Mehmet YARDIMCI: Balkan aydınları kültür sanat dergisi (BAY)

93 Harbi ve Balkan savaşları sonucunda Osmanlı devletinin Balkan topraklarından çekilmeleri sonucu bu topraklarda kalıp yaşam mücadelesi veren Türk toplulukları dillerine, maddi ve manevi kültür değerlerine sahip çıkma yolları aramışlar, seslerini duyurabilmek için basın olanaklarından yararlanmaya çalışmışlardır.

Balkanlar'da yaşayan Türklerin 150 yıllık kültür tarihi incelendiğinde Türk halkına  ve Türkçe'ye hizmet amacıyla Türkçe olarak çok sayıda kitap, dergi, gazete yayımlanmıştır. Kosova'da  Tan, Çevren, Çığ, Kuş, Işık  Doğru Yol, Esin, filiz, Sesler, Vardar, Sofra gibi Türkçe yayınlar bir yandan bu ülkede Türkçe'nin iletişim dili olmasını sağlarken; diğer yandan da Balkanlar'da güçlü Türk şair ve yazarlarının yetişmesine zemin hazırlamıştır. 

Yugoslavya'nın parçalanması, zamanla ülkede bir iç savaşın yaşanması, bu coğrafyada yaşayan Türkler açısından olduğu kadar, Türkçe açısından da yeni ve sancılı bir dönemi başlatmıştır.  

Bu sancılı dönemde  Doğru Yol Derneği bünyesinde Esin gibi bir dergi deneyimini  de yaşayan aydınlar,  Pirizren'de şair Osman Baymak'ın öncülüğünde bir araya gelerek BAY  (Balkan Aydınları ve Yazarları) adlı bir dergiyi yayımlamıştır.

Bay dergisi,  Kosova Türk şair ve yazarlarını  bünyesinde toplamayı başarmış, böylece köklü bir Türkçe yayın geleneğine sahip olan ancak siyasi gelişmeler neticesinde bir anda dergi ve gazetesiz kalan Kosova'da Türk şair ve yazarları dergisiz kalmamıştır.

Bay dergisi zamanla Makedonya başta olmak üzere; Bulgaristan, Batı Trakya (Yunanistan) Romanya. Moldova ve diğer Balkan ülkelerindeki Türk şair ve yazarlarına da açılmış bu arada Türkiye'den de dergiye destek almıştır. Bu açılım geçen on yıllık süreç içinde  Almanya, KKTC, Türkmenistan, Azerbaycan, Hollanda, Macaristan gibi ülkelere kadar uzamıştır.

Kosova, Bosna, Makedonya gibi yüzyıllar boyu Türk dünyasının bir parçası olarak yaşamış olan yerlerin kültür birikimlerini, bir başka deyişle Türklüğün tapu senetlerini koruma ve su yüzüne çıkarma çabalarını başarıyla yerine getirmiştir.

Sayfalarında Prizren, Sarayova, Piriştine ve Üsküp gibi tarihi Türk kentleri üzerine yapılmış bilimsel çalışmalara yer vererek üstlendiği görevin daha bir üstesinden geldiğini kanıtlamıştır.

Bu yazılardan, Altay Suroy Recepoğlu'nun  Prizren ve Türk Dünyası,  Prizrenli Şair Ümmi Sinan,  Prizren Çeşmeleri, Süleyman Brina'nın   Prizrenli Şair Suzi Çelebi ve Mehmet Paşa Kütüphanesi, Dr. Mahmut Altıparmak'ın  Prizren Köprüleri, Dr. Maliç Osi'nin Prizren Antik Kent ve Onun Tabyaları, Osman Baymak'ın Yugoslavya Türk Halk Edebiyatı,  Prof. Dr. Nimetullah Hafız'ın Balkanlar'da Bektaşiliğin Gelişmesi ve Kosova'daki Bektaşı Tekkeleri,   Raif Virmiça'nın  Kosova Hamamları ve Prizren Hamamları, Prof. Dr. Mustafa İsen'in  Edebiyat Tarihinde Manastır, Enver İlyas'ın İsa Bey Camii, Şükrü Mazrek'in  Mamuşa Türk kadınının Geleneksel Etnografya Özelliği, Dr. İrfan Morina'nın Mamuşa Atasözleri ve Deyimleri, Reşit Hanedan'ın Mamuşa'da söylenen Düğün Türküleri  adlı yazılar Bu yörelerde Türk kültürünün önemli kaynaklarıdır. Bay dergisi 1994'ten 2018'e değin   Kosova / Türkiye ve Kosova / Türk Dünyası   arasında bir edebiyat köprüsü olmuş, bu konum ve işlevini de başarıyla sürdürmüş, sadece dergi yayınıyla yetinmeyip adeta bir akademi gibi çalışmıştır. Bu çerçevede şu ayrıntılara dikkat etmek gerekir:

