Oktay YILDIRIM yazdı: "TÜRK KURTULUŞ TARİHİNDE AMASYA GENELGESİ"

TÜRK KURTULUŞ TARİHİNDE AMASYA GENELGESİ

Amasya Genelgesi gerek kurtuluş savaşının ve Anadolu’daki bağımsızlık mücadelesinin gerekse Türk tarihinin dönüm noktalarından biridir. İtilaf devletlerine karşı verilen mücadeleler Amasya görüşmeleri ve kongreleri ile ulusal çapa taşındı. Böylece daha disiplinli ve daha etkin mücadele etme imkanı oluşmuştu. Amasya Genelgesi bir anlamda İstanbul Hükümeti'ne karşı bir ihtilalin ilk adımı oluşturduğunu söyleyebiliriz. Amasya Genelgesi'nin esasları Cevat Abbas Bey'e Mustafa Kemal tarafından yazdırılmıştır.

Amasya’da alınan kararlarla yurdun içinde vahim durum dile getirilmiş ve bu durumdan nasıl kurtulacağının gerektiğinin kararları alınmıştır. Diğer bir deyişle kurtuluş mücadelesinin nedeni, amacı ve yöntemi belirlenmiştir. Neden; yurdun bütünlüğü ve milletin bağımsızlığı tehlikededir. İstanbul hükümeti ise üzerine düşen görevi yerine getirmiyordu. Yöntem; “Milletin bağımsızlığını yine milletin azim ve kararı kurtaracaktır.’’ Yani milli egemenlik.

Mustafa Kemal Paşa’nın Amasya Hükümet Konağında Yaptığı Konuşmaları Türk kurtuluş tarihinin kilit noktasıdır. Baktığımızda Türk Kurtuluş Mücadelesinin gerekçe, amaç ve yöntemi açıkça görülmektedir.

Amasyalılar büyük bir kalabalık halinde şehrin girişinden itibaren Mustafa Kemal ve IX. Ordu Müfettişlik erkânıyla beraber Hükümet Konağı’na kadar yürümüşlerdi. Ramazan ayı içinde bulunuluyor olunması ve sıcak hava halkın coşkusunu hiç de olumsuz yönde etkilememişti. Geldiği günün akşamında iftar yemeğinden sonra idare lambalarıyla aydınlatılan Hükümet Konağı’nda Amasyalılara hitaben bir konuşma yapan Mustafa Kemal Paşa, kendisine gösterilen yakın ilgiye teşekkür etmiş ve şunları söylemişti:

Aziz Amasyalılar!

Padişah ve hükümet itilaf devletlerinin elinde esir bir vaziyettedir. Memleket elden gitmek üzeredir bu kötü vaziyete çare bulmak için sizlerle iş birliği yapmaya geldim. Hep beraber aziz vatanımızı ve istiklalimizi kurtarmak için gayretlerimizle çalışmalıyız.

Efendiler!

İzmir’in daha sonra Manisa ve Aydın’ın işgali gelecekteki tehlikeyi daha açık göstermektedir. İşgal ve ilhak gibi hadiseleri, asil milletimizin tamamen muhafazası için mitingler yaparak milli heyecanı çok canlı bir şekilde göstermek lazımdır. Tahammülü imkansız bu acıklı vaziyetin karşısında derhal bir teşkilat kurmak ve büyük devletlerin mümessillerine tesirli telgraflar çekmek lazımdır.

 Amasyalılar!

Burası Havza’dan ötesi Pontus oluyor. Sivas’tan doğusu Ermenistan’a katılıyor. Memleket, İngiliz Mandası altına giriyor. Tarihi büyük Türk milleti böyle bir esareti kabul edemez, milletimizin tarihi şerefi vardır.

Muhterem Amasyalılar!

Memleketin her tarafında ateşli çalışmalar başladı. Türk vatanseverlerin gayreti ile garp memleketlerimiz de milli cepheler kuruldu. Cenupta Fransızlarla el birliği yapan Ermenilere karşı saldırmaya başladılar. Erzurum’da Ermenilere karşı mücadele başlamıştır. Amasyalılar; … Ne duruyorsunuz, burada da mutlaka her türlü haklarımızı korumak için Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti kurmalıyız.

Amasyalılar!

Düşmanların Samsun’dan yapacağı her hangi bir huruç (çıkartma) hareketine karşı ayaklarımıza çarıklarımızı çekerek vatanın en son kayasına kadar müdafaa edeceğiz.

