Savaş Uçakları Mukayesesi: Fransız Rafale F4R ve Amerikan F-16 Blok 70 Viper

Dr. Hüseyin FAZLA

Rafale uçaklarının bir saatlik uçuşunun maliyeti 28.000 USD iken F-16'lar için bu maliyet 12.000 USD olarak hesaplanmaktadır. Bu bir uçağın ömür döngüsünde muazzam bir maliyet farkına neden olmaktadır. 

Yunan Hava Kuvvetlerinin Modernizasyon Faaliyetleri:

Havacılık otoriteleri tarafından F4R (Not 1) standardına sahip Rafale versiyonlarının F-16 V (Blok 70/72) (Not 2) uçaklarıyla eşdeğerde olduğu, Rafale’nin bazı özelliklerinin F-16’ya göre kısmen daha üstün olduğu ifade edilmektedir. Biz de bir önceki yazımızda, Yunanistan’ın 2023 yılına kadar envanterine girmiş olması planlanan 18 Rafale uçağı projesinden bahsetmiştik. Bu kapsamda, halen Yunan Hava Kuvvetleri envanterindeki F-16 uçaklarının 2027 yılında tamamlanması öngörülen modernizasyon sonrasında halini yani günümüzde en gelişmiş, en yetenekli F-16 konfigürasyonu olan F-16V versiyonu ile Rafale savaş jetlerinin bir karşılaştırmasını yapacağımızı yazmıştık.

Açık kaynaklara göre, Yunan Hava Kuvvetleri, 1988 yılından başlayarak çeşitli programlar kapsamında Amerika Birleşik Devletleri’nden 40 F-16 Blok 30, 38 F-16 Blok 50 (çoğunluğu LANTIRN özellikli), 60 F-16 Blok 52 ve 32 Blok 52+ uçağı (toplamda 170 F-16) satın almıştır. Toplam 170 uçaktan 154’ü uçar durumdadır. Halihazırda 70 Blok 30/50 ve 84 Blok 52/52+ F-16 savaş uçağı envanterinde bulunmaktadır. Hepsi dördüncü nesil savaş uçağı sınıfında olan Yunan F-16’ları çok rollü (hava savunma, av-bombardıman, bir kısmı savunma baskısı ve LANTIRN) görev kullanımına uygun özelliklere sahiptir. Yunanistan; F-16 uçaklarından Blok 30/50 versiyonlarını modernize etmek için “ortak konfigürasyona” yani CCIP modernizasyonuna tabi tutacaktır. Diğer 84 F-16 Blok 52 uçağı için ise F-16V versiyon iyileştirme (upgrade) programını başlatmıştır. CCIP ve F-16V programları birbiriyle bağlantılı işletilecektir. F-16V programına alınan Blok 52/52+ uçaklarından uygun parçalar/sistemler Blok 30/50 uçaklarına aktarılacaktır. Bu birleşik programı; F-16 uçaklarının üreticisi Lockheed Martin firmasıyla Atina’nın 40 km kadar kuzeybatısındaki Schimatari’de kurulu Yunan Havacılık Sanayii (HAI) birlikte yürütecektir. İmza altına alınan sözleşme kapsamında, ilk uçuşunu 17 Ocak 2021 tarihinde Yunanistan’da yapan modernize F-16V’nin halihazırda ABD’deki uçuş testleri devam etmektedir.

Lockheed Martin F-16V Modernizasyonu:

