HASAN TAHSİN NEREDE ŞEHİT DÜŞTÜ
İzmir'in Yunanlılar tarafından işgaline karşı ilk kurşunu atan Hasan Tahsin'in ( Osman Nevres) şehit olduğu yer...
29 Ocak 2024 - 14:48
İzmir Life dergisinin 2020 Ekim ayı sayısında “Hasan Tahsin tam olarak nerede şehit düştü” yazısı yayınlanmıştı. Yazı dönemin İngiliz “Grafics” dergisinde yayınlanmış ve araştırmacı Atilla Oral’ın Arşiv telif hakkını alarak yayınladığı ve tarafıma da kullanım için ilettiği bir grafik canlandırmaya dayanıyordu.
Yazıda söz konusu “grafik” canlandırma Atilla İlhan yönetimindeki “Demokrat İzmir” gazetesinin grafikeri olarak (1970’ler) edindiğim mesleki deneyimimle çözümleyerek açımsamıştım. Yazıda bu deneyimimi “mimar/kentsel tasarımcı” mesleğimle de birleştirip Prof. Dr. Çınar Atay’ın “Osmanlı’dan Cumhuriyet’e İzmir Planları (Yaşar Kültür ve Eğitim Vakfı Yayınları 1998 sayfa 14 pl4) kitabındaki bilgiler ile sentezleyerek şehadetin tam yerini saptamıştım. Söz konusu yazıda daha pek çok kanıta, şahsi anılara da yer verilmiştir.
Yazıdaki Ralph Cleaver grafiğinin çözümlemesinde pek çok noktanın gerçekliğini, bir “5 farkı bulun bulmacası” gibi çözümlerken sadece Atay kitabında Türk Tiyatrosu olarak belirtilen binanın fotoğrafını yazının hazırlandığı güne kadar hiç görmediğimi belirtmiştim. Bu nedenle grafikteki cephenin “sanki biraz kurgusal Osmanlı mimarisine öykünen kemerli bir mimariye sahip” olduğu görüşü yer almıştı. Bu konuyu notuna almış olan Sevgili Efdâl Sevinçli’den bir gün bir fotoğraf geldi. 15 Mayıs 1919 sabahı İngiliz askerlerinin hazırlıklarını gösteren bu fotoğraf Mehmet Sunucu’nun yönetimindeki “İzmir Kartpostalları Facebook&Instagram sayfasından” alınmıştı.
Daha sonra kendisi Aralık 2022 tarihli Toplumsal Tarih dergisinde çıkan “Hasan Tahsin’i Tanıyor muyuz?” yazısında bu fotoğrafı kullandı. (S 68) Kendisine Yaşar Aksoy vasıtası ile ulaştığım Mehmet Sunucu bu fotoğrafı açık bir kaynak olan ve ticari amaç olmadıkça serbestçe kullanılabilen milyonlarca fotoğrafın yer aldığı “I.W.M.org.uk” (Imperial War Museums) sitesinden aldığını belirtti.
Fotoğraftaki Türk Tiyatrosu da bütün detayları ile çok net incelenebiliyordu. Grafik dergisi editörünün notu, çizimin “bir İngiliz subayının eskizlerinden yararlanılarak” yapıldığını belirtiyordu. Bu eskizlerdeki “Türk Tiyatrosu” notunu grafikerin abartmış, kemerleri eklemiş olabileceğini düşünmüştüm. Ancak fotoğrafı görünce İngiliz subayının yolladığı bu fotoğrafın üzerine kendisinin notları ve eskizleri yerleştirmiş olduğu kuşkusuz bir şekilde anlaşılmış oldu. Fotoğraf ve grafik bire bir aynıydı. Tiyatro cephesi de aslına uygundu. 2022 tarihli yazıda da “civardan değişik açılardan çekilmiş birkaç fotoğraf ve İngiliz subayının krokilerinden yararlanılarak, grafiker perspektifi (olayı daha iyi anlatacak) kendi ’firar noktasına’ göre yeniden kurgulamış” diye saptama yapmıştım.
Sevinçli’nin iletmiş olduğu fotoğraf grafiker Cleaver’in birkaç değil tek bir fotoğraftan yararlandığını kanıtlıyor. Muhtemelen olayın eskizlerini yolladığı söylenen İngiliz subayı bu fotoğrafın üzerine kalemle: yaralı Yunan askeri ile ilgilenen Metropolit Hrisostomos’u, bombanın patlaması ile ölen ve sayıları kayıtlara geçen 4 efzun askerini, “koyu giyimli/paltolu” olduğu pek çok şahit tarafından belirtilmiş olan ve vurulma anında başından fesi uçmakta olan Hasan Tahsin, kargaşa ile yeri ve açısı çok az değişmiş (kordonda o dönem birkaç tane olduğu bilinen) ahşap “rıhtım kontrol” kulübesi gibi “o anı anlatan ögeleri” eklemiş ve belki de fotoğrafı dergiye kendisi götürerek grafikere anlatmıştı.
Fotoğraf sayesinde daha önce de ve ilk yazıda belirttiğimiz “grafiker gözü” ile saptadığımız firar noktasının” (perspektif çizimlerde bütün çizgilerin ufuk çizgisi üzerinde birleştiği nokta) Cleaver tarafından olayı daha iyi anlatmak için “hafifçe” kaydırılmış olduğu saptamamızı günümüz olanakları ile sınamak imkânımız doğdu.
Artık biz mimar ve grafikerlerin kullandığı “Photoshop” programı bir fotoğrafın veya çizimin “firar noktasını” bilgisayarda yeniden kurgulama imkanını veriyor. Programı çok iyi kullanan yardımcılarım ile fotoğrafı ve grafiği önce şeffaflaştırdık. (Programın bir de bu özelliği var; her şeyi cammış gibi gösterebiliyor.) sonra üst üste çakıştırdık. Ekranda olağanüstü bir görüntü vardı.
Artık hiç şüphem yok “15 Mayıs sabahı rıhtımda önlem alan İngiliz askerleri” fotoğrafı ile, grafiker Cleaver’e “bir İngiliz subayının yolladığı eskiz” aynı fotoğraf.
Not: Yazı ilk olarak https://www.izmirlife.com.tr/ sitesinde yayınlanmıştır.
FACEBOOK YORUMLAR