Azerbaycan Bağımsızlığına Giden Süreç

1988 yılı ve 1990’lı yıllar Azerbaycan Cumhuriyeti için bağımsızlığa giden süreç olarak çok zorlu ve kanlı bir dönem oldu. Nitekim 1980’li yıllarda ekonomik sorunlar yaşayan Sovyetler Birliği'nin ekonomik açıdan yeraltı zenginlikleri ile ayakta tutan Azerbaycan Sovyetler için büyük önem arz etmekteydi.
Azerbaycan SSCB tarafından 1920 yılının Nisan ayının 28'i tarihinden 1991 yılına kadar 70 yıl sürecek bir işgal ve esaret altında Azerbaycan’ın sadece doğal zenginlikleri değil, ilaveten de milli kültürel ve dini değerleri de yıllardır tehdit ve esaret altında kalmaktaydı. Azerbaycan halkı, 70 yıl Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliğinin yönetimi altında esarette kalsa dahi 70 yıl önce 1918 yılında Doğu'nun ilk demokratik Cumhuriyeti olarak Milletler Cemiyeti ve ardından BM tarafından bir devlet olarak kabul edilmiştir.
Nitekim 1919 Yılının 18 Ocak 1919 ve 21 Ocak 1920 tarihleri arasında düzenlenen Paris Barış Konferansı sonucunda katılımcı devletlerin resmi üyelerinin taraflarca kabul ettiği Azerbaycan haritası bu konferansta onaylanmıştır.

Doğunun ilk demokratik devleti Azerbaycan 1918 yılında kadına oy kullanma hakkın veren Doğunun/Şarkın ilk devleti olmuş ve ırk, din, mezhep ve cinsiyet farkı gözetmeksizin ülkede yaşayan tüm vatandaşlara  eşit haklar tanıyan bir devlet olmuştur ve üzerinden 70 yıllık bir esaret geçse dahi 1990’lı yıllarda  Azerbaycan halkı sahip olduklarını dini ve kültürel milli değerleri hiçbir zaman unutmadı. Nitekim 1989 yılında SSCB’de başlayan parçalanma süreci ve 1991 yılında Mihail Gorbaçov'un Yeniden Yapılanma (perestroyka) adı altında çalışmaları sonucu 26 Aralık 1991 yılında SSCB parçalanmıştır.
SSCB’nin parçalanma sürecinde Sovyetlerin kızıl ordusunun 20 Ocak 1990'da Bakü ve diğer illerde yaşlı, genç, kadın ve çocuk ayırmadan yaptığı katliam, Azerbaycan halkının Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliğinden ayrılmasına ve ülkenin bağımsızlığına giden süreci hızlandırdı diye biliriz. Bu dönemde Ermenistan Sovyet Cumhuriyeti'nin Azerbaycan Cumhuriyeti'nin Dağlık Karabağ bölgesi dahilindeki şehirlerde ve onun etrafındaki diğer şehirlerde hak iddia etmesi ve bunun üzerine ermenilerin bu bölgelerde Azerbaycanlılara karşı 1913,1915,1918 yıllarındaki gibi etnik temizleme ve soykırım planlarına yönelmesi bölgedeki çatışmaların şiddetinin büyümesine yol açtı.  SSCB’nin Azerbaycan’ın yer altı zenginliklerine ve Azerbaycan'ın Dağlık Karabağ bölgesine yönelik etnik temizleme politikası kapsamında Ermenistan'a destek vermesi üzerine Azerbaycan halkı 1988 yılından 1991 yoluna kadar Azatlık meydanında bağımsızlık nöbeti tuttu ve 1988 yılının 17 Kasım tarihi Azerbaycanda Milli Uyanış (Milli Dirçeliş) günü olarak resmi şekilde 1992 yılının 17 Kasım'da kabul edilerek bu tarihten beri devlet günü olarak kutlanmaktadır.
1988 yılından başlayan Milli Uyanış harekatı halkın başkent Bakü'deki Azatlık meydanında 4 yıla kadar süren Bağımsızlık mücadelesi için düzenlediği miting nöbetleri ile Azerbaycan halkının idaresi ve azmi sonucu dönemin Azerbaycan parlamentosu niteliğindeki Azerbaycan Yüksek Konseyinde 30 Ağustos 1991'de bağımsızlık ilan edilmesi yönünde bildiri kabul edilerek Azerbaycan halkına Azatlık meydanından bu bildiri ile ilgili bilgi açıklandı. Dönemin Azerbaycan Parlamentosunda 1991 yılının Eylül ayında Azerbaycan'ın SSCB-Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği'nden ayrılarak bağımsızlığın ilan edilmesinin tartışıldığı kapalı oturumlar gerçekleştirildi. Nihayet 18 Ekim 1991 yılına gelindiğinde ise Azerbaycan Cumhuriyeti'nin Devlet Bağımsızlığı Hakkında Anayasa Akti Parlamentonun oy çokluğuyla kabul edil ve 18 Ekim 1991'de Azerbaycan Cumhuriyeti son kez bağımsızlığını ilân etti.
Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev'in 15 Ekim 2021 tarihli kararıyla 18 Ekim Azerbaycan Cumhuriyetinin Bağımsızlığının Yeniden Kazanılması Günü olarak adlandırılmıştır.