Ölüm maskesini takıp dönüştüler bir ışığa

SALİHA SULTAN/KARAR

2021’de kültür sanat dünyasının ilk altı ayı geçen yıl olduğu gibi Kovid yasaklarının gölgesinde geçti. Enstrümanlarını satarak geçinmeye çalışan müzisyenlere, sahneye vurulan kilit nedeniyle intihar eden tiyatroculara üzüldük, parti kongreleri gibi etkinliklerde on binler bir araya rahatlıkla gelirken canlı müzik yasaklarının devam etmesine isyan eden sanatçılara destek verdik. Temmuz ayıyla birlikte başlayan kademeli normalleşmenin ardından ise birçok festivale, konsere, tiyatroya, özlediğimiz sanat coşkusuna yeniden kavuştuk. Pandemi boyunca ciddi bir destek bulamayan kültür sanat dünyasının yavaş yavaş toparlanmaya başlamasına sevinsek de, 2021 tam anlamıyla ‘büyük kayıpların’ yılı olarak kalbimizde derin izler bıraktı. Ocak’ta Nur Vergin, Yavuz Bahadıroğlu, Şubat’ta Aziz Göger (Neyzen Dede), Mart’ta Rasim Öztekin, Ertem Göreç, Şubat’ta Demir Özlü, Doğan Cüceloğlu, Hüner Coşkuner, Nisan’da Mehtap Ar, Mayıs’ta Emine Işınsu, Oğuz Yılmaz, Haziran’da Hasan Saltık, Yıldız Ecevit, Uğurtan Sayıner, Temmuz’da Selçuk Tekay, Turgay Yıldız, Temmuz’da Kartal Tibet, Nedret Güvenç, Ağustos’ta Ferhan Şensoy, İnci Çayırlı, Eylül’de Doğan Kuban, Ekim’de Kemal Kuruçay, Aralık’ta Teoman Duralı, Sezai Aydın, Mustafa Yazgan, Alaeddin Yavaşça, Faruk Tınaz gibi onlarca değerli ismi ebediyete uğurladık. 2021’in en acı kayıplarından biri de Türk edebiyatının ve düşünce dünyamızın büyük ismi Sezai Karakoç’un 16 Kasım’daki vefatı oldu. ‘En sevgiliye’ kavuşan şairin cenazesi 17 Kasım’da Şehzadebaşı Camisi’nin haziresine defnedildi. Karakoç’un cenazesine on bine yakın seveni katıldı, ayrıca doğduğu şehir Diyarbakır’ın yanı sıra Ankara, Trabzon, Urfa, Van, Kayseri, Bayburt, Konya, Kahramanmaraş gibi onlarca ilde gıyabi cenaze namazları kılındı. Bütün Türkiye, büyük şairi ‘dünya sürgünü bitti’ ifadeleriyle Hakk’a uğurladı.

DÜNYA HAL-İ PÜR MELALİNE KİLİTLENDİ

Para sıkıntısı çeken yüzlerce oyuncunun büyük ödül için, ölüm riskini göze almasını anlatan Güney Kore yapımı Squid Game dizisi yıla damga vuran yapım oldu. Netflix’te yayınlanan dizi, 94 ülkede 142 milyon kişi tarafından seyredildi. Dizi yalnız izlenmekle, binlerce eleştirmen tarafından yazılmakla ve birçok televizyon programına konu olmakla kalmadı, dizi karakterlerinin kıyafetleri dünyanın dört bir yanındaki gençler için tarz oldu. Squid Game adıyla Paris’te yer alan bir dükkanın Ekim ayındaki açılışında yüzlerce metre kuyruk oluştu ve dizinin hayranları ürünleri almak için birbirine girdi.

SİNEMANIN BÜTÜN ÖDÜLLERİNİ TOPLADI

Çin hükümetini eleştirdiği için filmi ülkesinde yasaklanan Çinli yönetmen Chloe Zhao ‘Nomadland’ filmiyle sinema dünyasının 2021’deki bütün prestijli ödüllerini topladı. Film, 78. Altın Küre Ödülleri’nde En İyi Film ve En İyi Yönetmen ödüllerini almasının ardından, 93. Oscar Ödülleri’nin de yıldızı oldu. 2021 Oscar Ödülleri’nde En İyi Film seçilen Nomadland’in yönetmeni Zhao En İyi Yönetmen, başrol oyuncusu Frances McDormand da En İyi Kadın Oyuncu ödüllerini kucakladı. Nomadland filmi, bir kadının yönettiği ve en iyi film Oscar’ını kazanan ikinci film olurken, Zhao ise en iyi yönetmen dalında Oscar kazanan beyaz olmayan ilk kadın oldu.

