Covid - 19, Para Basımı ve IMF'nin Yeni İmkânı / Dr. Mahfi EĞİLMEZ
12 Nisan 2020 - 00:30
Covid - 19, Para Basımı ve IMF'nin Yeni İmkânı
Covid – 19 salgını nedeniyle küresel sistemin tümü etki altında bulunuyor. Bu etkiler sağlık alanından başladı, ekonomiye, sosyal ve siyasal yaşama ve kişisel yaşama kadar uzandı. Dünyada birçok ülke salgının bu etkilerini hafifletmek için önlemler aldı. Çin, Kore ve diğer Uzakdoğu ülkeleri en sıkı önlemleri aldılar, ABD ve Avrupa ülkeleri baştan hafife aldıkları salgının etkileri büyüyünce işi ciddileştirdiler. Ekonomide alınan en belirgin önlemler parasal gevşemeyi artırmak yani para basmak ve vergileri düşürmek şeklinde ortaya çıktı. Devletler, bastıkları paralarla işletmelerin ve kişilerin birçok yükünü üstlendi. Bazı ülkelerde devletler şirketlere ve kişilere doğrudan gelir desteği vermeye yöneldi.
Türkiye para basıyor mu?
Tersi düşünülse de bu sorunun yanıtı olumludur. Merkez Bankasının kamu bankalarına döviz satıp geri alarak yarattığı kârı da ekleyip arttırdığı kârını ilk ayda hazineye devretmesiyle aslında Türkiye Covid – 19 salgınından önce para basmaya başlamıştı. Sonrasında piyasaya TL verip, fazlasını dolar satarak çekmek yoluyla buna devam etti. Bu aşamada parasal duruma tablo eşliğiyle bakalım. 10 Nisan 2020 itibarıyla parasal göstergeler şöyledir:
PARASAL GÖSTERGELER | 2017 | 2018 | 2019 | Nisan 2020 | |
Dolaşımdaki Para | Milyar TL | 119,1 | 123,4 | 145,0 | 171,1 |
M1 | Milyar TL | 449,6 | 512,5 | 712,8 | 862,1 |
M2 | Milyar TL | 1.624,6 | 1.941,0 | 2.457,5 | 2.726,6 |
M3 | Milyar TL | 1.675,8 | 1.988,0 | 2.575,2 | 2.837,1 |
V = Dolanım Hızı (M2'ye göre) | 1,91 | 1,92 | 1,74 | 1,80 | |
M1 / GSYH | % | 14,5 | 13,8 | 16,7 | 17,7 |
MB REZERVLERİ | Milyar USD | 107,6 | 92,0 | 106,3 | 89,5 |
Brüt Döviz Rezervi | 84,1 | 72,0 | 81,2 | 58,2 | |
MB Altın Rezervleri | 23,5 | 20,0 | 25,1 | 31,3 | |
Kaynak: TCMB, BDDK | |||||
Bu tabloda artışlar yeşille azalışlar sarıyla işaretlenmiş bulunuyor. Tablonun ilk bölümü para arzını gösteriyor. Dolaşımdaki para miktarındaki değişimlere bakarsak 2018 yılında 2017 yılına göre yüzde 3,6, 2019 yılında 2018 yılına göre yüzde 17,5 ve 2020 yılının ilk üç ayında 2019 yılına göre yüzde 18 artış olduğunu görebiliriz. Bu da bize bu yılın ilk üç ayında geçen yılın tamamı kadar dolaşımdaki para artışı olduğunu gösteriyor. Ki 2018 yılında da dolaşımdaki para miktarı bir önceki yıla göre çok artmıştı.
İlk tablodaki döviz ve altın rezervleri de ilginç bir görünüm sergiliyor. 2020 yılının ilk 3 ayında altın rezervi artarken brüt döviz rezervi ciddi bir düşüş sergilemiş. Merkez Bankasının altın satın aldığını biliyoruz ama bu artış daha çok altın değerinin artışıyla ilgili.
