Erken Cumhuriyet Döneminde Manisa

Dinle

12 Ocak 2023 - 09:52

Erken Cumhuriyet Döneminde Manisa
Erkan Tosun*

Giriş
Manisa, antikçağdan günümüze önemli bir yerleşim alanı olagelmiştir. Sahip olduğu verimli tarım alanları, su kaynaklarına yakınlık ve önemli ulaşım yolları üzerinde olması bu durum üzerinde etkili olmuştur. Günümüzde Ege Bölgesi’nde İzmir’den sonra en fazla nüfusa sahip olan Manisa (1) , yoğun bir göç alan ve her geçen gün nüfusu artan dinamik şehir olma özelliğini korumaktadır. Yakın tarihinden kısaca bahsedecek olursak; uzun yıllar boyunca Osmanlı İmparatorluğu için önemli bir idari ve siyasi bir merkez rolünü üstlenen Manisa, 1919 yılında Mondros Ateşkes Antlaşmasında alınan kararlara dayanılarak Yunanlılar tarafından işgal edilmiştir. Dumlupınar Meydan Savaşında elde edilen galibiyetle, Mustafa Kemal Atatürk’ün önderliğinde Fahreddin Paşa komutasındaki kolordu yaklaşık üç yıl Yunan işgalinde kalan şehri 8 Eylül 1922 tarihinde işgalden kurtarmıştır. İzmir’e doğru kaçan Yunanlılar ve yerleşik Rumlar kenti ateşe vermiş, meydana gelen büyük yangınla Manisa’nın kültürel mirasının büyük ve önemli bir kısmı yok edilmiştir. 1923’de Saruhan adıyla il olmasına karar verilen şehir, 1927 yılında Manisa ismini almıştır. Cumhuriyet döneminde kentin yapılaşmasına yeniden başlanmıştır (2).
Cumhuriyetin ilk yıllarında tüm ülkede olduğu gibi Manisa ilinde de yeniden yapılaşmanın sonucu olarak günümüzde etkili bir yatırım merkezi kimliğine bürünmüştür. Bu bağlamda hem yatırım hem de nüfus olarak gelişen Manisa ili; 2014 yılında bir kanunla Büyükşehir Belediyesi statüsü kazanmıştır. Bu kapsamda Manisa ilinde yer alan köy, belde ve kasabalar mahalle statüsü almıştır. Çalışmamızda Manisa ilinin Cumhuriyetin ilan edildiği ilk dönemlerindeki genel durumundan bahsedeceğiz.
1. Tarihçe
Kurtuluş Savaşı yıllarında birçok Ege şehri gibi Yunanlıların işgaline uğrayan Manisa; savaş sonunda büyük bir yıkıma uğradı. Köyleri, kasabaları ve ilçeleri yakıldı. 20. Yüzyılın başında 400 bin civarında olan nüfusu, Kurtuluş Savaşı sonrasında yani Cumhuriyetin ilk yıllarında 250 bine geriledi. Ülke genelinde olduğu gibi, Manisa’da da yeniden yapılanmaya gidildi. Okul, yol, hastane, hükümet konağı, kütüphane, stadyum vb. yapıların inşasına girişildi. Bu dönemde köyler dağınık durumdaydı ve Manisa ilinin 900 civarında köyü vardı. Ova köylerinde nüfus daha yoğun olmakla birlikte ekonomik düzey de dağ köylerine göre daha yüksekti. Ova köyleri piyasa üretimi yaparken, dağ köyleri kendi ihtiyaçlarına yetecek düzeyde üretim yapıyordu. Ancak 1923-1950 yılları arasında sağlanan ekonomik gelişmeyle orantılı olarak eğitim, kültür ve sosyal hayatta da büyük atılımlar yapıldı (3). Cumhuriyetin ilk dönemlerinde tüm ülke genelinde seferberlik ilan edilerek yapılan yatırımlar, Manisa ilinde de karşılığını bulmuştur.
2. Kültürel Faaliyetler
Türkiye’de Cumhuriyet’in ilk yılları, üst yapıda gerçekleştirilen devrimlerin toplumsal tabanda benimsetilme yılları oldu. Ekonomik alanda devletçilik ilkesiyle hızlı bir kalkınma ve toplumsal refahı arttırma çabalarına girişildi. Ayrıca, eğitim ve kültür alanında yapılan köklü devrimlerle “Cumhuriyet İdeolojisi” halka benimsetilmeye ve geliştirilmeye çalışıldı. Bu bağlamda verebileceğimiz bir örnek olarak, yazı devriminin tamamlayıcısı olan Dil Devrimi çerçevesinde Ezanın Türkçeleştirilmesiyle birlikte 1932-1933 yılında Manisa’da da Türkçe ezan okunmaya başlandı. Bu konuda açılan kursunu, Manisa Ortaokulu Müzik öğretmenlerinden Osman Bey yönetti ve müezzinlere Türkçe Ezan okumayı öğretti. Erken Cumhuriyet döneminde kültürel hayatta rol oynayan kuruluşlardan biri de Muallim Birlikleri oldu. Öğretmenleri örgütleyen bu dernek, halkın kültür düzeyini yükseltmek amacıyla kurslar düzenliyor, konferanslar veriyordu. Manisa’nın merkezinde, Akhisar, Kırkağaç, Kula, Salihli ve Soma’da 6 Muallim Birliği vardı. Cumhuriyet’in ilk yıllarında spor kulüpleri, sportif çalışmalarının yanı sıra, halkın eğitim ve kültür hayatına katkıda bulunacak sosyal ve kültürel etkinlikler de yapıyordu. Manisa’da kültürel hayatta rol oynayan dernekler arasında Himaye-i Etfal Cemiyeti (Çocuk Esirgeme Kurumu), Yardımsevenler Cemiyeti ile Milli İktisat ve Tasarruf Cemiyeti de yer alıyordu. Derneklerin Manisa merkezde ve ilçelerde şubeleri vardı. 1936 yılında askerliğini onbaşı veya çavuş olarak yapan, okuma yazma bilen gençlerden öğretmen (eğitmen) olarak yararlanmak amacıyla Eğitmen Kursları açılmaya başlandı. Manisa’da 1938 yılında, Horozköy’de Eğitmen kursu açıldı. Kursun açılışında o yıllarda Manisa’da Milli Eğitim Müdürü olarak görev yapan M. Rauf İnan’ın büyük rolü oldu. 1937 yılında Manisa’nın 900 civarındaki köyünün sadece 140’ında öğretmen vardı. Eğitmenlerin mezun olmasıyla okulu ve öğretmeni bulunan köy sayısı arttı. Eğitmenler özellikle dağ köylerine gönderildi (4). Erken Cumhuriyet döneminde her alanda olduğu gibi kültürel ve eğitim faaliyetlerinde olağanüstü bir gayretle ülke genelinde ve Manisa ilinde atılımlar yapıldığını görüyoruz.
