırplara karşı direnemez ve Sırp Ordusu Luma’yı ele geçirir.
Leon Troçki raporlarına göre gönüllü olarak teslim olan 400 Lumalı Arnavut Prizren’e getirilir ve yargılanmadan her gün 30 ila 40 kişinin Sırplar tarafından idam edlildiğini yazmıştır.(4)   Luma Ayaklanması insanlık tarihinde Balkanlarda Soykırım olarak anılacak vaşiliklerin yaşandığı bir savaştır. Luma’da 27 köy yaşlı,kadın .çocuk demeden 24.000 Sırp Askeri tarafından kurşun bile harcanmadan bölge halkı süngülenerek katledilmiştir.