CUMHURİYETİN İLK YILLARINDA PİYANGOCULUK                                       

PİYANGO NEDİR

İnsan kültürünün en önemli unsurlarından biri de şans kavramı ve buna bağlı değerleri toplumsal hayatının bir parçası haline getirilmesidir. Şansa bağlı eylemlerin ve beklentilerin, zamanla kazanca dönüşmesi neticesinde insanın sosyal hayatında geniş bir yer edindiği görülür. Bu manada şans oyunlarının popüler bir kültür olduğunu söylemek mümkündür.

Meydan Laurouse’a göre, numaralandırılmış kâğıtlar basılarak piyasaya sürüldükten sonra çekiliş yapılmak suretiyle kazananların tespitine yönelik bir organizasyona piyango denilmektedir (Meydan Laurouse 1986: 1351).

Piyangonun çeşitli tanımları bulunmaktadır.

“Sözlüklerde dilimize İtalyancadan geçtiği ileri sürülen Piyango teriminin kökü şöyle açıklanır. Bir zamanlar İtalya’nın kimi yörelerinde bazıları beyaz bazıları siyah kartlarla oynanan bir lotarya sisteminde kazanan kâğıtların rengi olan beyaz’ın İtalyancasıdır ve aslı, “bianco”dur.” (Ertürk 2008: 41).

Türk Dil Kurumu’nun piyango tanımı ise şu şekildedir: Düzenleyenlerce bastırılmış numaralı kâğıtları satın alanlar içinden, kazananların kura ile belirlendiği talih oyunu piyango adını almaktadır.

          TÜRKİYE’DE PİYANGOCULUĞUN GELİŞİMİ

İslam fıkhına göre piyangonun kumar olduğu ve yasaklandığı bilinmekle birlikte piyangoya farklı yorumlar getiren ilahiyatçılar da bulunmaktadır. Bu noktada bazı ilahiyatçılar hiçbir şeyin tek başına haram olmayıp, kötüye kullanma neticesinde haram olduğunu ifade etmektedirler. (Ertürk 2008: 52) Diğer yandan para piyangolarının kumar çeşitleri arasında sayılmasına rağmen İslami kurallara göre kumarın belli çeşitleri değil bunların götürdüğü sonuç dikkate alınmıştır. Buna göre Müslümanların kumar yasağını her devirde içinde bulunduğu şart ve toplumlara göre yeniden ele alıp değerlendirmeleri gerekmektedir.( Temiz 2010: 7) Ancak ne var ki İslam dini para veya eşya karşılığı oynanan her oyunu kumar olarak kabul etmiş ve yasaklamıştır.(Ertürk 2008: 30) Osmanlı’da 18. yüzyılın sonlarından itibaren görülmeye başlanan piyangonun zaman zaman şer’i kanunlara dayandırılarak yasaklanmış olması ilk başlarda toplumda kolay kabul görmediğine işaret etmektedir (Tızlak 2010: 1880). Ancak Osmanlı’nın son dönemleri ve cumhuriyetin ilk yıllarında gerçekleştirilen piyango çekilişlerinin temel olarak okul, hastane, yurt, demiryolu yapımı ve havacılığın geliştirilmesi gibi birtakım yardım amacı taşıması, toplumun piyangoyu kabullenmesini kolaylaştırmış olmalıdır. Nitekim ele alınan dönemlerde piyango çekilişleri ilan edilirken dönemin bazı gazete ve dergilerinde verilen ilanlarda, bu çekilişlerin ülkenin kurumsal gelişmesine bir katkı olduğu ifade edilirken, çekilişlere katılanların yardımseverliği, vatanseverliği öne çıkarılmış ve onlara bir nevi bağış yapmış gibi minnettarlık içeren ifadelerle övgü dolu sözlere yer verilmiştir (Tayyare 1341: 4). Netice itibariyle bu tür yaklaşımların halkın piyangoya bakışını etkilemiş olması muhtemeldir.  Cumhuriyetin ilk yıllarına ait piyango düzenlemelerine dair fazla kaynak mevcut değildir. Mevcut kaynaklar dikkate alındığında, bilinen ilk piyango çekilişlerinin Türk Tayyare Cemiyeti yararına düzenlendiği görülmektedir. 1925 yılında Türk Tayyare Cemiyeti tarafından gerçekleştirilen piyango çekilişleri nakit ve eşya piyangosu olmak üzere ikiye ayrılmıştır. Ancak zamanla bazı diğer cemiyetlerin de piyango düzenleme işine girmeleri üzerine, bir kanun tasarısı ile piyango düzenleme hakkı Türk Tayyare Cemiyeti’ne verilmiştir. Yine de bazı cemiyetler eşya piyangosu düzenleme hakkına sahip olabilmişlerdir.

“Cumhuriyet döneminde, para ödüllü piyango düzenleme tekeli verilerek 9 Ocak 1926'da 710 sayılı kanunla kurulan Tayyare Piyangosu on iki yılı aşkın bir süre işledikten sonra kaldırılmış ve yerine, 5 Temmuz 1939 tarih ve 3670 sayılı kanunla Maliye Bakanlığı'na bağlı Millî Piyango İdaresi kurulmuştur.” (Ertürk 2008: 48).

Günümüzde bir şans oyunu olan piyango ilk başlarda sosyal yardım sağlamak amacıyla düzenlenmekteydi. Bu piyango çekilişlerinin amacı okul, öğrenci yurdu, hastane, demiryolu yaptırmak ve Türk havacılığına katkı sağlamak gibi bir takım gereksinimlerden oluşmaktaydı. Çekilişlerin sonunda kazanan numaraya bir takım eşyaların verildiği eşya piyangoları ve belirli miktarlarda nakit para verilen piyangolar olarak iki şekilde gerçekleştiriliyordu.

Piyangonun tarihine bakıldığında dağıtılan ikramiyelerin çoğunlukla mal olduğunu görsek de hükümetlerin devreye girmesiyle ödemeler çoğunlukla nakit olmaya başlamıştır. 18. Yüzyıldan sonra para ödüllü ikramiyelerde artış olduğunu görülür. Kinsey’e göre para ikramiyeli ödüllerin iki avantajı vardır; “Birincisi; karneye bağlanan özel tüketim mallarının kıtlıkları dışında, para biçimindeki ödüller herhangi bir başka formdaki ödüllerden daha evrensel bir görünüme sahip olacaklardır. İkincisi; bilet satışlarından elde edilen gelirin parasal olmayan ödüllere çevrilmesi için yapılan çaba ve harcamalardan bu şekilde kaçınılmış olur.” (Staub 1994: 10).

