~~Eski Türk Boyları
Orta Asya’nın geniş coğrafyasında çeşitli boylar halinde farklı yerlerde yaşayan, zaman zaman bir diğer Türk boyunun hâkimiyetine de girdiğinde dahi çok zaman hür hareket eden ve hareket özgürlüğü bulunan, devlet kuran Türk Boyları’nın bazı isimlerine ve özelliklerine ana hatlarıyla değineceğiz.
Türk soyundan gelen Boyların tarihi seyrine bir bakacak olursak; Ele geçen arkeolojik bulgular milattan önce 3-4 binli yıllara kadar gitmektedir. Az bilinen ve Türk özelliklerini veya unsurlarını kuvvetli bir şekilde taşıdığı öne sürülen Chou’lar mö. 1054’de devlet kurdular. MÖ. 4. Yüzyılda Hunlar yaygın olarak bilinen Türk Devletiydi. Çinliler tarafından Ting ling’ler (Kağnılı Boylar) olarak adlandırılan Türk Boyları Baykal gölünden Kazakistan’a kadar geniş topraklarda yaşadı. Türk Boyları milattan sonra tekrar 3. ve 4. yüzyıllarda Avrupa’ya geçtiler. Hun devletlerinin yıkılışından sonra Orhun bölgesinde Juan Juanlar, Batı Türkistan ve Afganistan’da Ak Hunlar, Çin’de Tabgaçlar devlet kurdu. Aynı devirlerde ağırlıklı Kazakistan bozkırları olmak üzere Ting-ling’lerin yerini Kao-ch boyları aldı. Fakat onlar kuvvetli bir devlet kuramadılar. 6. Asırda Göktürkler’in devleti ortaya çıktı. Bu zamanlarda Orta Asya’da boyların umumi ismi Töles olarak anılıyordu. Artık Kao-ch’nin yerinde Tölesler vardı. Göktürk hanedanlığının dayandığı ana unsur Tölesler olmuştu. Kuzeyde ise bu guruba girmeyen Kırgız, Kurıkan gibi boyların da mevcudiyeti oldu.
,
627 yılı boylar açısından bir dönüm noktasıdır. Doğu Göktürk devletinin zayıflaması üzerine birçok boy isyan etmişti. Batı Göktürk ülkesi de 630 yıllarında Tung Yabgu idaresindeyken boyların isyanlarına sahne oldu. Karışıklık ve huzursuzluklar devam etti. Bu zamanda Batı Göktürk ülkesindeki boylar yeniden on boy halinde teşkilatlandılar. Bu durum on oklar olarak ifade edilmekteydi.
Göktürk yazıtlarına göre Ötüken’in doğusundaki boylar Dokuz Oğuz. Batısındakiler ise Tarduşlar idi.
647 den itibaren Çin hâkimiyet devri başladı ve 679 a kadar devam etti. Türkler, Çin hâkimiyetini kabul edemediler, bu zamanda bağımsızlık savaşları oldu. 682 de Göktürkler diğer boyları kendine bağladı. Fakat Göktürklere bağlanmak istemeyen Dokuz Oğuzlar, Karluklar, Türgişler, Kırgızlar, Bayırkular isyan etti, bu durum Orhun Kitabelerine de yansımıştır. Göktürkleri 745’de yenen Uygurlar, onların yerini aldı. Bu zamanlarda Karluk-Karahanlı ve Basmıllar’da tarih sahnesinde yerini almış önemli boylardandır. Göktürklerin yıkılmasıyla birlikte artık Türk Kavimleri yönünü Batıya doğru çevirdi. Türklerin yüce hakanı Satuk Buğra Han’ın 932’de İslam’ı kabulü ile Karahanlı Devleti ilk Müslüman Türk devleti oldu.
Onuncu asırdan itibaren Türkler’in İslamiyet’i kabul etmesiyle birlikte Türk tarihinin ağırlık merkezi Orhun Bölgesinden Batı Türkistan’a yöneldi.
İslamiyet, Türk medeniyetine, yeni bir güç ve hız kazandırdı, önemli hamleler yapıldı, İslam inancıyla Türk gelenek ve düşüncesini aynı potası içinde birleştiren, tabir yerindeyse bir Horasan Medeniyeti oluştu. Böylece Türk’ün bu yenilikçi ve zinde kuvvetiyle İslam’ın, yükselişi başladı.
Celil Altınbilek 2018