R. Ruveyda OKUMUŞ: Osmanlı'dan Cumhuriyet'e resim sanatı

Osmanlı’dan Cumhuriyet’e resim sanatı

R.Ruveyda Okumuş

Wendy M.K. Shaw’ın kaleme aldığı ve I.B.Tauris tarafından 2011 yılında “Ottoman Painting: Reflections of Western Art from the Ottoman Empire to the Turkish Republic” adıyla basılan eserin Türkçe çevirisi olan “Osmanlı Resmi: Osmanlı İmparatorluğu’ndan Türkiye Cumhuriyeti’ne Batı Sanatının Yansımaları” Bozlu Sanat Yayınları’ndan çıktı.

İslam sanat tarihi üzerine çalışmalar yapan sanat tarihçisi Wendy M.K. Shaw, Osmanlı’dan Cumhuriyet’e resim sanatının serüvenini konu edindiği eser, Zeynep Şen’in çevirisiyle okuyucuya sunuluyor.

Osmanlı dönemi Türkiye’sinin sanat tarihini eleştirel bir anlayışla sosyal ve kültürel tarihle harmanlayarak anlatan kitapta, Batı modelinde sanatın Osmanlı İmparatorluğu’na tercümesine dair bir kaynak ortaya koyuluyor. Ayrıca resim sanatının Osmanlı’nın görsel kültürüne yerleşirken nasıl anlamlar geliştirdiğini de detaylı bir şekilde konu ediniyor.

MİNYATÜRDEN BATI TESİRİNE

Osmanlı görsel kültür pratiğinin Batı resmini benimsemesinden önce el yazmalarında yer alan resimleri yani minyatürleri ele alarak başlayan kitap, değişik tartışmaların, eserlerin ve fikirlerin yontulmuş formlarından doğan yeni argümanların katmanlı bir nakşı olma gayesi taşıyor. İslam sanatı tarihinden ve teorilerinden, geç dönem Osmanlı sanatından, Osmanlı tarihinden ve Batı sanatı tarihinden beslenerek sanat tarihimizdeki belli başlı yapı taşları üzerinden, kronolojik süreçteki gelişim ve değişimi kapsamlı bir perspektif ile sunuyor.

19. yüzyıl Osmanlı görsel kültürüne giren modern resim sanatının manzaralı duvar resimleri, modern saray inşasında artış, hanedan portrelerinin moda olması ve modern okullarda fotoğraftan yağlı boya resimlerin doğmasıyla birlikte yaşanan süreçle ortaya çıktığı söylenebilir. Osman Hamdi, Süleyman Seyyid, Ahmed Ali gibi ilk Osmanlı sanatkârları Batı’da özellikle Paris’te profesyonel resim eğitimi almış ve uluslararası sergilere katıldılar. Osman Hamdi Bey tarafından 1877’de Müze-i Hümayun ve 1882’de Sanayi-i Nefise Mektebi kuruldu. Sanayi-i Nefise Mektebi’nden yeni mezun genç ressamlar ve resim öğretmenleri 1909’da Osmanlı Ressamlar Cemiyeti’ni oluşturdu. Bu cemiyette Mihri Müşfik ve Müfide Kadri gibi kadın ressamlar da bulunuyordu.

Kitapta Osman Hamdi’den Süleyman Seyyid’e, asker ressamlar kuşağını temsil eden Nuri Paşa, Halil Paşa, Şeker Ahmet Paşa, Hüseyin Zekai Paşa, Hoca Ali Rıza’ya kadar Türk resim sanatının ilk temsilcilerinin aldıkları eğitim, sanat anlayışları ve tablolarında yer verdikleri konular eleştirel bir anlatımla konu ediliyor.

İZLENİMCİLİK AKIMINI TÜRK RESMİNE TAŞIDILAR

1914 kuşağına mensup ressamlardan İbrahim Çallı, Namık İsmail, Hüseyin Avni Lifij, Nazmi Ziya Güran Avrupa’da eğitim alarak yurda döndü ve izlenimcilik (Empresyonizm) akımını Türk resmine taşıdılar. Ruhi Arel, Feyhaman Duran, Hikmet Onat, Sami Yetik ve Ali Sami Boyar, Hasan Vecih Bereketoğlu’nun içinde bulunduğu 1914 kuşağı ressamları figürlü kompozisyon ve portre çalışmalarının yanı sıra Millî Mücadele sahneleri ve devrimleri konu alan resimler yaptılar. Aralarında eğitimci yönleri bulunanlar ise Cumhuriyet dönemi ressamlarının yetişmesinde önemli rol oynadılar.

Osmanlı’da resim sanatıyla ilgilenen kadınlar ise genellikle toplumun üst sınıfına mensuptu. Hasan Enver Paşa’nın kızı ve ünlü şair Nazım Hikmet’in annesi Celile Hikmet, Ahmet Rasim Paşa’nın kızı Mihri Müşfik, Ferik Salih Paşa’nın kızı Nazlı Ecevit, Celal Şakir Paşa’nın kızları Fahrelnissa Zeid ve Aliye Berger ilk kadın ressamlardan bazılarıdır. Celile Hikmet ve Mihri Müşfik Sultan II. Abdülhamid devrinin saray ressamı Fausto Zonaro’yla resim derslerine devam etmiştir.

KADIN RESSAMLAR PORTRELERİYLE ÖNE ÇIKIYOR

1914’te açılan İnas Sanayi-i Nefise Mektebi’nde (Kadın Güzel Sanatlar Akademisi) Mihri Müşfik Hanım resim hocası olarak görev almıştır. İnas Sanayi-i Nefise Mektebi’nde müdürlük yapan ressam Ömer Adil, 1915 yılına ait Kızlar Atölyesi isimli eserinde İnas Sanayi Mektebi atölyesini tuvaline yansıtmıştır. İlk Osmanlı kadın ressamları manzara resimleri yerine daha çok portre çalışmalarıyla öne çıktığı görülmektedir. Fausto Zonaro, Amadeo Preziosi ve Leonardo de Mango gibi yabancı ressamlar da İstanbul’da yaşamış ve gündelik yaşamı sıklıkla resmetmişlerdir. Resimleri ve verdikleri resim dersleriyle bu ressamlar Osmanlı resim sanatında etkili oldular. Hülasa Osmanlı’nın son asrından Cumhuriyet’in ilk on yılına kadar sanat kurumları, düzenlenen sergiler, ressamların sanat anlayışları ve seçtikleri konularla modern resim sanatının yaşadığı değişim dönüşümü Wendy M.K. Shaw’ın kaleminden okumak mümkün.
Yaı ilk olarak 23 Ekim 2022'de Yenişafak gazetesi Pazar ekinde yayınlanmıştır.