Piyangolar ilk ortaya çıktıkları andan günümüze kadar değişim geçirerek bugünkü halini almıştır. Farklı zamanlarda farklı çeşitliliklerde gerçekleştirilen piyango çekilişleri özel teşebbüslerde kâr amaçlı iken hükümetlerce destek ve yardım amaçlı da düzenlenmiştir. İlk zamanlarda yerel yönetimler tarafından gerçekleştirilen piyango gelirlerinin yüksek olması nedeniyle piyango düzenlemeleri özel sektörün eline geçmiştir. Piyango gelirleri Avrupa ülkelerinde bir vergi geliri gibi düşünülürken Amerika’da kamu hizmetleri, okul, alt yapı gibi hizmetler için kullanılmıştır. Ülkemizde ise piyango gelirleri, Çocuk Esirgeme ve Sosyal Hizmetler Kurumu’na ve Savunma Sanayi Destekleme Fonu’na yardım amaçlı düzenlenmektedir (Staub 1994: 11). Cumhuriyetin kuruluş yıllarında düzenlenen piyangolar da yine böyle bir amaca hizmet etmekteydi. Savaşın yaralarının sarılmaya çalışıldığı yeni Türkiye Cumhuriyeti’nde Türk havacılığına sağladığı katkılar açısından piyango çekilişleri azımsanmayacak derecede önem arz etmekteydi.

 TAYYARE PİYANGOSU

Cumhuriyetin kuruluş yılı olan 1923’den 1925 yılına kadar sergiler dışında piyango düzenlendiğine dair herhangi bir bilgi mevcut olmamakla birlikte Cumhuriyetin ilk birkaç yılları için bu tür organizasyonların düzenlenememesini anlamak pek de zor olmayacaktır. Ancak piyango düzenlemeleri için çok fazla bir zaman geçmesine gerek kalmamış olduğu da görülmektedir. 16 Şubat 1925 tarihinde Türk Tayyare Cemiyeti’nin kurulmasıyla birlikte Türkiye’de Piyango çekilişleri yeniden hayat bulmuştur.

Cumhuriyetin başlarında kurulan ve on yıl sonra adı Türk Hava Kurumu olarak değiştirilen Türk Tayyare Cemiyeti için Tayyare Piyangosu en önemli gelir kaynaklarından biri olmuştur. Osmanlı Donanma Cemiyeti’nin feshedilerek elde kalan 600 bin tahvilin hazineye bırakılması neticesinde 1925 yılında Donanma Cemiyeti’nin para ve gayrimenkul dışındaki hakları Türk Tayyare Cemiyeti’ne intikal etmiş ve 1925 yılında Türk Tayyare Cemiyeti mektepleri yararına üç ayda bir piyango çekilişleri yapılmıştır. Böylece 1925 yılında yapılan çekilişlerin ilk nakit para ödüllü piyango unvanını aldığı da bir gerçektir  (Aydın 2011: 71).

Türk havacılığını geliştirmek ve güçlendirmek adına Türk Tayyare Cemiyeti kurulmuş ve bu cemiyetin gelir kaynakları arasında Tayyare Piyangosu olarak yer alan Piyango çekilişlerinden elde edilen gelir Türk havacılığına büyük katkı sağlamıştır. Cemiyet, varlığını idame ettirebilmek için çeşitli alanlardan gelir elde etme girişimlerinde bulunmuştur.

Hava kuvvetlerine pilot yetiştirmek ve uçak almak amacıyla düzenlenen çeşitli gelir kaynakları içerisinde halktan bağış toplama, iki cıva maden ocağının işletilmesi, Uşak Şeker Fabrikası’nın ilk hâsılatı, makara ve iplik fabrikaları kurma imtiyazı, tekel (tütün-içki vb.) gelirlerinin yirmi de biri gibi gelirler Türk Tayyare Cemiyeti’ne verilecekti. Ayrıca eski pulların bir yasa ile toptan derneğe devredilmesi ve pul satış gelirleri, bir yasa ile caiz olduğu ilan edilen fitre- zekât ve kurban derileri toplama hakkı, Atatürk’ün nutkunu ve askerlikten terhis belgelerini, bütün el ve duvar ilanlarını basma ve satma ile para piyangosu düzenleme yetkisi verilmişti (Tunçay 1993: 137). Bu tür dini uygulamalarla ilgili olarak bahsi geçen dönemde herhangi bir eleştiri var mıydı sorusu akla gelse de, şimdiye kadar ulaşılabilen kaynaklarda eleştirel bir tutuma rastlanmamıştır. Hatta mevcut kaynaklarda piyango çekilişlerine halkın gösterdiği ilginin yoğun olduğunu belirten ifadeler yer almıştır (Türk Hava Mecmuası 1928: 17).  Türk Tayyare Cemiyeti Nizamnamesi’nin 1. Maddesinde yer alan bir ifade şöyledir: “Hava kuvvetlerine yardım gayesiyle Cumhuriyet Merkez Bankasının murakabe ve teminatı altında hükmi şahsiyeti haiz bir devlet piyanko idaresi kurulmuştur. Türkiye’de karşılığı nakit olmak üzere piyanko keşidesi hakkı münhasıran devlet piyanko idaresine ait ve hükmi şahıslar tarafından eşya piyankoları tertibi de bu idarelerin müsaadesine bağlıdır.”( BCA.30 100.100.619.1,F9). Böylece Cumhuriyet döneminin ilk nakit ikramiyeli piyangosu 1925 yılında Türk Tayyare Cemiyeti yararına her üç ayda bir gerçekleştirilen çekilişler olmuş ve 1926 yılında yapılan bir düzenleme ile piyango düzenleme hakkı Tayyare Cemiyetine verilmiştir. Buna bağlı olarak da piyangonun adı Tayyare Piyangosu olarak tarihteki yerini almıştır.

21 Mayıs 1925 tarihli Tayyare Dergisi’nde tayyare piyangosunun Türk Milleti için önemine vurgu yapılırken, halkın da piyango çekilişlerine iştirak etmesinin ne derecede önem arz ettiğine dair bir yazı kaleme alınmıştır (Tayyare 1341: 4). Tayyare Piyangosu Türk Milletinin varlığı birliği ve dirliği açısından büyük bir öneme sahip olmuştur. Yine aynı yazıdan anladığımıza göre, Türk halkı da devletin bekası için düzenlenen bu tür etkinliklere iştirak etmekten geri durmamış, Türk havacılığına bir nebze de olsa destek olabilmek umuduyla elinden geleni yapmıştır. Bu tür faaliyetlere destek sağlamak için kolları sıvayan bir başka kuruluş ise Ayvalık Tayyare Cemiyeti olmuştur.

