Evliya Çelebi'ye uluslararası vefâ

SALİHA SULTAN

Türk kültürünün hazinelerinden Seyahatname’nin yazarı Evliya Çelebi, UNESCO tarafından doğumunun 400’üncü yıl dönümü olan 2011 yılı ‘Evliya Çelebi Yılı’ olarak ilan edildiğinde tekrar gündemimize girmişti. Kırk yıl boyunca at sırtında 47 ülkenin 257 şehrini gezen Çelebi’nin ‘Seyahatname’Sİ, yalnız bizim bizim için değil gezdiği bu şehirler için de bir dünya kültür mirası niteliğinde. Bugüne kadar akademi dünyasında bir elin beş parmağını geçmeyecek isimlerin üzerine çalışmalar yaptığı ‘Seyahatname’ ve Evliya Çelebi için yapılan en anlamlı çalışmanın temeli ise Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi (FSMVÜ) bünyesinde atıldı.

Üniversitenin kurucu rektörlerinden Prof. Dr. Musa Duman’ın öncülüğünde hayata geçen Evliya Çelebi Çalışmaları Merkezi, 2021’den beri bu büyük kültür hazinemiz üzerine değerli çalışmalara imza atıyor. Merkez, son olarak 5-7 Ekim tarihleri arasında ilkini gerçekleştirdiği ‘Evliya Çelebi Sempozyumu’nda, ‘Seyahat Tarihi ve Kültürü’ alt başlığı ile yalnız Evliya Çelebi’yi değil, dünya üzerinde kayda değer birçok yabancı seyyahı da gündeme getirdi.

Yurt içinden ve dışından birçok Evliya Çelebi uzmanının yer aldığı üç günlük sempozyumda, Chicago Üniversitesinde’n Evliya Çelebi uzmanı Robert Dankoff, Hayati Develi, Musa Duman, Zekeriya Kurşun, Slobodon Illic, Marta Andri, Mehmet Tütüncü, Sabri Koz gibi birçok akademisyen kalabalık oturumlarda bilgi ve birikimlerini paylaştı. Kaçıranlar üzülmesin, zira sempozyumda sunulan bütün bildiriler merkezin hazırlayacağı sempozyum kitabında okurla da buluşacak.

İstanbul’da, FSMVÜ’nün ev sahipliğinde gerçekleşen sempozyumun Valide Atik Yerleşkesi’nde yapılan kapanış oturumu ise Evliya Çelebi üzerine gelecek çalışmalara ışık tutacak nitelikteydi. Prof. Dr. Hayati Develi’nin moderasyonunu yürüttüğü değerlendirme oturumunda, Evliya Çelebi üzerine çalışmalarıyla öne çıkan saygın isimler konuştu.

YAPILMASI GEREKEN ÇALIŞMALARIN İPUÇLARI YAKALANDI

Halk bilimi araştırmacısı ve editör Sabri Koz, mümkün olduğunca bütün bildirileri dinlediğini belirterek, “Sadece Evliya Çelebi konusunda yeni şeyler dinlemedik, Türkoloji, şarkiyat, halk bilimi konularında da gelecekte yapılacak çalışmalar için ipuçları yakaladık. Sempozyumun amacı da dinleyenlerin zihninde şimşekler çaktırmaktır. Bazen katılmayabiliriz söyleyenlere, önemli olan ilk olarak sempozyumların gerçekleştirmesi, bilim insanlarının birbiriyle bilgi alışverişi yapması, ikinci aşama bildirilerin yayımlanması üçüncüsü ise işe devam edilmesidir. Bunu merkezimizde gördüm, teşekkür ederim” değerlendirmesini yaptı.

İSTANBUL’A HEYKELİ DİKİLMELİ

Prof. Dr. Nuran Tezcan da, Seyahatname’nin yazılışından 400 yıl sonra hala heyecan veren bir eser olduğunu vurgulayarak, “Evliya Çelebi İstanbul’a heykeli dikilmeyi hakeden dünya çapında bir seyahat yazarı. İstanbul’da onu ‘Seyahatname’yi yazarken tasvir eden bir heykel görmek istiyorum” ifadeleriyle, bu arzusunu dile getirdi.

SİNEMAYA TAŞINMALI

Prof. Dr. Bekir Karlığa’nın ‘Evliya Çelebi Atlası’ çalışmasında yer alan, 2011 Evliya Çelebi Yılı etkinliklerinin koordinatörü, İstanbul İl Kültür Müdürü tarihçi Prof. Dr. Coşkun Yılmaz da, sempozyum değerlendirmesinde Evliya Çelebi Çalışmaları Merkezi’nin Türk milleti adına çok ihmal edilmiş büyük bir eksikliği telafi ettiğini söyleyerek, şu görüşlerini aktardı: “Ortaya koyulan bilgiler ışığında Seyahatname’ye biraz da popüler kültür açısından da bakmak istiyorum. Gelişen çizgi, hikaye, öykü, sinema dilinin ışığında farklı hikayelerin de ele alması gerektiğini düşünüyorum. Yoksa çok daha geniş bilgi alanları dışında daha dar alanlara hapsedilecektir.Bu açıdan bu sempozyumun manidar olacağına inanıyorum.”

