ŞİİR NEDİR, NE DEĞİLDİR? – Cevdet Kudret Solok

ŞİİR NEDİR, NE DEĞİLDİR? – Cevdet Kudret Solok

Şiir tanımlarını sever misiniz bilmem. Ben kendi hesabıma, bilimsel tanımları hiç sevmem. Nesnel olarak kaygısıyla yola çıkan bilim adam­ları, şiirin yakasını bıraksalar iyi ederler. Nedir onların yaptıkları? Bir çeşit çokbilmişliktir, ukala dümbelekliğidir. Esinle ilgili şeyleri besinle ilgili sanırlar. «Musiki ruhun gıdasıdır» derler. Şiir için de öyle düşünür­ler. Yaşayan taze bir bitkiyi incelemek için kesip kuruturlar. Kuru fasulye gibidir onların şiir dedikleri. Gaz yapar… Ama öznel tanımlar hiç öy­le değildir. İnsanın ulkunu genişletir, içine ferahlık verir. Çok hoşlanı­rım onlardan… Buraya birkaç tanesini almadan edemeyeceğim:

Şiir, göklerde uçan nazenin bir balondur.

(Prof. Dr. Ali Nihat Tarlan)

Şiir, yana yana dönen bir donanma fişeğidir.

(Salâh Birsel, «Doğa» Yusufçuk, no. 14)

Şair (…) ya kafeste siyah perdeler içinde mahpus olmuş olan bülbüllerin nağmesi kadar hazin, ya öfkeyle aşağı süzü­len şahinlerin sesi kadar acı feryatlara başlar. İşte şiir, o tür­lü feryatlardır.

(Namık Kemal, Cezmi)

İnsan (…) acz ile bir feryat koparır, yahut pek karanlık bir şey söyler, yahut da hiçbir şey söyleyemez de, kalemini aya­ğının altına alıp ezer. Bunlar şiirdir.

(Abdülhak Hâmit. «Birkaç Perişan Söz», Makber)

Boğaziçi kıyılarından sandalla geçtiğiniz ve duygularla do­lup taştığınız bir akşam, bir yalı penceresinden gelip ruhunuz­da yankılanan bir keman sesi size neler duyuracaktır? İşte az şiirde bu duyumculuk vardır.

(Nihat Sami Banarlı.

Metinlerle Edebi Bilgiler, 1950, s. 124)

Dedim ya, bilim adamlarının tanımlarında iş yoktur: okul kitapları­na onların yerine bunları koymalıdır. (Nitekim, son metin bir okul kita­bından alınmıştır). O zaman, edebiyat derslerinin birdenbire ne kadar canlı, renkli ve sevimli bir hal alacağını düşünün. Öğretmen soracaktır:

–  Evlâdım, şiir nedir:

Verilecek yanıtların şirinliğine bakın:

–  Göklerde uçan nazenin bir balondur, efendim.

–  Donanma Jlşeğidir, efendim.

-Ayak altında ezilen kalemdir, efendim.

–        Boğaziçi kıyılarından sandalla geçerken, yalı penceresinden gelen keman sesidir, efendim.

Kimi tanımlar da var ki, çocukların terbiyesini bozar düşüncesiyle, «Talim ve Terbiye Heyeti» onların edebiyat kitaplarına alınmasını engel­ler. Onlar ancak cinsel eğitim dersinde okunabilir:

Şiir, dilin belini getirmektir.

(İlhan Berk, «Şiirin Gizli Tarihi III», Yusufçuk, no. 20)

Şiir kapatmalarla dolu bir haremi ele güne açmak gibi.

(Behçet Necatigil. Bile/Yazdı, 1979)

Cinsel eğitim öğretmeni gözünü dört açmalı, verilecek yanıtın altın­dan çapanoğlu çıkacağını düşünerek. «- Şiir nedir?» diye sormamalıdır.

Bunca örnekten sonra, ben de bir tanım yapmak hevesine kapıldım:

Şiir, mayın tarlasıdır.

Bana bu heves nerden geldi, anlatayım:

Genç ozanları severim. Elimden geldiğince izlemeğe çalışırım onları. Son zamanlarda, «nesir gibi şiir» söyleme eğitimi belirdi kimilerinde. Bu­nu bir çığır haline getirmek istiyor sanısına kapıldım. Şu nesir parçası­nı okuyalım:

Onlar tarihin akışını, birbirinden bağımsız olayların art arda sıralanması olarak görüyorlardı. Zaferleri ve yenilgileri bireysel alınyazılarına bağladılar.

Ne var kİ. sanatçı bunu nesir diye değil, şiir diye yazmış. Satırları şöyle düzenlemiş:

Onlar tarihin akışını

Birbirinden bağımsız olayların ard arda sıralanması

olarak görüyorlardı

Zaferleri ve yenilgileri

hep bireysel alınyazılarına bağladılar.

Bir yazı eğer nesirse, satırları şurasından burasından kırınca şiir olmaz. Orhan Veli ve arkadaşları gerçi ölçek, ayak, hatta ahenk ve mecaz ögelerini şiirden attılar; ama hepsinin yerine “eda” ögesine ağırlık verdiler. Onların Şiirinin albenisi oradan geliyordu. Şiirden edayı da atınca, geriye bir şey kalmaz gibi geliyor bana. Kim bilir belki de yanılıyorum. Bu “nesir gibi şiir” çığırı da günün birinde bir yerlere ulaşır belki. Ben kendi beğenimden söz ediyorum. diyorum ki şiir, mayın döşenmiş bir tarla gibi olmalıdır. yürürken yürürken hiç ummadığınız bir  yerde bir mayın patlayıvermeli. Divan ozanı buna “mısra-i berceste” (seçkin dize) demiştir. Halk ozanı:

Ferman padişahın dağlar bizimdir

mayınını patlatmıştır. Dikkat edilirse, yeni edebiyatta da bu yoldaki dizeler hemen yaygınlık kazanmıştır:

Akşam, yine akşam, yineakşam

Göllerde bu dem bir bir kamış olsam.

(Ahmet Haşim)

Yazık oldu Süleyman Efendiye.

(Orhan Veli)

Hem dersini bilmiyor, hem de şişman herkesten.

(Ülkü Tamer)

Madem ki genç ozanlar dolayısıyla girdik bu konuya, ustaları bir y ana bırakıp, gençlerin mayınlarından örnekler verelim:

İsteyen denize isteyen kendine baksın

(Süreyya Berfe)

Ne kadar kafiyesi varsa hayatın Hepsi de ölümle cinaslı

(İsmail Uyaroğlu)

Saati kur, unutma

kendinle

buluşacaksın.

(Egemen Berköz)

Sular gibi akıp gidiyor yaşam Yağmurlarla ıslanmayı öğrenemeden

(Turgay Fişekçi)

Yukarıdaki tanımlarda, şiirin ne olduğu anlatılmaya çalışılmıştır; ki­mi yazarlar da şiirin ne olmadığı üzerinde durmuşlardır. Bir iki örnek de onlardan verelim:

Şiir, kendi kendine mırıldanılan bir türkü değildir.

(Mehmet H. Doğan, «Şiirin Ne Olmadığını Üzerine Düşünceler III», Yusufçuk, no. 23)

Şiir maydanoz değildir.

(Salâh Birsel. Yusufçuk, no. 17)

Öyleyse nedir? Belki de teredir. O zaman bütün tarımları bir yana atmak gerekir. Çünkü tereciye tere satılmaz

(Kelemin Ucu-1981)