Tarihimizin kanla yazılmış sayfası – İrevan hanlığı

Tarihimizin kanla yazılmış sayfası – İrevan hanlığı

 (“Azadlıg” gazeti 25-26 eylül,”Azadlıg”ın Araştırmaçı Jurnalıstler Grupu)

Yazının özeti:

Temeli XVIII yüzyılın ortalarında Mir Mehdi han tarafından konulan İrevan hanlığı Nahçivan ve Maku hanlıkları ile Osmanlı devleti,Kartli-Kahetiya çarlığı,Borçalı,Gazah sultanlıkları ve Karabağ hanlıkları ile sınırlı idi.Hanlığın merkezi İrevan şehiri olup.Kaynaklara gore İrevan şehirinin temelini Sefevi serkerdesi Revankulu han koymuştur.Yarandığı ilk yıllarda Gürcülerin garetçi saldırılarına maruz kalan hanlığın sonralar diger hanlıklarla ilişkileri möhkemlenmiş ve neticede gürcülerin saldırılarından kendini koruya bilmiştir.Sonralar Gürcülerin eli ile iki kere hakimiyer devrilişi eden Çar Rusiyası Ermenilerle bağlı planlarını Osmanlı devleti ile başlamış savaşa gore ertelemiştir.

XIV asrın sonunda Teymuriler zamanında koy gibi meydana gelen İrevan XVI yüzyılda Şah İsmayılın zamanında (1501-1524) şehire dönüşür.İrevan şehirinin adı XX yüzyılın 50. yıllarında ermenileştirilir,guya bu  şehir çok gadimden ermeni şehiri olan Erebunidir,ondan dolayı Erevan adlandırılır…İrevan şehiri inzibati olarak üç mahelleye bölünürdü:şehir mahellesi,Topbaşı mahellesi ve Demirbulak mahellesi.İrevan hanlığında türkdilli Azerbaycanlıların yerli halk olması inkaredilmez faktdır.Bunu Kafkasın Ali Baş Komandanı general Paskeviç-İrevanski resmi malumatlarında da kayıt etmiştir.İrevan kalesini çok çetinlikle alan general Paskeviç İrevan hanlığında ahalinin milli içeriyine dair malumatında burada 10 bin Azerbaycanlı,3 bin ermeni ailesinin yaşadığını kaydetmiştir.

ABD-den olan professor Kastin Makkarti Rusiya saldırısına – 1928.yıla kadar İrevan hanlığı nufusunun %80 Azerbaycan türkleri olduğunu gösterir.S.Şopen 1828-1832. yıllara kadar hanlıkta nufusun mutlak coğunluğunu müslümanların,yani Azerbaycanlıların içerdiyini yazmıştır.Onun hesaplamalarına gore, İrevan eyaletinde 16.075 aile (81.749 kişi) müsülman,4.428 aile (25.151) ise ermeni idi….

Mekirli temizleme siyaseti.XVIII asrın 60-cı yıllarından başlayarak Eçmiezdin kilsesinin katolikosları daim Rusiya imperiyasına muraciet ederek Azerbaycan topraklarında Ermeni devletinin yaranmasına yardım etmeyi rica edirdiler.İkiyüzlü siyaset yeriden Ermeni katalikosları

Bazen kendilerini marhemetli göstermeye ceht edir,hatta İrevan hanlari ile Kartli-Kahetiya çarları arasında araçılık yapıyorlardı.Bunda asas kastları Irevan hanlığına karşı gürcüleri kullanmak idi...

II Rusiya-İran savaşı zamanı 1827. yıl 1ekimde İrevan hanlığı Ruslar tarafından alınır.

Tarihen bu arazinin Azerbaycan türklerinden temizlenmesi siyaseti neticesinini vermiştir.Buradakı bütün türk ahalisi vahşilikle kovulmuş,onların izleri de silinmiştir.XX yüzyılın öncelerine kadar İrevan kalesinde 8 cami fealiyet göstermiştir.Şimdi onlardan iz bile kalmamıştır.İrevan kalesinde en eski cami 1510. yılda Şah İsmayilın emri ile inşa olunmuştur.1918. yılda Ermeniler bu camiye müslümanları doldurarak,od vurup yandırmışlar.Cami insanlarla birge tamamen  yakılıp küle dönmüştür.