Kırım Tatar Türkolog Bekir Sıtkı Çobanzade 129 yaşında!

Türkoloji alanında ilmi araştırmalarıyla ele aldığı eser ve şiirleriyle Kırım Tatar diline ve Türkoloji’ye önemli katkılarda bulunan ünlü Türkolog Bekir Sıtkı Çobanzade, 129 yıl önce bugün dünyaya geldi. Şiirleriyle ve araştırmalarıyla Kırım Tatar diline önemli katkılarda bulunan Çobanzade, devrin Sovyet yönetimi tarafından 13 Ekim 1937’de kurşuna dizilerek şehit edildi.

Türk dünyasının büyük fedakarlıklar ile yetiştirdiği aydınlar, Stalin döneminde baskılanarak işkencelere maruz kaldı ve çoğunlukla 1938 yılında kurşuna dizilmek suretiyle yok edildi. Aydınların yok edilmesi SSCB içerisindeki Türk devletlerinin milli çıkarlarına vurulan büyük bir darbeydi. SSCB içerisindeki diğer cumhuriyetlerde olduğu gibi Soykırım (Repressiya), Kırım Tatarlarına yönelik de yaşandı. 1937 yılında, yine Türk Dünyasının yetiştirdiği önemli şahsiyetlerden biri olan Ünlü Kırım Tatar Türkolog Bekir Sıtkı Çobanzade, Stalin rejimi tarafından kurşuna dizildi.

KIPÇAKLARA AİT İLK SÖZLÜK: CODEX CUMANICUS’U (KUMAN/KIPÇAK SÖZLÜĞÜ) TANITTI

1893’te 15 Mayıs tarihinde doğan Çobanzade, ilk ve orta tahsilini Kırım’da Karasupazar’da yaptı. 1909 yılında liseyi okumak için İstanbul’a giderek Arapça ve Fransızca öğrendi. 1915’te Odesa’ya giderek Slav dillerini öğrendi. 1916 ise Budapeşte Üniversitesi’ne gitti. Burada Kıpçak lehçesinin en önemli yazılı kaynağı olan Codeks Cumanicus’u (Kuman Kitabı veya Kıpçak Kitabı) inceledi. 1920’de bu üniversitede doktor ünvanını aldı. 1920’de ise Kırım’a döndü.

1926 YILINDA BAKÜ I. TÜRKOLOJİ KONGRESİ’NE KATILDI

1926 yılında Bakü’de toplanan I. Türkoloji Kongresi’nde “Türk Lehçeleri Arasında Karşılıklı İlişkiler” ve “Türk Tatar Dillerinde İlmi Terminoloji Meydana Getirme” konularında önemli tebliğler veren Çobanzade, Sovyetler Birliği Yeni Alfabeler Merkez Komitesi, Azerbaycan Terminoloji Komitesi gibi komisyonlarda çalışıp Türk lehçelerinin alfabesi, imlası ve terminolojisi konularında pek çok çalışmalar yaptı.

Almanca, Fransızca, Arapça, Macarca, Çekce ve Lehçe’yi çok iyi bilen Çobanzade, Türk şivelerinin hemen hepsiyle ilgili eserler verdi. Hemen hemen bütün Türk lehçeleri ve Türk dilbilimi hakkında 120’den fazla kitap ve makaleleri bulunan Çobanzade, 1932’de SSCB İlimler Akademisi Kafkas Şubesinin,1935’ten itibaren de Azerbaycan Şubesinin daimi üyesi oldu ve 1935’te Paris Linguistik Cemiyetine üye olarak seçildi.

Yine bu dönemde “Yanı Çolban”, “İleri” ve “Okuv İşleri” adlı dergilerde bilimsel makaleler yazan Çobanzade, farklı üniversitelerde profesör, dekan ve rektör olarak çalıştı.

SOVYET TERÖRÜNÜN KURBANI OLDU

1920’leri takiben başlayan Josef Stalin’in siyasi kıyımları Çobanzade’yi de etkiledi ve başta Azerbaycan olmak üzere değişik Türk ülkelerinin üniversitelerinde öğretim üyesi olarak çalışmak, bilimsel çalışmalar yapmak zorunda kaldı. Ancak Çobanzade’yi vatanından uzaklaşmak ve siyasi çalışmalarına son vermek de kurtaramadı. Bütün Türk Dünyasında tanınan bilim insanı, Ünlü Kırım Tatar Türkolog Bekir Sıtkı Çobanzade 13 Ekim 1937’de Sovyet terörü tarafından Azerbaycan sınırlarında kurşuna dizilerek şehit edildi.

BEKİR SITKI ÇOBANZADE’NİN ESERLERİ

-“Rusya Tatarlarının Kültür Hayatının Gelişmesi Üzerinde Bir Deneme” (1915)

-“Türk Edebiyatında Yeni Akımlar” (1916)

-“Kırım Tatarcası’nın Grameri Hakkında İlmi Bir Deneme” (1924)

-“Kumukların Dili ve Sözlü Edebiyatı Üzerine Etüdler” (1926)

-“Nevai’nin Dili Üzerine” (1926)

-“Boran” (Şiir kitabı, 1927)

-“Türk Tatar Diyalektolojisi” (1927)

-“V. Tomsen” (1927)

-“Azerbeycan Türk Edebiyatı’nın Yeni Dönemi” (1930)

-“Azerbeycan Türk Dilinin İlmi Grameri” (1930)

-“Yabancı Dil Öğretiminin Temel Metodu Meseleleri” (1932)

-“Özbek Dilinin Öğretiminin Temel Metodu” (1932)

-“Karaçay Balkar Dili Üzerine Notlar” (1932)

-“İbni Mühenna’nın Türk Grameri” (1933)

-“Kitab-ı Dedem Korkut’un Edebi Lengüstik Tahlili” (1935)
Kaynak:https://qha.com.tr/kirim/sovyet-zulmunun-sehit-ettigi-unlu-kirim-tatar-turkolog-bekir-sitki-cobanzade-129-yasinda/405612/