YERLİ SALONLARI ÖRÜMCEK ADAM DA KURTARAMADI

Sinemalar salgın nedeniyle birçok büyük prodüksiyonlu yapımın vizyon erteleme haberleriyle gündeme geldi. Aralık’ta vizyona giren Matrix’in dördüncü filmi Resurrections gişeye hayal kırıklığıyla döndü. Film, vizyona girdiği hafta ancak üçüncü olabildi, dünya çapında 70 milyon dolar elde etti. ‘Örümcek Adam: Eve Dönüş Yok’ ise 81.5 milyon dolarlık hasılat yaptı. Yılın ilk 6 ayında salonların kapalı olduğu Türkiye’de ise Örümcek Adam, Hızlı ve Öfkeli 9, Venom Zehirli Öfke 2, Akif ve Aykut Enişte 2 yapımları en çok izlenen ilk beşte yer aldı. 2019’a kadar 50 milyon bandında olan seyirci sayısı ise 2021’de kayıtlara 12 milyon 147 bin olarak geçti.

TÜRKİYE’NİN OSCAR HAYALİ ‘SUÇLULAR’IN OMZUNDA

Yerli sinemada bu yıl birçok film gişe de görünmese de prestijli festivallerde öne çıktı. Nisan Dağ’ın ‘Bir Nefes Daha’, Ferit Karahan’ın ‘Okul Tıraşı’, Ahmet Necdet Çupur’un ‘Yaramaz Çocuklar’, Faysal Soysal’ın ‘Ceviz Ağacı’, Azra Deniz Okyay’ın ‘Hayaletler’ filmleri yurt içinde ve dışında birçok festivalden ödülle dönerek Türk sinemasını gururlandırdı. 94’üncü Akademi Ödülleri’ne aday gösterdiğimiz Semih Kaplanoğlu’nun ‘Bağlılık Hasan’ filminin Oscar kısa listede kendine yer bulamaması hayal kırıklığı yaratırken, yüzümüz bileğinin hakkıyla ‘En İyi Kısa Film’ dalında Oscar listesine giren Serhat Karaaslan’ın ‘Suçlular’ filmiyle güldü.

MÜLTECİ DRAMININ AFRİKALI YAZARINA NOBEL

İsveçli akademi üyeleri prestijli edebiyat ödülü Nobel Edebiyat Ödülü’ne 2021’de Tanzanya asıllı yazar Abdulrazak Gurnah’ı layık gördü. Komite ödülü, Gurnah’a “Kültürler ve kıtalar arasındaki uçurumda sömürgeciliğin etkilerini ve mültecilerin kaderini tavizsiz ve merhametli bir şekilde ele alması nedeniyle” verildiğini belirtti. Ödülü kazanan dördüncü Afrikalı yazar olan Gurnah’ın birçoğu mültecilerin yaşamına odaklanan ve İngilizce yazdığı 10 romanı bulunuyor.

DÖVİZ KURU KİTAP MALİYETLERİNİ VURDU

Yıl sonunda dövizde yaşanan fahiş kur artışı yayın dünyasına kriz getirdi. KARAR’a Yayıncılar Birliği Başkanı Kocatürk “Maliyetler dört kat yükseldi. Yeni kitap üretilemiyor çünkü bir günde yüzde 5 kur artışı var. Matbaacılar ödemeleri Türk lirası değil döviz istiyor. Küçük orta ölçekli yayıncılar hepten durdu. Devletten beklediğimiz talepler var ama bu yangın yerinde kültür dünyası nasıl dikkate alınır bilmiyorum” derken, Basın Yayın Birliği Derneği Başkanı Mustafa Karagüllüoğlu da yabancı sermayeye karşı iç pazarı korumak için ‘sabit fiyat’ önerisinde bulundu. Yayıncılar Meslek Birliği ise kağıtta KDV’nin sıfırlanması çağrısında bulunarak “Gerekli önlemler alınmazsa önüne geçilemeyecek bir kültürel çölleşmeye adım atacağız” ifadelerini kullandı. Hükümet ise yayıncıların çağrıları karşısında henüz bir adım atmadı. Gözler, 2022’deki gelişmelere çevrildi.