Lockheed Martin; dünya çapında çeşitli hava muharebelerinde ve savaşlarda kendini kanıtlamış F-16’lara yapılan ömür iyileştirme (MLU) ve CCIP modernizasyonlarından kazanılan tecrübelerin F-16V modernizasyonuna aktarıldığını ifade etmektedir. Ayrıca F-35 beşinci nesil savaş uçaklarından bazı özelliklerin de kazandırıldığı bir nevi 4++ haline getirilmiş bir savaş jeti olarak F-16V uçaklarını nitelendirmektedir. Yunan Hava Kuvvetleri, F-16V programıyla, yeni uçak satın alma maliyetine göre çok daha ucuza savaş jetlerinin kapasitesinde önemli bir artış sağlayacaktır. Uçak başına 25-30 milyon USD maliyetle gerçekleşecek bu modernizasyon programı, hem uçakların ömrünü uzatacak hem de Yunan Hava Kuvvetleri için orta vadede ciddi bir yetenek artışını beraberinde getirebilecektir. Öte yandan, 21 Temmuz 2021'de MAKS Airshow'da RF tarafından tanıtımı yapılan Su-75 uçaklarının satışının da, çok iddialı bir fiyat anonsuyla, 25-30 milyon USD civarında olacağı söylenmiştir. Rakamlar doğruysa, Yunanistan, beşinci nesil savaş uçağı satın alma fiyatına dördüncü nesil F-16 uçaklarını modernize etmiş olacaktır. Bu da askeri havacılığın ironisi herhalde.

Yunan F-16'larının modernizasyonunun merkezinde, uçağa çok modlu yetenek kazandıran AESA radarı yer almaktadır. Bu radar, F-35 uçakları için üretilen versiyona göre, bir anlamda, “indirgenmiş (AESA yeteneklerinin %95’ine sahip)” bir radardır. Northrop Grumman yapımı APG-83 radarının uyarlanmış halidir. Literatürde SABR (indirgenmiş) AESA olarak geçen bu radarın, en zorlu elektronik taarruz/karıştırma ortamlarında bile, klasik APG-83’e göre 3-5 kat daha yüksek bir etkinlikle görev yapabileceği iddia edilmektedir. Gelişmiş kokpit özellikleri ile entegre “kaska monteli hedef takip sistemi” JHMCS II dikkat çekmektedir. Diğer iyileştirmeler arasında yeni görev bilgisayarı, otomatik çarpışmayı önleme sistemi (Auto GCAS), gelişmiş elektronik harp yetenekleri, Link 16 veri bağlantısı ve gelişmiş bir dost-düşman sorgulama sistemi (AIFF) modernize edilen Yunan F-16'larında yer alacaktır.

F-16V ve Rafale Savaş Uçakları Karşılaştırma Tabloları:

Rafale savaş uçaklarının sahip olduğu özelliklerinden ve yeteneklerden önceki yazımızda bahsetmiştik. Konu başlığımızın cevabını, yani F-16V ve Rafale F3/F4 karşılaştırma bilgileri, sıralı üç tablo halinde (yazar tarafından açık kaynaklardan yararlanılarak hazırlanmıştır) resimler halinde yazımızın sonunda yer almaktadır.

Tablolarda Rafale savaş jetinin bariz üstün olduğu hususlar, kırmızı kare içinde; F-16V savaş uçağının bariz üstün olduğu hususlar ise yeşil kare içinde gösterilmiştir. 

Görünmezlik'de Rafale uçağı F-16'ya göre bariz üstündür. Görünmezlik (stealth) yeteneklerine yönelik Dassault tarafından Rafale üzerinde yapılan tasarım iyileştirmeleri oldukça fazladır. Bazıları açık kaynaklarda yer almadığı için veya bazı bilgiler güvenilmez içerik taşıması nedeniyle yazımıza ithal edilmemiştir. Her iki uçağın da birbirine yakın radar kesit alanı (RCS) vardır. Radar dalgalarını soğurucu boya/malzeme kullanımı her iki uçak için de uygulanabilir. Bununla birlikte Rafale ilave olarak, S tipi motor hava alığı tasarımı, pasif radar sensör kullanımı, plasma tekniği, daha fazla kompozit malzeme kullanımı gibi özelliklere sahiptir. Fransız Dassault firması; Rafale F4'leri 4++ seviyesine getirebilmek için Rafale’e kazandırdığı ilave teknikler ve tasarım iyileştirmeleriyle, beşinci nesil uçaklar kadar olmasa da Rafale’in F-16’dan daha iyi bir görünmezlik yeteneği kazanmasını sağlamıştır. 