Özetle söylemek gerekirse Türkiye para basıyor. Bastığı parayı hazineye veriyor, hazine bununla gereken ödemeleri yapıyor, para piyasada kalmasın diye bastığı paranın bir kısmını döviz satarak geri topluyor. Bunu da döviz rezervlerindeki azalıştan görebiliyoruz. Parayı niçin topluyor derseniz onun da nedeni enflasyonu denetlemek ve faiz artışının önüne geçmek. Aksi taktirde faiz artırmak zorunda kalacak.
Para basma işini çok daha programlı ve sonucu önceden açıklanmış olarak yapmak gerekir. Hazine, Merkez Bankasından bu şekilde para almak yerine tahvil vererek belirli süreli avans alabilir (bunun için yasa değişikliği gerekir) ve Covid – 19 salgını bitip de yaşam normale döndüğünde bunu, önceden açıklanmış bir program içinde Merkez Bankasına iade eder. Bu şekilde önceden açıklanacak şeffaf bir program enflasyon üzerinde çok daha az baskı yapar.
IMF’nin Sunduğu Yeni İmkân ve Türkiye
IMF, doğal afetler, yaygın hastalıklar, emtia fiyatlarında şok artışlar gibi durumlarla karşılaşarak ödemeler dengesi sıkıntılarına düşen üye ülkeler için yarattığı Hızlı Finansman Enstrümanını (RFI) Covid – 19 salgınının yarattığı sorunları çözmek için biraz daha genişletmiş bulunuyor. Buna göre Covid – 19 salgınının etkisiyle ödemeler dengesi sıkıntısına giren ülkeler IMF’den daha yüksek miktarda kullanım yapabilecekler. RFI çerçevesinde kullanılabilecek mali yardım 3,8 yıl ile 5 yılda geri ödenecek. Bu imkân, stand by düzenlemesinde olduğu gibi sıkı koşullara tabi bulunmuyor. Bir başka ifadeyle bu destek için başvuran ülkenin bir IMF programına girmesi ya da bazı uygulama koşullarına tabi olması gerekmiyor. Buna karşılık IMF ile iş birliği içinde ödemeler dengesi sorununu çözmeyi taahhüt etmesi gerekiyor.
IMF, 2020 yılı için yaklaşık 2,5 trilyon dolarlık başvuru olacağını öngörüyor. 9 Nisana kadar 87 ülkenin bu imkândan yararlanmak için başvurduğunu belirtiyor. Başvuru sayısının çokluğu ve eldeki imkânların durumu dikkate alınarak IMF bu imkândan yararlanma limitini ülke kotasının yüzde 150’siyle sınırlamış bulunuyor. Örnek olarak Türkiye’yi alırsak Türkiye’nin IMF’deki kotası 4.659 milyon SDR yani 6.346 milyon Dolar. Demek ki Türkiye bu imkânı kullanmak istese IMF’den yaklaşık 9,5 milyar Dolar kullanabilecek. RFI imkânının faiz oranı yıllık yüzde 1,5 dolayında bulunuyor.
Görüldüğü üzere yüksek bir miktar kullanılması mümkün olmasa da düşük faizli, uzun sayılabilecek bir geri ödeme vadesine sahip ve IMF’nin normal imkânlarına göre çok daha kolay kullanılabilir olması bu imkânı çekici kılıyor.
Türkiye’nin bu imkândan yararlanma yolunda açıklanmış bir tercihi bulunmuyor.
IMF Konusunda Not:
IMF konusu gündeme gelince IMF imkânları konusunda yazı yazmamı isteyen okurlar oldu. Oysa böyle bir yazıyı yakın geçmişte yazmıştım. Linki aşağıda veriyorum. Orada IMF ve imkânları hakkında ayrıntılı bilgiyi bulabilirsiniz.
Dr. Mahfi EĞİLMEZ
Kaynak: https://www.mahfiegilmez.com/2020/04/covid-19-para-basm-ve-imfnin-yeni-imkan.html
FACEBOOK YORUMLAR