 Gelir elde etmek için Tayyare Cemiyeti genel merkezinin düzenlediği piyango çekilişlerine Ayvalık Tayyare Cemiyeti de katılmış ve ülke genelinde düzenlenecek uçak piyangoları biletlerinin Ayvalık’ta satılması için bir bayilik açarak, ilk çekiliş için de 50 adet bilet satın almıştır (Taşdemir 2010: 70). Bu tür organizasyonlar ile tayyare cemiyeti desteklenirken diğer taraftan da cemiyetin yetkili kişileri tayyare piyangosunun vatan için millet için ne derece mühim olduğunu halka beyan etmeye ve daha çok destek sağlanmasının ülkeye yapacağı faydayı ifade etmeye devam etmişlerdir. Bununla ilgili olarak 1925 yılına ait Tayyare Dergisi’nde ele alınan yazıda, Türk Tayyarecilik Mektebi’nin temin ve teşkili açısından önemine değinilmiş ve bu bağlamda piyango çekilişleri sayesinde kaydedilen ilerlemeleri ele alan 10 Eylül 1341 tarihinde gerçekleştirilen çekiliş merasiminde bulunan Cevad Abbas Bey’in nutkuna yer verilmiştir (Tayyare 1341: 12). Tayyare cemiyeti mensuplarından biri olan Cevad Abbas Bey’in Tayyarecilik ve Tayyare Piyangosu hususunda yaptığı konuşmada; “12 Şubat tarihinde bir tayyarecilik bir tayyare varlığı vücuda getirerek memleketin milli müdafaasına takviye maksadıyla teşkil eden cemiyetimiz milletin takdire şayan bir şekilde vaziyeti idrak eylemesi sayesinde büyük muvaffakiyetlere nail olmuştur” (A.g.d., 12). Cevad Abbas Bey konuşmasında tayyare cemiyetinin ve tayyareciliğin vatan ve millet için haiz olduğu önemi vurgularken, halkın tayyare piyangosuna gösterdiği ilgi karşısında duyduğu memnuniyeti de dile getirmiştir.

“Piyango” başlıklı yazıda piyango çekilişi süresince meydana gelen bütün aşamalar detaylı bir şekilde anlatılarak okuyucu bilgilendirilmektedir. ( Türk Hava Mecmuası 1927: Sayı 32)

Havacılığın geliştirilmesi adına çeşitli etkinliklerle halktan bağış toplama çalışmaları devam ederken, bir taraftan da halkın katılımını artırmaya yönelik kararlar alınarak yeni kanuni düzenlemelere gidilmekteydi. Bunlardan biri de Tayyare Piyangosu ödüllerinden yapılan kesinti ile ilgili düzenlemeydi.

9 Ocak 1926 tarihli bir kanun ile Tayyare Cemiyetine nakit piyangosu tekeli verilerek bilet ve ikramiyelerden kazanç, belediye vergileri ile damga resmi alınmamasını öngörmekteydi. Ayrıca ilk piyango tertiplerinde cemiyet ödüllerden %10 kesinti yapmaktaydı. 14 Mayıs 1927’de yapılan bir kanun değişikliği neticesinde ise Tayyare Piyangosu verdiği ödülden herhangi bir kesinti yapmayan tek örgütlenme olmuştu (Tunçay,a.g.e.: 137). Bütün bu olumlu gelişmelerin yanı sıra Tayyare Cemiyeti bir takım eleştirilere de maruz kalmıştır. 1927 yılında İzmir Tayyare Şubesinde emek karşılığı olarak verilen piyango satışları ile ilgili dedikodular yapılmış ve bazı İzmir gazeteleri cemiyet hakkında imalı haberler yayımlamaya devam etmiştir. Zaman içerisinde bu mesele Türk Tayyare Cemiyeti’nin manevi şahsiyetine de müteessir ederek halkın zihnini bulandıracak bir noktaya gelmiştir. Pek çok dedikodunun ardından Büyük Gazinin huzurunda Halk Fırkası toplanmış ve Tayyare Cemiyeti’nin hesaplarını dikkatle tetkik edilmesi neticesinde Cemiyetin her türlü tereddütten azade olduğu kanıtlanmıştır. (Köylünün Gazetesi 1930: 390).

Orhan Koloğlu, Cumhuriyet Dönemi Piyangosu ile Osmanlı Dönemi Piyangosu arasında iki fark olduğundan bahsetmiştir. Buna göre; Osmanlı zamanında düzenlenen piyangolarla kıyaslandığında, ikramiye rakamlarında büyük bir artış olmasının yanında, Cumhuriyetle birlikte toplumdan gelen istek de artmış buna bağlı olarak da devam eden bir artış gözlemlenmiştir. (Koloğlu 2000: 37).

 Tayyare Cemiyeti tarafından düzenlenen piyango çekilişlerine Anadolu halkının ilgisi ve desteği gün be gün artarken, zaman içinde yurt dışından gelen yabancı piyango biletleri de Tayyare Piyangosunu olumsuz etkilemeye başlamıştır. Netice de bu sorun meclise taşınmış olduğundan, yabancı piyango biletlerinin ülkeye sokulmasının yasaklanması konusunda Reis-i Cumhur Gazi Mustafa Kemal tarafından imzalanan bir kararname bulunmaktadır (BCA. 30 18 1 2.33.10.8, 126-30, 18 Şubat 1933). Bu kararnameden de anlaşıldığı gibi yabancı memlekette çıkarılan piyango biletlerinin borsaya kayıtlı olanlar dışındakilerin memlekete sokulması yasaklanmıştır. Buna benzer yasakların Osmanlı Devleti döneminde de yürürlüğe konduğu ifade edilmiştir.

Piyango çekilişlerinin yapılmasına farklı nedenlerden dolayı izin verildiğini ve çoğu zaman bu çekilişlerin kamu yararına düzenlendiğini biliyoruz. Bu konu hakkında elde edilen bir belgede, Bursa da 11 Eylül’de açılacak Bursa Sergisi yararına 25 Eylül’de piyango çekilmesine izin verilmesi ile ilgili bir yazı kaleme alınmıştır (BCA. 30 18 1 1.7.27.20, 186-2).Yine buna benzer başka bir belge de ise Kastamonu Belediyesi’ne bina tedariki için ayrılan ödeneğin yeterli olmaması sebebiyle ikramiyesi 1300 lira olan piyangonun çekilmesine izin verilmesinden bahsedilmiştir (BCA. 30 18 1 1.4.39.10, 83-1).