Uçak Gemilerine İniş Kalkış Özelliği:

F-16V uçaklarının yük çeşitliği, sayısal bazda Rafale'den 6-7 kat daha fazladır. Lockheed Martin, F-16V uçaklarının 180 değişik tipte silah/mühimmat atabilmesini sağlayacak iyileştirmeleri yapmış, uçuşa elverişliliğini sağlayacak sertifikasyon süreçlerini kendi kontrolünde tamamlamıştır. Rafale uçaklarını alacak ülkeler dar bir bant aralığında silah/mühimmat atabilme yeteneğine (şimdilik) sahip olmak durumundadır.

Halihazırda Lockheed Martin, ITAR kısıtlamaları kapsamında, özel anlaşmalar haricinde, F-16 kullanıcısı ülkelerin kendi milli mühimmatını, F-16'ların görev bilgisayarlarına, atış kontrol radarlarına entegre etmelerini/tanıtmalarını sağlayacak "kaynak kodlarını (source codes)" bu ülkelere vermekten imtina etmektedir. Aynı durum, bildiğimiz kadarıyla Dassault için de fazlasıyla geçerlidir. 

F-16V ve Rafale Satın Alma, Bakım-İdame Masraf Karşılaştırması:

F-16V yakıt sarfiyatı/lojistik destek giderleri Rafale'den çok daha düşüktür. Batı dünyasındaki belki de maliyet etkinlik kriterini en iyi karşılayan, idamesi nispeten ucuz bir savaş uçağı olan F-16'dır. Rafale uçaklarının bir saatlik uçuşunun maliyeti 28.000 USD iken F-16'lar için bu maliyet 12.000 USD olarak hesaplanmaktadır. Bu bir uçağın ömür döngüsünde muazzam bir maliyet farkına neden olmaktadır.  Bunu bir örnekle açalım. Her iki uçağın da 10 yıl zarfında toplam 4.000 saat uçuş yaptığını farz edelim. 

-- Rafale için 10 yıllık uçuş maliyeti, toplam 112 milyon USD olacaktır. Parça/sistem tedarik maliyetleri yüksek olan bu uçağın bakım, idame işletme masrafları da dahil edildiğinde saatlik uçuş maliyeti 45.000 USD olmaktadır. Bu durumda, Rafale 4.000 saatlik uçuşu 180 milyon USD harcamayla (yıllık 18 milyon USD uçak başına maliyet) yapabilecektir.

-- F-16 için 10 yıllık uçuş maliyeti, toplam 48 milyon USD olacaktır. İdame işletme masrafları da dahil edildiğinde saatlik uçuş maliyeti 25.000 USD olmaktadır. Bu durumda, F-16V uçakları, 4.000 saatlik uçuşu 100 milyon USD harcamayla (yıllık 10 milyon USD uçak başına maliyet) yapabilecektir.

Uçakların başlangıçtaki alım maliyetleri de bu hesaplama için önemlidir. Rafale 120 milyon USD iken F-16V 60 milyon USD civarındaki fiyat etiketleriyle satılmaktadır. Öte yandan, F-16V konfigürasyonu doğrultusunda modernize edilecek F-16 Blok 52/52+ uçakları zaten Yunanistan'ın envanterinde mevcuttur. İlave bir alım masrafı Yunanistan'ın bütçesine yük olarak gelmeyecektir.

Sonuç ve Değerlendirme:

Genel olarak değerlendirdiğimizde, F-16 uçakları 12.000 saatlik uçuş maliyeti ve başlangıçtaki satın alma maliyetiyle birlikte bir ülkeye toplamda 360 milyon USD/30 yıl/12.000 maliyeti olan uçuş saati (ve ilk satın alma maliyeti dahil) şeklinde gerçekleşmektedir.

