Orta Asya Türk Cumhuriyetlerinde Yoksulluk
Yoksullukla ve açlıkla mücadelede küresel düzeyde gözlemlenen iyileşmeye rağmen, bölgeler arasında görülen ciddi farklılıklar ışığında, Orta Asya Türk Cumhuriyetlerinde yoksulluk ve yetersiz beslenme durumu nasıldır?
15 Aralık 2012 - 23:43
Dr. Dilek Yiğit*
Binyıl Kalkınma Hedefleri arasında yer alan aşırı yoksulluk ve açlıkla mücadele kapsamında, 1990-2015 döneminde günlük geliri 1 ABD Dolarından az olanların sayısı ile aç insanların sayısının yarıya indirilmesi öngörülmektedir.
Birleşmiş Milletler tarafından 2012 yılında yayınlanan Binyıl Kalkınma Hedefleri raporunda, gelişmekte olan bölgelerde günlük geliri 1.25 ABD Dolarının altında olanların toplam nüfusa oranının 1990 yılında % 47 iken 2008 yılında %24’e düştüğü, aynı dönem içinde2 milyarı aşkın yoksul sayısının 1.4 milyarın altına indiği; dolayısıyla yoksulluk ile mücadelede öngörülen hedefin 2015 yılından önce yakalanabileceği belirtilmektedir.[1] Ancak, 2008 yılı itibarıyla günlük geliri 1.25 ABD Dolarının altında olanların toplam nüfusa oranı, Sahraaltı Afrika’da %47 ve Güney Asya’da %34 gibi yüksek rakamlarda seyretmektedir.
Açlıkla mücadele kapsamında Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü tarafından, dünya gıda güvensizliğine ilişkin hazırlanan rapor ise, 2012 yılı itibarıyla küresel nüfusun tahminen % 12.5’inin yetersiz beslenmekte olduğuna işaret etmektedir. Grafik 1’degörüldüğü üzere, küresel düzeyde 1990 yılından itibaren yetersiz beslenenlerin dünya nüfusuna oranının sergilediği azalma eğilimi, Binyıl Kalkınma Hedefleri arasında yer alan “2015 yılına kadar açlık çeken insanların sayısının yarıya indirilmesi” hedefinin gerçekleştirilebilir bir hedef olduğu izlenimi yaratmaktadır.
GRAFİK 1
Yetersiz BeslenmeOranı
Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü verilerine istinaden yazar tarafından hazırlanmıştır.
Ancak, özellikle orta ve düşük gelir grubundaki ülkelerde 1990’lı yılların başından 2008 yılındaki küresel krize kadar süren ve kriz sonrasında da gelişmiş ülkelerdeki reel ekonomik büyümeden daha yüksek seyreden ekonomik büyümeye bağlanabilecek söz konusu olumlu göstergeler, dünyanın tüm bölgelerinde yetersiz beslenen insanların sayısının azalmakta olduğu anlamına gelmemektedir; zira gelişmekte olan bölgeler kategorisi içinde Asya ve Latin Amerika’da yetersiz beslenen insanların sayısı azalırken; Afrika’da artarak, küresel düzeyde % 12.5 olan oran Afrika’da % 22.9’a kadar yükselmiştir. Bölgeler arasında gözlemlenen bu farklılaşmanın başlıca nedenleri, piyasa altyapısı, teknoloji düzeyi ile doğal kaynakların ve ekonomik durgunluk ve fiyat artışları gibi ekonomik şoklarla mücadele etme kapasitesinin bölgeler itibarıyla farklılaşmasında yatmaktadır.[2]
Yoksullukla ve açlıkla mücadelede küresel düzeyde gözlemlenen iyileşmeye rağmen, bölgeler arasında görülen ciddi farklılıklar ışığında, Orta Asya Türk Cumhuriyetlerinde yoksulluk ve yetersiz beslenme durumu nasıldır?
Bu soruya yanıt aramadan önce, anılan ülkelerin ekonomik büyüme performanslarının bağımsızlıklarını müteakip ne şekilde geliştiğine değinmekte fayda vardır; zira teorik olarak ekonomik büyüme, yoksulluk ve yetersiz beslenme sorunlarına çözüm mahiyetindedir. Sovyetler Birliği’nin dağılmasından sonra merkezi planlama ekonomisinden piyasa ekonomisine geçiş süreci içine giren Orta Asya Türk Cumhuriyetleri, ciddi ölçüde gelir azalışı ile karşılaşmışlar, ekonomik toparlanma ancak 1997 yılından itibaren gözlemlenmeye başlamıştır.[3] Grafik 2’degörüldüğü üzere 90’lı yılların ikinci yarısında toparlanma sürecine giren Azerbaycan, Kazakistan, Kırgızistan, Türkmenistan ve Özbekistan ekonomileri, farklı boyutlarda da olsa 2008 yılında başlayan küresel krizden etkilenmiştir.
GRAFİK 2-Reel GSYH artışı (%)
Dünya Bankası ve Avrupa İmar ve Kalkınma Bankası verilerine istinaden yazar tarafından hazırlanmıştır.
Bu noktada Orta Asya Türk Cumhuriyetlerinde 1990’lı yılların ikinci yarısından itibaren görülen ekonomik iyileşmenin, anılan ülkelerin Binyıl Kalkınma Hedefleri arasında yar alan yoksulluk ve yetersiz beslenme ile mücadele performanslarına yansımış olup olmadığı değerlendirilmelidir.