Elde edilen bilgi ve belgelerden anlaşıldığı üzere ele aldığımız dönem içerisinde gerçekleştirilen piyango çekilişlerinin hemen hemen hepsinin kamu yararı kapsamında düzenlenmiş olduğu görülmektedir. Ayrıca gazete ve dergiler aracılığıyla halkın milli duygularına hitap edilmiş, piyango çekilişlerine katılmaları teşvik edilmiştir (Türk Hava Mecmuası 1927: 266-277).

Resim 1: “Türk Tayyare Cemiyeti Piyangosu. 50.000 numaranın hepsi kazanıyor. Serveti reddetmeyiniz ve aynı zamanda vatana hizmet ediniz. Türk Tayyare Cemiyetinin bu sene için tertip etmiş olduğu 7.500.000 Türk liralık muazzam piyango dünyanın en ciddi ve zengin piyangosudur.” diye başlayan ilanın devamında piyangonun niçin bu kadar önemli olduğunu açıklayan cümlelere yer verilmiştir (Tayyare 1926: Sayı 18).

 PİYANGO ÇEKİLİŞLERİNE DAİR KANUN LAYİHASI

9 Ocak 1926’da 710 sayılı kanunla nakit para ödüllü piyango düzenleme tekeli Tayyare Cemiyeti’ne verilmişti. Ancak Hilal-i Ahmer ve Himaye-i Etfal gibi bir takım cemiyetler de hayır işleri gibi nedenlerle zaman zaman piyango tertip edebilmekteydi. Yapılan araştırmalarda piyango düzenleme hakkının Türk Tayyare Cemiyeti’ne ait olduğunu ifade eden bir kanun layihasına rastlanmıştır.

Başvekâlet’ten Maliye Vekilliği’ne gönderilen Nisan 1934 tarihli tezkere de Türkiye dâhilinde piyango keşidesinin Tayyare Cemiyeti’ne ait olduğu hakkında ki 710 sayılı kanuna ek olarak Milli Müdafaa Vekilliği’nce hazırlanan layihanın incelenmesi ve bu konudaki görüşlerin bildirilmesi istenmiştir ( BCA. 30 10 0 0.60.406.2, 62-49, s. 2, 5 Nisan 1934). Bu kanun layihasında Türkiye’de eşya tevzii mukabilinde ve iane mahiyetinde piyango tertip ve keşidesi hakkı dahi münhasıran Tayyare Cemiyetine verilmiştir. Devlet istikrazlarına ait ikramiyeli tahvilat bundan hariçtir denilmiştir (BCA. 30 10 0 0.60.406.2, 62-49, s.3, 5 Nisan 1934) Ancak Tayyare Cemiyeti tarafından teklif olunan kanun layihasının birinci maddesi incelendiğinde, bir takım cemiyetlerin belirli şartlar altında eşya piyangosu düzenleyebilmelerinin mümkün kılındığı gözlenmektedir (BCA. 30 10 0 0.60.406.2, 62-49, s.4, 5 Nisan 1934).

Hilal-ı Ahmer ve Himaye-i Etfal gibi cemiyetlerin piyango çekilişleri tertip edebilme haklarının ortadan kaldırılmasının söz konusu olması pek hoş karşılanmamıştır. Bu kararın nahoş görülmesinin sebebi ise adı geçen cemiyetlerin çoğu zaman hayır işleri için piyango tertip etmeleri ve piyango düzenleme haklarından mahrum kalırlarsa zor duruma düşecekleri gibi görülmektedir.

Bir başka belge de ise Tekirdağ Mebusu Celal Nuri Bey’in kanun teklifi yer almaktadır. Adı geçen kanun teklifi gıda maddesi satanların piyango tertip edememeleri ve ikramiye vermemeleri hakkında kaleme alınmıştır (BCA. 30 10 0 0.3. 18. 19, 4-139, s.1, 2 Mart 1932). Konu edilen kanun teklifinin maddeleri şu şekildedir:

Madde -1- Çikolata, bisküi ve sair her nevi gıdai mevaddı yapıp satanlar bunların muhtevi oldukları paket, kutu, kap, zarf ve sairenin içi ikramiye bonosu ve meccani piyanko numarası koyamazlar.

Madde-2- Buna mütecasir olan fabrikalarla satıcılar yüz liradan liraya kadar para cezasına çarpılırlar ve malları müsadere olunur.

Madde-3- Bu kanun ahkâmı ilanı gününden itibaren meridir.

Madde-4- bu kanunun icrasına Adliye ve Dâhiliye Vekilleri memurdur ( BCA. 30 10 0 0.3. 18. 19, 4-139, s.4).

            Yine aynı kanun teklifinde Matbuat Kanunu ile gazetelerin ikramiye dağıtmaları ve piyango tertip etmelerinin yasak edildiğini ve bu faydalı uygulamanın bazı gıda maddeleri satanları da içermesi gerektiği vurgulanmıştır. Özellikle çikolatacıların çocukları israfa alıştırdıkları ve sıhhatlerini bozdukları da dile getirilmiştir (BCA. 30 10 0 0.3. 18. 19, 4-139, s.3). Buradan da anlaşıldığı gibi piyango çekilişleri düzenleme işine gıda maddeleri satanların da dâhil olduğu görülmektedir.

 TAYYARE PİYANGOSUNUN HALKA TANITILMASI

Tayyare Piyangosunu halka tanıtmak ve çekilişlerden haberdar etmek konusunda bazı gazete ve dergilerin rolü büyük olmuştur. Havacılık ve Spor, Türk Hava Mecmuası, Tayyare ve Köylünün Gazetesi gibi bir takım süreli yayınlarda Tayyare Piyangosu’na dair haberler geniş yer tutmuştur. Bunların dışında kimi gazetelerde de piyango çekilişlerine dair haberlere rastlanmıştır. Tayyare adındaki süreli yayının Haziran 1925 yılına ait bir haberinde Türk Tayyare Cemiyetleri menfaatine düzenlenecek olan Tayyare Piyangosu hakkında ayrıntılı bilgi verilmiştir. Aynı yayında “Talihinizi denemek ve vatana hizmet için piyango bileti alınız” gibi teşvik edici ifadelere yer verilmiştir (Tayyare 1341: 17). Keza, Türk Hava Mecmuasında ki piyango çekilişi haberi oldukça ilgi çekicidir. Haberde çekilişin yanı sıra, halkın duygularını, ilgi ve alakasını yansıtan görüşlere de yer verilmiştir.