Rafale uçaklarının servis ömrü halihazırda 8.000 uçuş saati ile limitlidir. Bu uçakların da servis ömrünün F-16 benzeri 12.000 uçuş saatine uzatılacağını düşünebiliriz. Bu durumda Rafale, herhangi bir ülkeye toplamda 660 milyon USD/30 yıl/12.000 uçuş saati (ve ilk satın alma maliyeti dahil) olarak gerçekleşmektedir. Dolayısıyla 30 yıllık bazda baktığımızda, Rafale savaş uçaklarını bir ülkenin envanterinde tutma maliyeti F-16 uçaklarının neredeyse iki katıdır. Hiçbir durumda 1 Rafale uçağı 2 adet F-16V uçağını muharebe sahasında devre dışı bırakabilecek kadar bir üstünlüğe sahip değildir. Maliyet-etkinlik penceresinden bakıldığında, resim netleşmektedir. 

Rafale ve F-16 değerlendirme tabloları baz alındığında, Rafale 1510 puanla F-16V'ye (1390) göre daha iyi bir uçak olarak karşımıza çıkmaktadır. Eğer uçak gemisine konuşlandıracak savaş uçağı almak durumunda değilseniz (Yunanistan'ın savunma planlamasında bu tür bir ihtiyaç öngörüsü bildiğimiz kadarıyla bulunmamaktadır), F-16V yerine Rafale almanın fayda/maliyet ve genel harekat değerlendirmesi boyutuyla hiçbir anlamı yoktur. Satın alım kararına etki eden siyasi faktörler ve satın alan ülkeye katma değer katan yetkinlikler (kaynak kodlarının verilmesi, kilit önemi olan mühimmat kazanımı, teknoloji transferi, ortak üretim vb.) saklı kalmak üzere, Yunanistan'ın Rafale alımı tarafımızdan kendi içinde sorunlu olarak görülmektedir. 

Yazıda Geçen Kısaltmalar Tablo içinde verilmiştir.

Not 1 (Rafale):

F1 varyantı: Rafale uçaklarının “M” versiyonu, esas itibariyle Fransız Deniz Kuvvetleri uçağı olarak üretilmiştir. Bu uçağın ilk versiyonu F1 (France 1) olarak standart hale getirilmiş, bundan böyle tüm Rafale uçakları için bu standart baz alınmıştır. F1 varyantı sadece hava-hava mühimmatı kullanabilecek şekilde tasarımı yapılmış olup, havadan yere taarruzlar için silah ve mühimmat entegrasyonu yapılmamıştır.

F2 varyantı: F1 varyantına ilave olarak keşif ve havadan yere taarruz yeteneklerinin ilave edilmiş halidir. İlk Rafale M F2R, 2006 Mayıs ayında Fransız Deniz Kuvvetlerine teslim edilmiştir. Bu arada 2008 yılında Safran motor firması yapımı SNECMA motorlarına geçiş yapılmış, motorlar M88 SNECMA olarak adlandırılmıştır.

F3 varyantı: 2008 yılından itibaren başlatılan bir programla, F2 varyantına nükleer silah atma yeteneğinin kazandırılmış halidir. Tüm F1 ve F2’lerin de F3R standardına getirilmesi planlamaya alınmıştır.

F4 varyantı: Program 20 Mart 2017’de başlatılmıştır. Bu aslında Rafale’in geniş bir silah ailesini atabilmesi için MIL-STD-1760 standartlarına uygun olarak uçaklarda iyileştirme yapılmasını, görev bilgisayarının tüm öngörülen yükleri atacak şekilde yazılım iyileştirilmesinin yapılması, bomba/silah taşıyıcılarının uçağa entegre edilmesi vb. silah sistemlerine yönelik iyileştirmeleri F4 ile kapsanacaktır. Program devam etmektedir.

Not 2 (F-16):

YF-16 Prototip Uçağı: F-16 programı 1969 yılında başlatılmış olup, ilk uçak YF-16 (8 uçak üretilmiştir) olarak isimlendirilmiştir. YF-16 ilk test uçuşunu (plansız, rule kontrolü esnasında uçağın havalanması neticesinde) 20 Ocak 1974 tarihinde gerçekleştirmiştir.