Günün ilerleyen saatlerinde Mustafa Kemal Paşa ve beraberindekilerin ikamet edecekleri Saraydüzü kışlasına çıkılmış ve bütün heyecanıyla karşılama töreni bitmiş, herkes dağılmıştı. Paşa, Komiser Muavini Osman Çağan vasıtasıyla Amasya eski müftüsü, Sultan Bayezid Cami Vaizi Abdurrahman Kamil Yetkin Efendi’ye Cuma vaazında söylemesini isteği hususları içeren bir not göndermiş ve vaazda o konulara temas etmesini rica etmişti.

Sultan Bayezid Cami Vaizi Abdurrahman Kamil Efendi, Cuma günkü vaazında Mustafa Kemal Paşa’nın ricasını yerine getirmiş ve bütün Amasyalıları mücadeleye davet eden şu konuşmayı yapmıştı:

 Ey Ahali!

  Milletin şeref ve haysiyeti, istiklali hakikaten tehlikeye düşmüştür. Bu felaketten kurtulmak icab ederse, vatanın son bir ferdine kadar ölmeği göze almak lazımdır. Artık, Padişah olsun, Halife olsun, ismi, ünvanı ne olursa olsun, hiçbir şahsın ve makamın hikmet ve mevcudiyeti kalmamıştır. Yegane çare-i halas, halkın doğrudan doğruya hakimiyetini eline alması ve iradesini kullanmasıdır. Hep beraber Mustafa Kemal Paşa’nın etrafında toplanarak vatanı kurtaracağız.” diyerek daha o tarihlerde, ileride gerçekleştirilecek olan mücadelenin adını da koymuştu.

AMASYA TAMİMİ’NİN HAZIRLANMASI

Mustafa Kemal Paşa’nın bu günlerde yaptığı en önemli iş, Nutuk’ta da ifade ettiği gibi yurt genelinde başlayan milli mücadele hareketini millete mal etmek, milli birlik ve beraberliği sağlayacak bir kurulun oluşmasını sağlamak amacıyla yakın çevresini oluşturan arkadaşlarını Amasya’da toplayıp bir genelge hazırlamak olmuştu. Bunun için Ali Fuat Cebesoy Paşa, Rauf Orbay Bey ve Refet Bele Bey’i Amasya’ya çağırmıştı. Konya’da bulunan II. Ordu müfettişi Cemal Paşa ile XV. Kolordu Komutanı Kazım Karabekir’e de haber verilmişti. 18 Haziran 1919’da Edirne’de bulunan I. Kolordu Komutanı Cafer Tayyar Paşa’ya bir telgraf çekilerek Anadolu ve Rumeli’deki milli kuruluşların birleştirilmesi gerektiği, bunun için Sivas’ta milli bir kongrenin toplanacağı ve temsilci olarak da Sivas’a iki kişinin yollanması istenmişti.

Ali Fuat Paşa, Rauf Orbay ve Refet Bele 19 Haziran 1919’da Amasya’ya gelmiş, ertesi gün Mustafa Kemal Paşa ile birlikte Milli Mücadelenin programını belirleyecek yoğun bir çalışma başlatılmıştı. Cafer Tayyar Paşa’ya gönderilen metin esas alınarak 20-22 Haziran 1919 tarihleri arasında devam eden çalışmalar sonunda alınan kararlar, bir beyanname ile Türk Milletine duyurulmuştu. Amasya’da Saraydüzü Kışlası olarak bilinen ve V. Kafkas Fırkası’nın hizmet binası olarak kullanılan yerde, 22 Haziran’a kadar devam eden çalışmalara; 20’nci Kolordu Komutanı Ali Fuat Paşa, Eski Bahriye Nazırı Rauf Bey ve III. Kolordu Komutanı Albay Refet Bele, Albay Arif Ayıcı Bey, Albay Selahaddin Bey, Samsun Mutasarrıfı Hamit Bey ve Mustafa Kemal Paşa’nın yaveri Albay Kazım Dirik katılmıştı. Çalışmalar sonrasında kaleme alınan ve katılanlarca da imza altına alınan tarihi metin, Amasya Tamimi adıyla 21-22 Haziran gecesi yurt genelindeki mülki ve askeri makamlara bildirildi.

Mustafa Kemal Paşa ve beraberindekiler, Erzurum’da toplanacak kongre için 26 Haziran 1919’da Amasya’dan ayrılarak Tokat’a doğru hareket etmişlerdi.

Ulu önder Mustafa Kemal Atatürk’ün dediği gibi “şimdilik ilk safha kapanmıştır.’’

Yazımı büyük lider Atatürk’ün Türk gençliğine mesajıyla bitirmek istiyorum.

            “Sizler, Yeni Türkiye’nin genç evlatları! Yorulsanız dahi beni takip edeceksiniz… Dinlenmemek üzere yürümeye karar verenler, asla ve asla yorulmazlar. Türk Gençliği gayeye, bizim yüksek idealimize durmadan, yorulmadan yürüyecektir.’’

Oktay YILDIRIM