“Türk tayyare piyangosu Avrupa’daki mümessilleriyle mukayese edilirse en az memurla çalışan ve en muntazam işleyen beynelmilel kıymeti haiz bir müessese olduğu görülür. Bütün memleket matbuatı bu çok kıymetli teşkilâtı alkışlamakta müttefiktirler. Halkımızın gittikçe artan rağbetine mazhar olan ikinci tertip tayyare piyangosunun birinci keşidesi, 11 Şubat’ta İstanbul’da Darülfünun Konferans Salonu’nda icra edilmiştir. Piyangonun keşide edileceği salon daha erkenden umuma keşide edilmişti. Salon, dâhilen ve haricen bayraklarla süslenmişti. Bir zaman gelmişti ki salon tamamıyla dolmuş halkı isti’ab edemeyecek bir hâl almıştı.(…)” ( Türk Hava Mecmuası 1928: 17).

9 Kanunısani 1926’da düzenlenen piyango nizamnamesi ile “Asıl Tayyare Piyangosu” başlatılmış ve Türk Tayyare Cemiyeti’nin ilk büyük piyangosu için Tayyare dergisinde ilan verilmiştir. İlanda şöyle denilmiştir. “Mali mevcudiyetinizde büyük müşkülat varsa… Yakında satılacak olan, iyi teminatlı bulunan bu piyango biletlerinden onda birini satın alınız. Yalnız bir defa 15 lira veya her keşideden sonra bir buçuk lira tediye edip satın alabilirsiniz. Eğer büyük bir ikramiye kazanamazsanız bile, ancak pek az şey kaybetmiş olacaksınız. Servet sahibi olunuz! İlk keşide 19 Nisan 1926’dadır.” (Tunçay, a.g.e., 155).

Yine 15 Mart 1926 tarihli Tayyare Dergisi’nde de piyango ile ilgili tam sayfa bir haber kaleme alınmıştır. Sayfanın en üstünde tayyare piyangosunu tasvir eden bir resim yer almış ve bu resimde piyango almak için koşan insanların tasvirine yer verilmiştir. Aynı sayfanın devamında ise “serveti reddetmeyiniz ve aynı zamanda vatana hizmet ediniz” yazısı ile halka bir mesaj sunulmuştur. “Türk tayyare cemiyetinin bu sene için tertip etmiş olduğu 7,500,000 Türk liralık muazzam piyango dünyanın en ciddi ve en zengin piyangosudur” denilerek yapılacak olan çekilişe dikkat çekilmeye çalışılmıştır. Yazının devamında ise piyango hakkında daha ayrıntılı bilgilere yer verildiği görülmektedir.” (Tayyare 1926: 24).

Piyangonun en kısa zamanda en fazla rağbeti görmesini sağlamak amacıyla olsa gerek, Türk Hava Mecmuası’nın bir sayısında piyangodan bahsedilirken medeni bir ihtiyaç ibaresi kullanılmıştır. Bunun dışında ilk defa 1926 yılında büyük ikramiyelerin verilmeye başlandığı piyango çekilişlerine halkın her sınıfının rağbet ettiği söylenmektedir. 1927 yılı piyango düzenlemelerinde ise yüzyıllardır Avrupa’da uygulanan piyango tertiplerinin ve planlarının ayrıntılı şekilde incelendiği ve ikramiye miktarlarının artırıldığından bahsedilmiştir (Tunçay,a.g.e., 178).

Türk Hava Mecmuası’nın 15. sayısında yer alan 1927 yılı Türk Tayyare Cemiyeti İzahnamesi’nde piyango çekilişleri ile ilgili ayrıntılı bilgilere yer verilmiştir. Bilet sahibi olan her kimsenin bilmesi gerekenler baştan sona detaylı şekilde anlatılmış ve yapılacak çekilişlerin nerde nasıl ne zaman yapılacağına dair geniş bilgiler neşredilmiştir. Ayrıca biletlerine ikramiye isabet eden kimselere yapılacak olan ödemelerin ne şekilde gerçekleşeceği ve biletleri zarar görmüş olan kimselerin yapması gerekenler ele alınmıştır. 14 maddeden oluşan bu izah name 1927 yılı piyango çekilişleri hakkında bilinmesi gereken kuralları içermesi açısından oldukça önemliydi (Türk Hava Mecmuası 1927: 31).

 Kolay yoldan zengin olma hayali kuranlar için piyango hakkında yazılanların oldukça ikna ve teşvik edici olduğu gözlenmektedir. Yeni inşa edilmiş bir cumhuriyette yaşanan ekonomik sıkıntıların bir hayli fazla olabileceği göz önüne alındığında her şeye rağmen, halkın piyangoya gösterdiği ilginin her geçen gün artmasının sebeplerinden biri, kısa yoldan zengin olma hayali olsa gerektir. Piyango bileti alanların nasıl zengin ve mutlu olduklarından bahseden Türk Hava Mecmuası’nda ki şu yazı dikkate değerdir.

 “Hayatta başka bir refah ümidi olmayan yüzlerce kişinin piyango sayesinde kendilerini tatmin edecek paraya nail olduklarını, gazetelerin ikramiye kazananlar hakkındaki neşriyatı ile sabit bir hakikattir. Bir gün fakir kunduracı çırağı, diğer bir gün ömrünün sonu yaklaşmış alil bir ihtiyar, başka bir gün boğazına kadar borç içinde kıvranan küçük bir tacir ve buna benzer yüzlerce kimselerin bütün yeis ve endişelerden kurtularak müreffeh bir hale geldiğine şahit olmak gibi vekayi, piyangomuzun halkımız için ne kıymetli ve meşru bir saadet yolu olduğuna en büyük bir nişanedir…”  (Tunçay,a.g.e., 178-179).