Daha sonraki F-16’lar, bloklar (blocks) şeklinde isimlendirilmeye başlanmıştır.

F-16A/B Block 1: F-16’nın ilk seri üretim versiyonudur, 94 uçak üretilmiştir. AN/APG-66 Pulse Doppler radarına sahiptir. Pratt & Whitney F100-PW-200 motoru kullanılmıştır.

F-16A/B Block 5: İt dalaşlarında dezavantaj sağladığı için siyah radom grisiyle değiştirilerek standart hale getirilmiştir. 197 uçak üretilmiştir.

F-16 A/B Block 10: Uçakların yetenekleri biraz daha geliştirildi. 326 uçak üretilmiştir.

F-16 A/B Block 15: En çok üretilmiş (983 uçak) versiyondur. 1987 yılından itibaren başlatılan bir programla hava alığı yanına ek pod taşıma istasyonları entegre edildi. Yatay stablize alanı %30 artırılarak uçağın manevra ve kontrol yüzeyleri iyileştirildi. Harekât yetenek artırımı programı OCU ile kriptolu telsiz kullanımına geçilmiştir. Ayrıca, geniş baş üstü ekran (Head-up Display – HUD), AGM-65 Maverick, AIM-7 Sparrow, AIM 120 AMRAAM ve AGM-119 Penguin füzeleri Pratt&Whitney F-100-PW-220 turbofan motor takılmış ve dijital motor kontrolleri iyileştirilmiştir. Görev bilgisayarı iyileştirmesi, radar altimetresi, IFF, EH yetenekleri ilave edilmiş, kalkış ağırlığı artırılmıştır.

F-16 A/B Block 20 (MLU): Toplam 949 Blok 15 uçağının yapısal/yazılımsal iyileştirmeye tabi tutulmasıdır. MLU uçakları yeni tip sensör ve sistemlerle, yeni görev bilgisayarı ile entegre edilmiştir. Gelişmiş AIFF takılmış, APG-66 (V2) Atış Kontrol Radarı FCR iyileştirilmiştir. Kaska monteli nişangah sistemi, renkli ekranlar, ergonomik HOTAS (gaz kolu), keşif podu taşıma kabiliyeti, HARM, JASSM, JDAM, GBU-12, SDB, AIM-120D, AIM-9X, Link 16 datalink yetenekleri eklendi.

F-16 C/D Block 25: 244 uçak üretilmiştir. APG 68 (V) radarı, F100-PW-220E motoru iyileştirmeleri yapıldı.

F-16 C/D Block 30/32: Bu noktadan sonra, General Electric F-110-GE-100 motorları takılan uçaklar Blok 30, Pratt&Whitney motorlu uçaklar Blok 32 olarak tanımlanmaya başlamıştır. Blok numarası son rakamı “0” ile bitenler GE, “2” ile bitenler PW motorludur. Çoğunluğu performans artırıcı bir rolü olan büyük hava alıklı (big inlet) 646 uçak üretilmiştir.

F-16 C/D Block 40/42: Bir kısmına LANTIRN (gece harekât kabiliyeti) özelliği kazandırılmıştır. APG-68 V(5) radarıyla donatılmıştır. Daha fazla mühimmat taşıyabilmesi için uçakların iniş takımları kuvvetlendirilmiştir. LANTIRN için GPS, Hedef ve Seyrüsefer podları uçağı ilave edilmiştir. GBU-10, GBU-12, GBU-24 lazer güdümlü bombaları uçağın mühimmat yelpazesine eklenmiştir. Uçağın maksimum kalkış ağırlığı (MTOW) 42.300 pound’a çıkarılmıştır. Bu bloktan 799 uçak üretilmiştir.

