TARİHTE BUGÜN 07 MAYIS (Günün Portresi Fethi OKYAR 29 Nisan 1880-7 Mayıs 1943) / FAZLI KÖKSAL
07 Mayıs 2020 - 19:19 - Güncelleme: 07 Mayıs 2020 - 19:29
Günün Portresi
Fethi OKYAR
29 Nisan 1880-7 Mayıs 1943
29 Nisan 1880 günü Pirlepe / Makedonya’da doğdu. 1898’de girdiği Harp Okulu’ndan 1900 yılında Teğmen, Harp Akademisi’nden de 1904’te kurmay yüzbaşı olarak mezun oldu. 3. Ordu Komutanlığı emrine tayin edildi. Burada İttihat ve Terakki Cemiyeti’ne katıldı, 2. Meşrutiyet’i hazırlayan kadro içinde yer aldı. 12 Ocak 1909’da Paris Askeri Ataşesi oldu. 1911 yılında Enver Bey ve Mustafa Kemal ile birlikte Trablusgarp’ta savunma kuvvetlerinde görev aldı.
13 Nisan 1912’de yapılan seçimde milletvekili oldu. Meclisin kapatılmasından sonra orduya dönerek 17 Kasım 1912’de Çanakkale Boğazı Mürettep Kuvvetler Kurmay Başkanlığı’na atandı. 13 Ekim 1913’te Sofya Elçisi oldu. Aynı dönemde askeri ataşe olarak orada bulunan Mustafa Kemal’le dostluğu pekişti. Meclis-i Mebusan’ın III. Döneminin son yılında İstanbul Milletvekili seçilmesi üzerine 8 Aralık 1917 tarihinde elçilik görevinden ayrıldı.
İttihat ve Terakki Hükümeti’nin düşmesinden sonra 14 Ekim 1918’de kurulan Ahmet İzzet Paşa Hükümeti’nde Dahiliye Nazırı (İçişleri Bakanı) oldu. 8 Kasım’da, eski yönetimin ileri gelenlerinden Talat, Enver, Cemal ve Sait Halim paşaların yurtdışına kaçışına İçişleri Bakanı olarak engel olamamakla suçlanması, Ahmet İzzet Paşa Hükümeti’nin istifasına yol açtı. 1 Kasım - 21 Aralık 1918 tarihleri arasında Mustafa Kemal ile birlikte “Minber” gazetesini çıkardı. İngiliz işgal kuvvetlerince 2 Haziran 1919’da Malta Adası’na sürgüne gönderildi. Serbest kaldıktan sonra 8 Ağustos 1921’de Ankara’ya geldi ve 15 Ağustos’ta, boş olan İstanbul Milletvekilliğine seçilerek TBMM’ne katıldı. 10 Ekim 1921-4 Ekim 1922 tarihleri arasında Dahiliye Vekilliği (İçişleri Bakanlığı) yaptı. 14 Ağustos 1923’en Cumhuriyet’in kuruluşuna kadar İcra Vekilleri Heyeti Reisliği (Başbakan) ve Dahiliye Vekilliği yaptı.
Ali Fethi Bey, Cumhuriyetin ilanından hemen sonra, TBMM Başkanlığına seçildi. Kâzım Karabekir ve Ali Fuat paşaların önderliğinde Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası’nın kurulması üzerine 22 Kasım 1924’te İsmet Paşa’nın yerine Başbakanlığa getirildi. Bu atamada, sertlik yanlısı olarak tanınan İsmet Paşa’ya karşılık Fethi Bey’in daha ılımlı ve uzlaşmacı kimliği rol oynadı. Ancak üç ay sonra doğuda Şeyh Sait İsyanı’nın patlak vermesi üzerine hükümet istifa etti ve İsmet Paşa yeniden başbakan oldu. Fethi Bey Paris Büyükelçiliğine atandı.
Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal’in özendirmesi ile 9 Ağustos 1930’da büyükelçilikten istifa ederek Serbest Cumhuriyet Fırkası’nı kurdu ve partinin genel başkanı oldu. Böylece Gümüşhane Milletvekili olarak yeniden Meclis’e girmesi sağlandı. Anlaşmayla kurulan partinin, İzmir Mitingi’nde cum huriyet karşıtı unsurların ön plana çıkması üzerine 17 Kasım 1930’da partisini kapattı, 31 Mart 1934’te Londra Büyükelçiliği’ne atandı. İkinci Dünya Savaşı (1939-45) öncesinde Türkiye ile İngiltere arasında gerçekleşen diplomatik ve askeri yakınlaşmada önemli bir rol oynadı, Montrö Antlaşması’nın mimarları arasında yer aldı. Atatürk’ün ölümünden kısa bir süre sonra 4 Ocak 1939’da Bolu Milletvekilliğine seçilerek yurda döndü. İkinci Refik Saydam Hükümeti’nde Adalet Bakanı oldu ve bu görevini 12 Mart 1941 tarihine kadar sürdürdü.
7 Mayıs 1943’te İstanbul’da vefat etti ve Zincirlikuyu Mezarlığı’nda toprağa verildi.
ESERLERİ:
Bolayır Muharebesinde Adem-i Muvaffakiyetin Esbabı (İstanbul 1941), Üç Devirde Bir Adam (Yay. Haz: Cemal Kutay, 1980), Fethi Okyar’ın Anıları: Atatürk, Okyar ve Çok Partili Türkiye (Yay. Haz: Osman Okyar - Mehmet Seyitdanlıoğlu, 1997).
7 MAYIS TARİHTE BUGÜN
1789- I. Abdülhamid'in ölümü ve III. Selim'in tahta çıkması
1830 - Osmanlı-Amerikan Ticaret ve Dostluk Antlaşması imzalandı.
1832 - Yunanistan Krallığı kuruldu.
1867 - Alfred Nobel, dinamitin patentini aldı.
1884- Mithat Paşa ve Mahmut Celalleddin Paşa’nın Taif’te öldürülmesi. Tarihçilerden bazıları ölümlerin II.Abdülhamid’in emriyle boğularak gerçekleştiğini söylerken, bir bölümü ecelleri ile öldüğü görüşünü savunurlar.
1911- Ünlü Yazar Rıfat Ilgaz doğdu
1915 - İngiliz transatlantiği Lusitania, I. Dünya Savaşı sürerken Atlas Okyanusu'nda bir Alman denizaltısı tarafından batırıldı. 20 dakikada batan gemideki, 1959 yolcudan 1198'i öldü. Bu olay, ABD'yi Almanya aleyhine çevirdi.
1920- İngilizler Artvin’den çekilirken, Artvin’i Gürcülere teslim etti…
1924 - İstanbul'da Cumhuriyet gazetesi yayımlanmaya başladı.
1925 - Hüseyin Cahit Yalçın, Ankara İstiklal Mahkemesince Çorum'da müebbet sürgüne mahkûm edildi.
1943- Eski Başbakanlardan, asker ve siyaset adamı Ali Fethi Okyar öldü..
1979- İran'ın yeni lideri Humeyni, evlenme yaşını kızlarda 13'e, erkeklerde ise 15'e indirdi.
1986 – Yazar Haldun Taner öldü..
FACEBOOK YORUMLAR