Piyangonun tanıtımı ve çekilişleri hakkında bilgi vermeyi amaçlayan bu yazıda görüldüğü üzere, insanların hem maddi hem de manevi çıkarlarından bahsedilerek piyango bileti almaları için teşvik edildikleri söylenebilir. Havacılık ve Spor Dergisi’nin 1930 yılına ait olan bir sayısında da yine Tayyare Piyangosu hakkında uzun bir yazı kaleme alınmış olduğu görülmektedir. Bahsi geçen dergide şöyle denilmiştir; “memleketimizin her yerinde gittikçe inkişaf eden vatansever Türk halkının sinesinde kökleşen Tayyare Piyangosu’nun memlekete yaptığı ictimai ve iktisadi fayda vatan müdafaasına ettiği hizmet kadar mühimdir.(…)Memleketimizde az zaman zarfında çok rağbet kazanan piyangomuz tevzi ettiği ikramiye nispetlerile dünyanın hiçbir piyangosundan aşağı değildir. Ecnebi piyangolarını tetkik edenler bu iddiaya hak verirler. Cemiyetimizin gayesi fazla kazancını ancak fazla bilet satmakla temin etmektir.” (Havacılık ve Spor 1930:510).

Türk Tayyare Cemiyeti tarafından 10 Şubat 1929’dan itibaren çıkarılan bir başka süreli yayın ise Köylünün Gazetesi’dir. Piyango ile ilgili yazılara ve ilanlara sıklıkla yer verilen bu yayın her ayın 10’unda ve 25’inde çıkarılmış olup, halka parasız dağıtılmıştır. Köylünün Gazetesi’nde 10 Eylül 1929’da yayınlanmış bir piyango haberinde şöyle denilmektedir: “Kardaşlar, bu gün Tayyare Cemiyetinin memlekette kurduğu güzel düzenlerin birinden söz açacağım: Tayyare Piyangosu… Evet arkadaşlar! Tayyare Piyangosu çok iyi düşünülmüş, gelinlik kız gibi özenilip süslenmiş temiz pak bir düzendir.” (Köylünün Gazetesi 1929: 226).

Tayyare piyangosunun memleketin her köşesine halkın her kesimine ulaştırılması için gayret edildiğini görmekteyiz. Bunun için 1930 yılına gelindiğinde köy adına bilet satmak uygulaması getirilmiştir. Köy piyangosunu tanıtırken de yine piyangonun köylere getirilme sebebi olarak memleketin temeli mahiyetinde olan köylerin zenginleştirilmek istendiği ifade edilmiştir.” (Köylünün Gazetesi 1929: 240). Köy piyangosunu anlatan bu yazının devamında ise halkı köy piyangosu almaya davet eden ifadelere yer verilmekte olduğunu görüyoruz. “Şimdi kendiniz veya köyünüz namına bilet almak isterseniz hemen köyünüzün tabi olduğu nahiye veya kaza merkezindeki Tayyare şubesine müracaat edersiniz. Bir buçuk lirayı verirseniz derhal bir bilet alabilirsiniz. Böylece ayda bir, birer buçuk lira mukabilinde birer bilet almakla günün birinde hem köyünüzü hiçbir şey kaybetmeden yukarıda dediğimiz (Ağaçlı köy) gibi, zengin edebilirsiniz. Hem de Tayyare cemiyetine yardım etmek gibi vatani, milli bir vazifeyi işlemiş olursunuz. (Köylünün Gazetesi 1929: 242).

Piyango bileti almanın sefaletten kurtaracağı ve refah içinde bir yaşam sağlayacağını ifade eden bu yazının insanların ilgisini çekebilmek amacıyla ayrıntılı olarak kaleme alınmış olduğu görülmektedir. Asıl maksadının Türk havacılığını geliştirmek olduğu ve Tayyare Cemiyeti’ne önemli ölçüde katkı sağladığı bilinen piyango biletlerinin satılabilmesi için böyle özendirici bir yazının halkın üzerinde ki etkisinin bir hayli fazla olabileceğini tahmin etmek zor değildir. Son derece teşvik edici ifadeler kullanıldığına şahit olduğumuz bu yazının devamında da halkın dikkatini çekebilecek nitelikte bilgilere yer verildiğini görmekteyiz.

Görülüyor ki piyango bileti almanın hem ülkenin geleceğine katkı sağladığından, hem de bileti alana er geç talihin güleceğinden bahsedilerek, Tayyare piyangosunun önemi vurgulanmıştır. Piyango ile ilgili kaleme alınan yazılara baktığımızda, Tayyare piyangosuna ne kadar büyük önem verildiği anlaşılmaktadır. Anlaşılan odur ki gerek milli duygularla gerekse maddi zorluklardan kısa yoldan kurtulma umuduyla halkın da piyango çekilişlerine karşı kayıtsız olmadıkları ve imkânlarının çok kısıtlı olduğu dönemlerde bile birçok insanın bir şekilde piyango bileti almış oldukları bir gerçektir. Elbette bunda gazete ve dergi gibi süreli yayınların payı oldukça fazla olmuştur. Bu tür yayınlarda ele alınan yazılarda milli ve manevi duygulara yer verilmesine ek olarak, piyangodan kazanç sağlayanların da ayrıntılı şekilde ele alınması piyangonun çekiciliğini artırmış olsa gerektir.

TÜRK OCAĞI EŞYA PİYANGOLARI

Daha önce sözünü ettiğimiz gibi piyangonun yaygınlaştırılması ve halkın ilgisine mazhar olması amacıyla yayınlanan ilan ve bilgilendirici yazıların da piyango çekilişlerinin artmasına önemli ölçüde katkısı olmuştur denilebilir. Öncelikle milli duyguların öne çıkarılmış olduğu görülmekle birlikte, sonradan zenginlik ve refah içinde bir yaşam vaat etmesiyle de piyangolara olan ilginin artması sağlanmıştır. Piyango çekilişlerine olan ilginin artması, Türk havacılığına yardım sağlama amacıyla başlayan Tayyare Piyangosu çekilişlerinin ilerleyen zaman içerisinde daha sistemli bir hale gelmesine de sebep olmuştur. Türk Tayyare Cemiyeti Nizamnamesi’nde bu durum açıkça belirtilmiştir. “Ticari bir mahiyette olan piyangonun şube mıntıkalarındaki satış ve idare tarzı ve şubelerin piyango işleriyle nasıl meşgul olacakları Merkezi İdare Heyeti tarafından tanzim edilen talimatlarla tesbit olunur.” (Türk Tayyare Cemiyeti Esas Nizamname ve Madalya Nizamnamesi 1932: 11). Bu madde dışında zaten piyango düzenleme tekeli Tayyare Cemiyetine verilmiş olduğundan dolayı, Cemiyet dışında piyango düzenlemek isteyen kurumlara sadece eşya piyangosu düzenleme yetkisi verilmişti. Eşya piyangosu düzenleyerek gelir elde eden kurumların başında ise Türk Ocakları geliyordu. “1926 tarihli Türk Ocakları Üçüncü Kurultayı’nda yasanın 6. Maddesinin (f) fıkrasına yapılan bir ilave ile ocakların gelir kaynakları arasında bulunan piyangolar “kanunen caiz piyango vesaire” biçiminde değişikliğe uğramıştır.(…) Ocakların yalnız eşya piyangosu yapabileceğinin açıklığa kavuşturulması açısından bu değişikliğe gerek duyulmuştur.” (Tunçay, a.g.e., 443; http://www.millipiyango.gov.tr/node/47).