F-16 C/D Block 50/52: F110-GE-129 (29.000 pound) ve F100-PW-229 (28.500 pound) takat üreten turbofan motorları takılmış, silah iyileştirmeleri yapılmıştır. Toplamda 995 uçak üretilmiştir.

F-16 C/D Block 50/52 +: Conformal (gövde üstü) yakıt tankları ile MIDS-LVT ve Link-16 standart yetenek olarak eklenmiştir. F-35 uçaklarında kullanılan RAM boyası benzeri bir boya ile uçaklar boyanarak, radar izi azaltması (görünmezlik) iyileştirmesi yapılmıştır. Oksijen sistemi OBOGS ile kaska monteli gelişmiş müşterek nişangah sistemi JHMCS uçağa uyarlanmıştır.

F-16 E/F Block 60 Çöl Şahini: Birleşik Arap Emirlikleri için “İran” tehdidine özel üretilen gelişmiş F-16 versiyonudur. AN/ASQ-28 IFTS görüntüleme sistemi, AN/APG-80 ABR AESA radarı, ALQ-165 ECM sistemi, tam dijital kokpit, F110-GE-132 (32.500 pound) takat üreten turbon motoru iyileştirmeleri yapılmıştır.

F-16 V Block 70/72: F-16’ların ömrünü 2070’lere kadar uzatan programın ismidir. İhraç versiyonları AN/APG-83 SABR AESA radarı ile donatılmıştır. Auto-GCAS takılmıştır. Yapısal iyileştirme doğrultusunda gövde ömrü %50 uzatılmış (8.000 saat yerine 12.000 saat yapılmıştır).

Bu yazıda yararlanılan kaynaklardan bazıları aşağıdadır:

F-16V Booklet for Greece, https://www.lockheedmartin.com/en-us/products/f-16/f-16-greece.html (Erişim Tarihi: 28 Temmuz 2021)

NIALL, McCarthy, “The World's Largest Military Aircraft Fleets”, statista, https://www.statista.com/chart/24431/active-number-of-military-aircraft-by-country/ (Erişim Tarihi: 28 Temmuz 2021)

DONALD, D. “First Upgraded F-16V Fighter For Greece Takes Flight”, January 21, 2021, Ainonline, https://www.ainonline.com/aviation-news/defense/2021-01-21/first-upgraded-f-16v-fighter-greece-takes-flight (Erişim Tarihi: 26 Temmuz 2021)

https://en.wikipedia.org/wiki/Hellenic_Air_Force (Erişim Tarihi: 28 Temmuz 2021)

https://en.wikipedia.org/wiki/Dassault_Rafale (Erişim Tarihi: 28 Temmuz 2021)

Military Magazine Dergisi, https://militarywatchmagazine.com/article/chinese-breakthrough-in-stealth-technology-to-revolutionise-radar-evading-capabilities-for-j-20-j-31-h-20-and-others (Erişim Tarihi: 26 Temmuz 2021)

CHARPENTREAU, C. “Greece receives its first Dassault Rafale fighter jet”, Aerotime Hub, https://www.aerotime.aero/28427-greece-receives-its-first-dassault-rafale-fighter-jet?utm_source=newsletter&utm_medium=email (Erişim Tarihi: 27 Temmuz 2021)

Defense Industry Daily, F-35 Lightning: The Joint Strike Fighter Program, https://www.defenseindustrydaily.com/cat/aircraft/fighters-attack/ (Erişim Tarihi: 27 Temmuz 2021)

TREVITHICK, J. “Greece Plans to Spend Billions Upgrading Its F-16 Fighter Jet Fleet”, The Warzone, October 17, 2017, https://www.thedrive.com/the-war-zone/15233/greece-plans-to-spend-billions-upgrading-its-f-16-fighter-jet-fleet (Erişim Tarihi: 22 Temmuz 2021)
YAZININ İLK YAYIN YERİ:https://strasam.org/savunma/savunma-planlamasi/savas-ucaklari-mukayesesi-fransiz-rafale-f4r-ve-amerikan-f-16-blok-70-viper-211