Azerbaycan’da 2000’li yılların ortalarında görülen ciddi ekonomik büyüme, gelir dağılımını iyileştirici politikalar eşliğinde ülkede yoksulluk sınırının altında yaşayan nüfusun toplam nüfusa oranında önemli ölçüde azalışa neden olmuştur.2001 yılında ulusal düzeyde belirlenen yoksulluk sınırının altında yaşayanların oranı %43 gibi yüksek bir oran iken, bu oran 2005 yılında %29.3’e, 2009 yılında %9.1’e düşmüştür. 2011 yılı itibarıyla ulusal yoksulluk sınırının altında yaşayanların toplam nüfusa oranı %7.6’dır.[4]Azerbaycan’da yetersiz beslenme sorunu da önemli ölçüde çözülmüştür; zira yetersiz beslenen nüfusun oranı 1991 yılında %27 iken, 2007 yılında % 5’in altına düşmüştür.[5]
Kazakistan’da ilk kez 1996 yılında gerçekleştirilen nicel yoksulluk değerlendirmesinde, nüfusun % 34.6’sının yoksulluk sınırının altında yaşadığı tespit edilmiştir. 2004 yılında bu oran %16.1’e, 2009’da Kazakistan küresel ekonomik krizden etkilenmiş olmasına rağmen %8.2’ye düşmüştür. Konuya ilişkin olarak Kazakistan’da görülen başlıca problem, yoksulluk sınırı altında yaşayan nüfusun oranının bölgeler itibarıyla önemli ölçüde farklılıklar göstermesidir.[6] 1990’lı yılların başından günümüze yapılan bir değerlendirmede, Kazakistan’da yetersiz beslenme oranlarının ciddi bir sorun oluşturmadığı, zira ülkede yetersiz beslenenlerin toplam nüfusun %5’inin altında olduğu görülmektedir.[7]
Kırgızistan’da günlük geliri 1 ABD Dolarının altında olanların toplam nüfusa oranı 1998 yılında %31.8’e, 2002’de %34’ekadar yükselmişken, 2008 yılına gelindiğinde % 6.4’e düşmüştür.[8] Kırgızistan’da 1990’lı yılların başında % 17’ye varan yetersiz beslenenlerin toplam nüfusa oranı ise, 2007 yılında %11’e düşmüştür.[9]
Günlük geliri 1 ABD Dolarından az olanların oranı 1993 yılında %63.5 olan Türkmenistan’da, bu oran 1998 yılında %24.8’e düşmüştür.[10] Dolayısıyla, Binyıl Kalkınma Hedefleri arasında yer alan yoksullukla mücadele hedefi, Türkmenistan’da gerçekleştirilmiş iken, Türkmenistan 2015 yılına kadar, geliri ülkede ortalama aylık gelirin %50’sinden az olanların sayısını yarıya indirmeyi hedeflemektedir. 1991’de yetersiz beslenenlerin toplam nüfusa oranının %9.5 olduğu Türkmenistan’da bu oran 2004’de % 6’ın altına inmiş, 2011’de %5’in altına düşmüştür.
Özbekistan Ekonomi Bakanlığı tarafından açıklanan verilere göre, 2001 yılında Özbekistan nüfusunun % 27.5’i yoksuldur[11] ve bu oran azalarak 2010 yılında %20’e düşmüştür.[12]Özbekistan’da yetersiz beslenenlerin toplam nüfusa oranının %5’in altında kaldığı 1991 yılından itibaren yapılan analizde, bu oranın 2001 yılında %15.2’ye kadar yükseldiği, anılan yıldan itibaren sürekli azalma eğilimi göstererek, 2011 yılında %6.1’e kadar düştüğü görülmektedir.
GRAFİK 3
Yetersiz beslenme oranları
Birleşmiş Milletler verilerine istinaden yazar tarafından hazırlanmıştır.
Sonuç olarak, Orta Asya Türk Cumhuriyetleri ekonomilerinde 1990’lı yılların ikinci yarısında başlayan iyileşmenin, anılan ülkelerin yoksullukla ve yetersiz beslenme ile mücadelelerinde de gözlemlendiği belirtilebilir. Birleşmiş Milletler Binyıl Kalkınma Hedefleri göstergeleri uyarınca, Orta Asya Türk Cumhuriyetlerinde günlük geliri 1 ABD Dolarının altında olanların oranı, gelişmekte olan diğer ülkelerdeki oranların altındadır.[13] Ayrıca, Grafik 4’te görüldüğü gibi, Orta Asya Türk Cumhuriyetlerinde yetersiz beslenme oranları, 2007-2009 döneminde %12.9 olan dünya ortalamasının altına düşmüştür. Ancak anılan ülkelerde görülen iyileşme kentsel ve kırsal alanlarda farklılaşmakta, kırsal alanlarda iyileşme kentsel alanların gerisinde kalmaktadır.
Hazine Müsteşarlığı*
Makalede ifade edilen görüşler yazarın değerlendirmeleri olup, görev yaptığı kurumla ilişkilendirilemez.
[1] United Nations, The Millennium Development Goals Report 2012
[2]Food And Agriculture Organization Of The United Nations, The State of Food Insecurity in the World, 2012
[3] R. Pomfret, The Central Asian Economies Since Independence, Princeton University Press, 2006
[4]Eradicateextremehungerandpoverty, www.az.undp.org
[5] Millennium Development Goals Database, United Nations Statistics Division
[6] Millennium Development Goals in Kazakhistan,2010
[7]Ibid., ve www.fao.org
[11] Millennium Development Goals Report, Uzbekistan, 2006
[12]Republic of Uzbekistan:Povertyreduction Strategy Paper, January 2008
[13] Anılan veri tabanında Özbekistan’a ilişkin veriler yer almamaktadır. Diğer gelişmekte olan ülkeler ile bir mukayese yapabilmek amacıyla bkz.http://mdgs.un.org/unsd/mdg/Data.aspx
--sde.org.tr
FACEBOOK YORUMLAR