Türk Ocağı tarafından düzenlenen eşya piyangoları ile ilgili bir takım belgelere Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi’nde rastlamak mümkündür. 27 Eylül 1928 tarihli bir belgede Ankara’da yaptırılmakta olan bir Tiyatro, bir Jimnastik Salonu, bir Kütüphane ve bir Konferans Salonunu içeren binanın masraflarını karşılamak üzere Piyango tertip edilmesinin mecbur olduğundan söz edilmektedir. Aynı belgede kullanılan “geçen sene olduğu gibi” ibaresine göre; 1927 yılında da kamu binaları inşa edilmesi için piyango tertibi gerçekleştirilmiştir. 1928 yılına ait bu belgede ise, Ankara’da yapılan bu binaların masraflarını karşılamak üzere piyango biletlerinin vilayetlere gönderildiğinden bahsedilmektedir. Ayrıca hükümet merkezinde önemli bir ihtiyaç olan bu binaların ikmalinin Gazi Hazretleri ve Reis Vekili tarafından da arzu edildiği ifade edilmiştir (BCA. 490 100.1.2.3:1928).

 25 Eylül’de Türk Ocakları Merkez Heyeti Reisi tarafından, CHF kâtipliğine Türk Ocakları binasının inşa edilmesine sarf edilmek üzere büyük bir Eşya Piyangosu düzenlendiği ile ilgili bir yazı kaleme alınmıştır (BCA .490 100.1.2.3.2: 1928). Ocak 1929 yılına ait bir başka belgede ise, Türk Ocakları Merkez Heyeti tarafından inşa ettirilen bir binanın masraflarını karşılamak için tertip edilen eşya piyango biletlerinin satışının teminine CHF teşkilatı tarafından alakadar olunması ocaklar reisliğinden rica edilmektedir (BCA. 490 100. 1. 2. 17: 1929).

Türk Ocakları Merkez Heyeti tarafından yurdun çeşitli vilayetlerindeki Ocak şubelerine gönderilmiş olan eşya piyangosu biletlerinin satışı ve bilet bedellerinin teslimiyle ilgili sıkıntılar yaşanmış olduğu görülmektedir. Bu durumun ortaya çıkmasında, şubelerde görevli memurların işini düzgün yapmamış olması veya bilet bedellerinden elde edilen paranın zimmete geçirilme olasılığı bulunmaktadır. Niğde Vilayeti’nden gönderilen bir başka yazıda ise satılan bilet bedellerinin bazı kaza ve nahiyelerde henüz sonuçlanmadığı ve bu duruma sebep olanların araştırılıp ikmal ve irsalin sağlanacağı ifade edilmiştir (BCA,490 100.81.300.1:1929).

Piyango biletlerinden elde edilen paranın merkez heyetlerine ulaştırılması konusunda aksaklıklar meydana geldiği bu tahriratlardan anlaşılmaktadır. Ankara Türk Ocakları Merkezi’ne Giresun Valisi tarafından gönderilen bir başka izahat belgesinde ise, ilgili evrak memurunun zimmetine para geçirdiği ve bundan dolayı konunun takibe alındığından bahsedilmiştir ( BCA,490,100.81.300.1: 1930). Elde edilen belgelerde zimmete geçirme ile ilgili yer alan bilgilere baktığımızda piyango biletlerinin satış işlemleri sırasında yaşanan usulsüzlüklere oldukça sık rastladığımızı söylemek mümkündür.

BANKA PİYANGOLARI

1930’lu yıllardan itibaren bankalar da Piyango çekilişleri gerçekleştiren kurumlar arasına girmişlerdir. Bu manada Türkiye’de bulunan bankalar uzun bir süreliğine “tasarrufu teşvik ikramiyeleri” adı altında hem nakit hem de eşya (ev-apartman dairesi- otomobil vb.) ödülleri dağıtan piyango çekilişleri yapmışlardır (Tunçay,a.g.e., 464). Bankalar tarafından gerçekleştirilen bu piyango çekilişleri ikramiye evleri olarak tabir edilen evlerin kazananlara dağıtılmasıyla ortaya çıkmıştır. İkramiye evleri, 1924 yılında Birinci Uluslar Arası Tasarruf Kongresiyle başlamış, 29 Aralık 1929’da Milli İktisat Ve Tasarruf Cemiyeti’nin kurulmasıyla kurumsallaşmıştır. Başta bu cemiyet olmak üzere çeşitli kurumlar tarafından ilan afiş ve diğer araçlarla kamuoyunda yaratılmak istenen tasarruf alışkanlığının yaygınlaştırılması sürecinin bir parçası olmuştur. (Şumnu 2014:53). Bu manada Cumhuriyetin ilk yıllarında Türk havacılığına katkı sağlamak için düzenlenmeye başlanan piyango çekilişlerine 1930’lu yıllarda farklı bir amaçla da olsa kimi bankaların da dâhil olduğu görülmektedir.

SONUÇ

İnsan kültürünün çeşitliliği içerisinde şans kavramı ve bunun getirmiş olduğu kültürel öğeler tarih boyunca toplumsal hayatın bir parçasını teşkil etmiştir. Dünyanın pek çok yerinde ve kültürel açıdan sayısız farklılıklara sahip topluluklarda bile çok eski zamanlardan bu yana şans oyunlarının var olduğu anlaşılmaktadır. Bu tür oyunların yeri, zamanı, oynanma şekli ve oyun araçları geçmişten günümüze birçok farklılık göstermekle birlikte bir şekilde hemen her toplumda bu oyunların farklı amaçlarla da olsa oynandığı ve tarihi süreçte sosyal yaşama entegre edildiği görülmektedir. Bu yönüyle şans oyunları popüler kültür içerisinde daima önemli bir yer edinmiştir.