3. Mahalli Durum
Cumhuriyet döneminin ilk yıllarında 1922 yılında şehrin imarı için hazırlanan plana göre şehirde 33 mahallenin bulunması planlanmış ve bu planda daha önce şehirde var olan mahalle sayısının azaltılması üzerinde durulmuştu. Bu amaçla da 54 olan mahalle sayısının 33’e indirilmesi planlanmıştı. Ancak planlanan ve isimleri değiştirilen bu mahallelerin yerleşmesi uzunca bir süre almıştır. Bu mahalle sayısının azaltılması meselesi 1922 yılından sonra 1929 yılında tekrar gündeme gelmiş ve bu yönde çalışmalara öncelik verilmiştir. Mahalle sayısını azaltma çalışmalarına rağmen bazı zorluklardan ve zorunluluklardan dolayı 1928 yılında şehirdeki mahalle sayısının 52 olduğunu görmekteyiz. Nitekim 1934 yılında seçimler için hazırlıklar 51 mahalle üzerinden yapılmıştır. 1936 yılında Manisa Belediyesi Fen Memurluğunun hazırlamış olduğu haritada şehir 1922 yılındaki gibi 33 mahalleye ayrılmıştır. Ancak bu dönemde bey, paşa gibi isimlerin yasaklanmasından dolayı isimlerde değişiklikler olmuştur. Bu isim değişikliğiyle beraber mahallelerin birçoğunun günümüze kadar varlıklarını sürdürdüklerini görmekteyiz. 1936 yılından daha önce fiili olarak var olan 50 civarındaki mahalle sayısı çeşitli birleşmeler sonucu bu dönemde 33’e düşmüştür. Örneğin Recai, Sakalar ve Serabat mahallelerinin yerini bu dönemde Bayındırlık mahallesi almıştır. 1936 yılından sonra, 1939 yılında yapılan milletvekilleri seçimlerinde Manisa şehrindeki mahalle sayısı 49’a çıkarılırken, aynı sayı 1943 yılında da devam etmiş ve 1946 seçimlerinde tekrar 33’e düşmüştür (5).
4. İdari Yönetim
Cumhuriyet rejimiyle birlikte bilindiği gibi merkezi yönetimin il örgütlenmesinin başında Valilikler yer almaktadır. Bu bağlamda Manisa ili de merkezi yönetimin bir uzantısı olan Valiliklerce yönetilegelmiştir. Bu kapsamda özellikle Erken Cumhuriyet döneminde (1922-1950 arası) Manisa'da görev yapan valileri şöyle sıralayabiliriz; Aziz Bey (Mutasarrıf), Müştak Lütfi Bey, Nusret Bey, Ali Fuat Bey, Murat GERMEN, Dr.Lütfi KIRDAR, Osman ŞAHİBBAŞ, Faik TÜREL, Akif İYİDOĞAN ve Ali Rıza ÇEVİK (6). Ayrıca Manisa nüfus yoğunluğu bakımından il statüsünde olduğundan cumhuriyet tarihimizden bu yana yerel yönetim birimi olarak da belediye yapılanmasında yönetilmektedir.
Sonuç
Manisa, antikçağdan günümüze önemli bir yerleşim alanı olagelmiştir. Uzun yıllar boyunca Osmanlı İmparatorluğu için önemli bir idari ve siyasi bir merkez rolünü üstlenen Manisa, 1919 yılında Mondros Ateşkes Antlaşmasında alınan kararlara dayanılarak Yunanlılar tarafından işgal edilmiştir. 8 Eylül 1922 tarihinde işgalden kurtarmıştır. 1923’de Saruhan adıyla il olmasına karar verilen şehir, 1927 yılında Manisa ismini almıştır. 1923-1950 yılları arasında sağlanan ekonomik gelişmeyle orantılı olarak Manisa'da; eğitim, kültür ve sosyal hayatta da büyük atılımlar yapıldı.
1932-1933 yılında Manisa’da Türkçe ezan okunmaya başlandı. Erken dönemde Manisa’nın merkezinde, Akhisar, Kırkağaç, Kula, Salihli ve Soma’da 6 Muallim Birliği vardı. Manisa’da kültürel hayatta rol oynayan dernekler arasında Himaye-i Etfal Cemiyeti (Çocuk Esirgeme Kurumu), Yardımsevenler Cemiyeti ile Milli İktisat ve Tasarruf Cemiyeti de yer alıyordu. Manisa’da 1938 yılında, Horozköy’de Eğitmen kursu açıldı. Kursun açılışında o yıllarda Manisa’da Milli Eğitim Müdürü olarak görev yapan M. Rauf İnan’ın büyük rolü oldu. Manisa ilinde; 1936 yılından sonra, 1939 yılında yapılan milletvekilleri seçimlerinde Manisa şehrindeki mahalle sayısı 49’a çıkarılırken, aynı sayı 1943 yılında da devam etmiş ve 1946 seçimlerinde tekrar 33’e düşmüştür.
* Erkan TOSUN; [email protected], Anadolu Üniversitesi; Elektrik Enerjisi Üretim ve Dağıtımı, Kamu Yönetimi, İşletme ve Sosyoloji mezunu. Celal Bayar Üniversitesi Kamu Yönetimi yüksek lisans mezunu. Atatürk Üniversitesi; Özel Güvenlik ve Koruma öğrencisi. Çeşitli alanlarda belgelendirilmiş otuzdan fazla kurs-seminer aldı. On yıldan fazla özel güvenlik alanında çalıştı.C