YOLCULUK HEVESİ DE KONUŞULDU

Sempozyuma Bosna Hersek’ten katılan Türkolog Slobodon Illic de, sempozyumun beklediğinden çok daha güzel olduğunu ifade ederek, şu düşüncelerini paylaştı: “Bu sempozyumun temel özelliğinin ilki bu konuda bütün söz sahipleri bir araya topladık, bu değerli proje Ketebe Yayınları’nca da basılacak. İkincisi biz sadece Evliya Çelebi hakkında değil dünya tarihinde bütün coğrafylara sınır koymadan yolculuk hevesini konuştuk. Bu bilimsel toplantının sonunda büyük bir umutla gelecek buluşmamız daha verimli olacağını düşünüyorum.”

EVLİYA İÇİN HENÜZ ORTAYA BİR KURAM KOYAMADIK

FSMVÜ Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü Başkanı Prof. Dr. Zekeriya Kurşun da, disiplinlerarası bir sempozyuma tanıklık ettiklerini belirterek, sunulan tebliğlerlere dair şunlara dikkati çekti:

“Sunulan tebliğlerin önemli bir bölümü kuşkusuz gönül verenlerin kendi zaviyelerinden ‘Seyahatname’ üzerine kendi seyahatlerini gösteriyordu. Evliya’yı değerlendirmeye önemli bir katkı. Evliya nihayetinde 17’nci yüzyıl kültür ve medeniyetini temsil eden bir münevver ve aydındır, onu kendi bağlamından çıkararak anlamaya çalıştığımızda özünden çıkacağımız kuşkusuna kapılıyorum. Var olan metinlerle onu anlamaya çalışmak anlamlı, Batı’daki anlatımlar ile Evliya Çelebi’yi anlama gayreti biraz çelebiyi özünden uzaklaştırmaya sebep olabilir, bu konuda hassas olmak gerekiyor. Bazı isimler kuramlardan bahsettiler, o kuramlar yüz sayfalık metinler için oluşmuş kuramlardır, biz henüz Evliya için bir kuram ortaya koyabilmiş değiliz. Kolay okuma imkanına kavuştuk, indeks okumaları yapıyoruz bu da onu bir bütün olarak görmemize engel oluyor, sonraki sempozyumlar açısından bir teklif olarak bu düşüncemi dile getirmek isterim.”

Oturumun moderatörü Prof. Dr. Develi ise, bu noktada “Seyahatname’nin herkesin okuyabileceği tam bir metni elimize geçeli yirmi yılı bulmadı” ifadeleriyle, üzerine yapılacak çalışmalarla birlikte bu sorunların aşılacağını kaydetti.

‘BU MERKEZİN KAPISI HERKESE AÇIK’

Evliya Çelebi Çalışmaları Merkezi Müdür Yardımcısı İlhami Danış’ın kapanışta yaptığı konuşma ise merkezin gelecek vizyonuna ışık tuttu. Temel amacın yediden yetmişe herkesi Evliya Çelebi ile buluşturmak olduğunu kaydeden Danış, “Gençlerimiz kendi seyyahını bilsin görsün, binlerce yıldır kendi kültürünü birikimini barındıran şehirde yaşıyoruz, bu şehrin kültürünü en iyi anlatan seyyahımızın gözünden bakalım, bu şehre borcumuzu ödeyelim, Evliya çelebi bu şehre borkcunu seyahatname yazarak ödedi” diye konuştu. Evliya Çelebi konusunda dijital dünyanın imkanlarını da kullanmayı arzu ettiklerini vurgulayan Danış, merkezin kapısının bu konuda herkese açık olduğunun altını çizdi.

‘TÜRKLER ADINA KURDUK AMA BERABER SAHİP ÇIKALIM’

FSMVÜ’nün kurucu rektörü, Evliya Çelebi Çalışma Merkezi’nin kurucusu Prof. Dr. Musa Duman, sempozyuma katılan bütün isimlere ve organizasyon ekibine teşekkürlerini dile getirerek, şunları kaydetti:

“Merkezin kuruluş çalışmalarında yer alan arkadaşlar hatırlarlar, o günlerde ‘Evliya Çelebi dünya çapında bir insan, onunla ilgilenen yurt dışında çok sayıda meslektaşımız da var. Bu kadar önemli bir şahsiyet ile ilgili tutar da biri kendi memleketinde bir merkez kurarsa biz Türkler olarak ömür boyu bu işin mahcubiyetini yaşarız’ demiştim. Kurduk çok şükür. Kurduk ama ardından pandemi oldu, dijital ortamda çeşitli etkinlikler yaptık bu süreçlerde. Neşir çalışmalarına başladık. Biz bu merkezi kurarak Evliya Çelebi’ye sahip çıktık, sizlerle beraber sahip çıkmaya devam etmemiz lazım. Ona yakışır yayınlar yaparak bu sahipliğimizi sürdürmemiz lazım. Herkesten desteğini katkısını sürdürmesini bekliyoruz. Bizi uyarın, bize önerin, bu merkez üzerinde arzu ettiğimiz şeyleri yapmaya devam edelim.”

İlk yayın yeri:https://www.karar.com/kultur-sanat-haberleri/evliya-celebiye-uluslararasi-vefa-1794416