Türkiye Cumhuriyeti’nin kurulduğu yıllarda ülkenin mali açıdan zor günlerden geçmesi hükümet yetkililerini ve bir takım ileri gelen kişileri yeni kaynak arayışlarına yöneltmiştir. Özellikle savaştan yeni çıkmış ve birçok açıdan kan kaybetmiş olan Türkiye Cumhuriyeti toplumun yaralarını sarmak ve savunma sanayini kuvvetlendirmek için yeni çareler bulmak zorunda kalmıştır. Böyle zor bir dönemde ortaya çıkan tayyare piyangosu asıl amacı olan hava kuvvetlerine gelir sağlama yolunda önemli adımlar atarken diğer taraftan da savaşlardan ve yoksulluktan bitap düşmüş Türk halkı için bir umut kapısı olmuştur. Piyango biletlerinin satılarak havacılığın geliştirilmesi için çeşitli gazete ve dergilerde tayyare piyangosunu öven yazılar ve çekilişler hakkında verilen detaylı bilgilerin yanı sıra fakir halkın piyango bileti alabilmesini kolaylaştırmak için ödemede bir takım kolaylıklar da sağlanmıştır. Taksitli bilet satışları, köy bileti ve sınıf piyangosu gibi uygulamalara gidilerek herkesin piyango bileti alabilmesi ve nitekim Türk havacılığına katkı sağlayabilmesine imkân verilmiştir. 

Savunma sanayi dışında bu tür şans oyunlarının düzenlenmesinin sebeplerinden bir diğeri ise ülkede eğitim ve sağlık kurumlarının geliştirilmesi ve iyileştirilmesi olmuştur. Cumhuriyet dönemi ülkenin içinde bulunduğu mali sıkıntılar nedeniyle bu gibi kurumların imarı ve onarımı için gerekli olan kaynakların yetersizliği bir şans oyunu olan piyango çekilişlerinin öne çıkmasına vesile olmuştur. Bu gibi amaçlarla tayyare piyangosuna ek olarak ülkenin çeşitli yerlerinde eşya piyangoları düzenlenmiştir. Tayyare piyangosu belirli bir tertip ve düzen içerisinde yılın belirli dönemlerinde çekilişleri yapılırken eşya piyangosu ise balo, suare, sergi gibi bir takım özel gün ve gecelerde tertip edilerek kimi zaman şahsi kazanç olarak da ortaya çıkmakla birlikte çoğunda toplumsal yardım odaklı bir organizasyon olmuştur. 

Piyango çekilişleri ülkemizin çıkarları açısından kısmi de olsa etkili bir organizasyon halini almıştır. Türk toplumunda sosyal, kültürel ve iktisadi alanda bir değişime ve dönüşüme katkı sağlamıştır. Bu yönüyle ele alındığında bu tür organizasyonların toplumumuza sağlamış olduğu katkının yadsınamaz olduğu da görülmektedir.  

Canan ÇETİNKAYA

KAYNAKÇA

Arşiv Belgeleri

            BCA,490 100.81.300.1,  16 Eylül 1929

            BCA,490,100.81.300.1, 2 Ocak 1930

            BCA. 490 100.1.2.3, 27 Eylül 1928

            BCA.490 100.1.2.3.2,25 Eylül 1928

            BCA. 490 100. 1. 2. 17,24 Ocak 1929

            BCA. 30 10 0 0.3. 18. 19, 4-139, s.4

            BCA. 30 10 0 0.3. 18. 19, 4-139, s.3

            BCA.30 100.100.619.1,F9

            BCA. 30 10 0 0.60.406.2, 62-49, s.2, 5 Nisan 1934

            BCA. 30 10 0 0.60.406.2, 62-49, s.3, 5 Nisan 1934

            BCA. 30 10 0 0.60.406.2, 62-49, s.4, 5 Nisan 1934

            BCA. 30 10 0 0.3. 18. 19, 4-139, s.1, 2 Mart 1932

            BCA. 30 18 1 2.33.10.8, 126-30, 18 Şubat 1933

            BCA. 30 18 1 1.7.27.20, 186-2

            BCA. 30 18 1 1.4.39.10, 83-1

Süreli Yayınlar

Havacılık Ve Spor, Sayı 29-30, 30 Ağustos 1930.

Köylünün Gazetesi, Sayı 22, 25 Kânunuevvel( Aralık) 1929.

Köylünün Gazetesi, Sayı 15, 10 Eylül 1929.

Köylünün Gazetesi, Sayı 25, 10 Şubat 1930.

             Tayyare, Sayı 7, 1 Teşrinievvel 1341.

             Tayyare, Tayyare Cemiyeti Piyangosu, Sayı 1, 21 Mayıs 1341

Tayyare, Sayı 19, 1 Nisan 1926.

Tayyare, Sayı 2, 7 Haziran 1341 (1925).

Türk Hava Mecmuası, sayı 19, 1 Mart 1928.

Türk Hava Mecmuası, Sayı 15, 1 Kânunusani 1927 (1 Ocak 1927).

Kitap ve Makaleler

Aydın, Abdurrahim Fahimi. “Tayyareden Uçağa: Milli Hava Sanayinin Kuruluşunda Türk Halkının Yaptığı Bağışlar”, Karadeniz Araştırmaları, S. 31, (ss. 5184),  2011.

Ertürk, İrfan, “İslam Hukuku Açısından Şans Oyunları Ve Piyango”, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Temel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Erzurum 2008.

Meydan Laurouse, Piyango Maddesi, Cilt 10, İstanbul 1986.

Staub, Selva. Kamu Maliyesi Açısından Ulusal Piyangolar, Eskişehir 1994.

Şumnu, Umut. “Ankara da ki (İş Bankası) İkramiye Evleri”, Ankara Araştırmaları Dergisi, c.1, S. 2, (ss. 51-73), Haziran 2014. 

Taşdemir, Serap. “Ayvalık Halkının Türk Tayyare Cemiyetine Desteği: Güzel Ayvalık Tayyaresi”, Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi, Yıl 6, S. 11, (ss. 65-84),  2010.

Temiz, Kemal. “İslamda Kumar Yasağı”, Ondokuzmayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Temel İslam Bilimleri Anabilim Dalı, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Samsun 2010.

Tunçay, Mete. Türkiye’de Piyango Tarihi Ve Milli Piyango İdaresi, Milli Piyango İdaresi Yayını, Ankara 1993.

Türk Dil Kurumu Türkçe Sözlük, ( 11. Baskı) s. 2255, Ankara 2011 Türk Tayyare Cemiyeti Esas Nizamname ve Madalya Nizamnamesi, Ankara. 1932.

Ünal, Ertan. “Nimet Ablalı Yıllar”, Popüler Tarih, S. 23, (ss. 48-54), Temmuz 2002.