E-MÜZAYEDE SATIŞLARI BÜYÜK İLGİ GÖRDÜ

Salgın döneminde bütün dünyada trend haline gelen online müzayedeler Türkiye’de de büyük ilgi gördü. KARAR’a konuşan Ares Antik Müzayede’nin kurucusu Coşkun Özkan, 2021’de satışların üç kat arttığını belirterek Dijital platformda 40’ın üzerinde müzayede düzenl ediklerini kaydetti. Özkan müzayede dünyasındaki tabloyu “Evde kalanlar antika sanat eserine yöneldi. 2 bin kişi kadar olan sanat alıcısı 10 binlere çıktı. Artık satacak antika bulmakta zorlanıyoruz” ifadeleriyle tarif etti.

VE YILLARDIR BEKLENEN AKM’NİN YENİ YÜZÜ

2008’den beri birçok tartışmanın odağında yer alan Atatürk Kültür Merkezi tamamlanan restorasyonunun ardınan 29 Ekim’de yeniden açıldı. Cumhurbaşkanı Erdoğan tarafından yapılan AKM açılışında Hasan Uçarsu’nun bestelediği, librettosunu Halit Refiğ’in aynı adlı senaryosundan Bertan Rona’nın yazdığı ‘Sinan’ operası sergilendi. Toplam alanı 95 bin metrekareyi bulan merkez, 2 binin üzerinde seyirci kapasitesiyle konserden, sergiye birçok alanda etkinliklerle sanatseverlere hizmet vermeye başladı.

İSTANBUL’UN SÖNEN GAZHANESİ SANATLA AYDINLANDI

İstanbul Büyükşehir Belediyesi’nin Kadir Topbaş döneminde çalışmalarına başladığı 130 yıllık endüstri mirası Hasanpaşa Gazhanesi’nin restorasyonu tamamlandı. Yeni nesil kültür sanat merkezi olarak hayata geçirilen Müze Gazhane Temmuz ayında İBB Başkanı Ekrem İmamoğlu ve birçok sanatçının katılımıyla açıldı. Müze Gazhane’nin 32 bin metrekarelik yerleşkesinde tiyatro salonundan kütüphaneye, kitapçıdan iklim müzesine, sergi salonundan Karikatür Müzesi’ne birçok alan yıl boyu gençlerden büyük ilgi gördü.

SANATIN HAFIZASINA BEKLENMEYEN KİLİT

Sanatçı Ahmet Güneştekin’in ‘Hafıza Odası’ sergisi 16 Ekim’de Diyarbakır Keçi Burcu’nda açıldı. Büyük ses getiren ve 30 Aralık’a kadar açık kalacağı duyurulan sergi, Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın Diyarbakır Ticaret ve sanayi Odası’nın (DTSO) mekanı işletme sözleşmesini uzatmaması gerekçesiyle iki hafta erken kapatıldı. KARAR’a konuşan Güneştekin “Devlet çok mutlu olmadı bu serginin açılmasından. Halbuki 20 yıl önce bütün vaadleri ‘Hafıza Odası’nda ele alınan konulardı, bugün ne oldu anlamadım. Sergi hem ülkeme hem kendi coğrafyama bir borçtu, görevimi yerine getirdim” diye konuştu.

KOLEKSİYONERLERİN YENİ MERAKI:NFT

Pandemiyle birlikte yaşanan son iki yıldaki kripto para birimi patlaması NFT satışlarında rekor getirdi. 2021’in başlarında pek az bilinen NFT eserler yıl sonu rakamlarına göre 246 milyon doları aştı. Sanatçılar tarafından imzalanan ve değiştirilemez tokenler olarak nitelenen bu benzersiz eserler, yıl boyu koleksiyonerlerden on milyonlarca dolara ulaşan yüksek fiyatlar aldı. 2021’deki en pahalı NFT satışının ilk sırasında ‘Everydays: The First 5000 Days’ eseri Christie’s müzayedesinde 69,3 milyon dolara satılan Beeple oturuyor.

FATİH VE TORUNU ARTIK YAN YANA

Londra’da açık artırmada 3.9 milyon liraya alıcı bulan Kanuni Sultan Süleyman’ın portresi İstanbul Büyükşehir Belediyesi’ne (İBB) bağışlandı. Tabloyu İstanbul’a bağışlayan kişinin ismi açıklanmazken portre belediyenin Saraçhane Yerleşkesi’nde, İBB’nin 2020’de Londra’daki müzayededen satın aldığı Gentile Bellini imzalı Fatih portresinin yanı başında İstanbullularla buluştu.