Ölum ve Ruhlarla İlgili Kültürümüzde Yaşattığımız Şamanizm Ritüelleri - Yazar: Aigerim Sarpekova

Türklerin eski inancı olan Şamanizm’den gelen birçok adet, gelenek ve görenek günümüzde de kültürel anlamda hâlâ  devam etmekte. Geçen zamana ve değişen coğrafyaya rağmen bu gelenekler Türklerin yaşadığı farklı bölgelerde benzerlik göstermektedir.

İnsanların ihtiyaç veya çaresizlikleri bütün dünyada aynıdır. Ancak bu ihtiyaçlara  karşı geliştirilen çareler farklılaşabilmektedir. Bu farklılık farklı kültürlerin ortaya çıkmasını sağlamıştır. Her uygulama bir ihtiyaçtan oluşur. Kültür de din, coğrafya, vatan ve etnik bağlar gibi ortak geçmişin birikiminden doğar.

Günümüzde Türklerin yüzde 90’ı İslam’ı benimsemiş, yüzde 10’u Hıristiyan, Yahudilik, Budizm ve Şamanizm dinlerini yaşatmaktadır. Farklı coğrafyalarda yaşayan Türk halkları, farklı dinlere mensup olsalar da eski dinlerinin bazı ritüellerini de devam ettirmektedir. Bu gelenekler Türk örf adetlerinde güçlü bir şekilde yer edinmiş ve doğumdan ölüme kadar günlük yaşamın her alanında görülmektedir.

Gadasını almak

Şamanizm’de çok hastalanan birini ölümden kurtarmak için hayvanı hastanın etrafında döndürmek bir tedavi yöntemi olarak kullanılmıştır. Bu yöntem uygulanınca birkaç gün sonra hayvanın hastalanacağına insanın ise iyileşeceğine inanılır. Anadolu’da ve Türkistan’da  bu ayin boyut değiştirmiştir. Bir eşya kırıldığında birinin başından üç kere döndürülerek bütün belaların bu kırılan eşyayla birlikte gideceği umulur. Zamanla İslamiyetle bağdaştırılan bu gelenek sadaka verirken kendi başının üstünden çevirerek veya düğünlerde gelin ve damada bela bulaşmasın diye gelin ve damadın  başının üstünden çevirerek vermek gibi ritüellere dönüşmüştür.

Kazak ve Kırgızlar sevgisini ifade etmek için çocuklarına “Aynalayın” derler. Bu sözcük etrafında döneyim, dolaşayım, kurban olayım demektir. Bu “Aynalayın” kelimesine benzer  Anadolu’da  “Gadanı alayım” sözü sıkça kullanılmaktadır.

Kötü ruhlarla savaşırken

Türkistan’da “Adıraspan” olarak adlandırılan, hemen hemen her evde bulunan bir ot vardır. Bu otu yakıp evleri alazlarlar. Yakılan otun kokusunun kötü ruhları kovduğuna, nazar ve beladan koruduğuna inanılır. Anadolu’da ise bu ot bazı yörelerde üzerlik, bazı yörelerde ise pohur olarak adlandırılmakta. Bu şekilde tütsüyle kötü ruhlardan arındırma ayini Şamanizm’den kalmadır.

“Kurşun dökme” adeti de bir Şamanizm öğretisidir. Altaylarda “Kut kuyma” yani “kut dökme” olarak adlandırılır. Anadolu’da hâlâ  sürdürülen bu ayin kötü ruhun çaldığı kut, bereketi geri getirmek için yapılmaktadır.

Şamanistlere göre köpek uluması kötü ruhun geldiğini haber verir. Bu ruhu sadece köpek görebilir. Anadolu ve Türkistan’da bugün de köpek uluması kötüye yorulur. İç Anadolu’nun bazı bölgelerinde ise köpek kafatasını evlerin veya ahırların önüne asmak günümüzde de görülmektedir. İnsanlar hayvan kafataslarını asarak kendilerini ve hayvanlarını nazardan ve kötülükten koruyacağına hâlâ inanmaktadırlar.

Ruh bedeni terk ederken

Birisi öldükten sonra yedisi, kırkı ve yılında aş (yog) verilmesi Şamanizm kalıntılarıdır. Şamanistler insan ruhunun 40 gün sonra bedenini terk ederek gök yüzündeki diğer ruhlara karıştığına inanırlar. Ölünün ardından onu hatırlayarak yakınlarına, akraba ve dostlarına “ölü aşı” verilir. Oğuzlar Anadolu’ya göç ettikten sonra da bu gelenekleri yaşatmıştır. Bunlar, ölümden sonraki kırkına kadar yakınlarının sakallarını kesmemesi, her perşembe günü pişi veya helva dağıtılması gibi adetlerdir.

Ata-babalarının ruhunun kendilerini koruduğuna inanan Şamanistler onların mezarlarının başında uyurlarmış. Bugün bu ritüel Anadolu ve Türkistan’da hâlâ uygulanmaktadır. Hayatlarında bazı şeyler iyi gitmeyen, kendisine nazar değdiğine inanan kişiler atalarının veya evliya diye inandığı kişinin mezar başında uyuyup dilek diler, dua ederler. Mezar başı demişken mezar taşlarından da bahsedelim. Türkistan bozkırlarında “balbal” olarak bilinen mezar taşları İslam öncesi döneme aittir. Şamanlar bu mezar taşlarını kutsal saymışlardır.




ORHA AJANS: Ortalık Haber Ajansı
https://orhaajans.com