Kaynak: Erkan Tosun, “Erken Cumhuriyet Döneminde Manisa” Tarih İncelemeleri, Manisa: Aralık, 2019-Güz. (ss.25-28); https://www.academia.edu/41732168/Erken_Cumhuriyet_D%C3%B6neminde_Manisa, ( 11.01.2023, 10.11).

Kaynakça
(1). Aslan, F. (2018). "Türkiye'de Sürdürülebilir Üretimde Organize Sanayi Bölgelerinin Rolü: Manisa Organize Sanayi Bölgesi (MOSB) Örneği". Marmara Coğrafya Dergisi. 1(37): 167-182.
(2). Altın-Gülova, A. (2016). "Manisa İlinin Sosyoekonomik Profili Açısından Beklenti ve Vizyona İlişkin Bir Araştırma". Bilimsel Araştırma Projeler Koordinatörlüğü. Manisa: Celal Bayar Üniversitesi.
(3). Uyar, H. (1993). "Cumhuriyet Döneminde Manisa'da Eğitim". Yüksek Lisans Tezi. Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi.
(4). Uyar, H. (1993). "Cumhuriyet'in İlk Yıllarında Manisa'da Eğitim ve Kültür Hayatına Genel Bir Bakış". http://kisi.deu.edu.tr/hakki.uyar/19.pdf Erişim Tarihi: 05.12.2019.
(5). Karakuyu, M. (2007). "Manisa Şehrinde Mahallelerin Tarihsel Gelişimi". Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi. 4(2): 1-20.
(6). http://www.manisa.gov.tr/gorev-yapmis-valilerimiz Erişim Tarihi: 05.12.2019.

Not: Manşette verilen fotoğraf için kaynak: "Erken Cumhuriyet Dönemi Manisa, Türk Bayraklarıyla Süslenmiş Belediye Caddesi..."
https://www.bitmezat.com/en/product/4523823/erken-cumhuriyet-donemi-manisa-turk-bayraklariyla-suslenmis-belediye-caddesi-s (11.01.2023, 11.06)

BADINCA MAHALLESİ