1. Derginin bazı sayıları özel sayı olarak yayımlanmıştır.

Bu sayılar belgesel niteliğindedir.  Balkanlar'da Türk Efsaneleri Özel Sayısı:  Bu özel sayıda Yunanistan, Romanya, Arnavutluk, Bulgaristan, Makedonya ve Yugoslavya Türk Efsanelerinin seçkin örneklerinin yanı sıra Anadolu Efsanelerinin güzel örnekleri verilmiştir. Haziran 1998'deki 31. sayı; son şiirinin son iki beyiti:

                Yavaşça geçer kuytu ağaçların arasından

                O da hastadır yalnızlık yarasından

                Bunları seyreden bir ozan hasta odasından

                Bir Rumeli türküsü yayılır boğuk sedasından

biçiminde olan ve Bizim Sokağın Çocukları, Ninniler, Dalda Bir Çiçek, Damlalar, Ağaçlar Dile Gelse gibi kitaplarıyla çocuk edebiyatının abide isimlerinden sayılan Necati Zekeriya'ya ayrıldığı görülmektedir.

Kasım 2000'de de Atatürk özel sayısında Atatürk'ün kökeni ve gençlik yılları, Atatürk ve Balkanlar, Atatürk ve Bağlantısız Siyaseti,  Atatürkçülük İlkeleri gibi özgün yazıların yanı sıra  Makedon Türk Şiirinde Atatürk  üzerine duyarlı şiirlere yer verildiği, Atatürk sevgisinin çok üst düzeylerde tutulduğu görülmektedir.

2. Bay Kitap Dizi de başarıyla devam etmiştir.

Bu dizide 50'ye yakın  sanat ve edebiyat araştırma kitabı Türk kültürüne kazandırılmıştır.

Bunlardan bazıları: 

Ethem Baymak'ın Rumeli Çeşitlemeleri,

İskender Muzbeg'in Güneş Isıt Beni,

Cemali Tunagil'in Mamuşa Türk Ağzının Özellikleri, 

Hamit Altınparmak ve Altay Şuroy'un Pirizren Camileri

Osman Baymak'ın Bilmeceli Şiirler,  Yaşarlar Dize Dize, Aylardan Kalanlar, Kırımname, Ceviz Ağacı,

Altay Şuroy'un Belgrad Camileri (123 camii tanıtılmıştır)

gibi gerçekten alanında özgün yapıtlardır.

3. Balkanlar Türk Kültürüne Hizmet Ödülü  ihdas edilmiş ve

kurumlaşmış bu ödüller düzenli olarak verilmiştir.

Bunlardan  ilki Temmuz 1996'da Türkiye'den Feyyaz Sağlam'a Pirizren'de; İkincisi, Temmuz  1997'de  Bulgaristan'da yaşayan araştırmacı yazar Muharrem Tahsin'e İzmir'de;  Üçüncüsü, Temmuz 1998'de  Gagauz Türklerinden şair-yazar-araştırmacı Prof. Dr. Dianos Tanasoğlu'na Kişinev'de; Dördüncüsü 1999'da Batı Trakyalı araştırmacı yazar Mücahit Mümin'e Komrat'ta;

Beşincisi, 2000'de Makedonya'dan Fahri Kaya'ya;

Altıncısı, 2001'de Kosova'dan Altay Suroy Recepoğlu'na;

Yedincisi, 2002'de Romanya'dan Mustafa Ali Mehmet'e; 

Sekizincisi 2003'te Kırım'dan  Mustafa A. Kerimoğlu'na;

Dokuzuncusu, Türkiye'den İrfan Ünver Nasrattınoğlu'na, 

Onuncusu da 2004'te  Türkiye'den Yahya Akengin'e verilmiştir.

BAY dergisinin çalışmalarını yakından izleyen kimi kurum ve kuruluşların  taktir duygularını belirttiği, verilen emeklerin boşa gitmediği ve bunların başında da Temmuz 1998'de Türk Dünyası Yazarlar ve Sanatçılar Vakfı tarafından her yıl verilmekte olan hizmet ödüllerinden birinin Çankaya Köşkü'nde  o dönemki Cumhurbaşkanı sayın  Süleyman Demirel tarafından verildiği bilinmektedir.

4. Başta Kosova Türk çocukları olmak üzere çıkarılan   Bay-İnci  dergisiyle  de Balkanlar Türk çocuklarına önemli bir yayın kazandırılmıştır.

Bu yayının en güzel yanı yazı kurulunun ilkokul öğrencisi olan çocuk yazarlardan oluşmasıdır. Geleceğin yeni Türk yazarlar kadrosunun temelini oluşturan bu dergi kısa öykülerle öğrencilerin seçkin yazı ve şiirlerine yer vermiş olmasıdır.

5. Genç-Bay dergisiyle de Balkan gençliğine önemli bir kültür hizmeti götürülmüştür.

Bay dergisi bütün bu çalışmalarıyla 1994-2018 arasında 24 yıl Kosova'da ve Balkanlar'da adeta akademi çerçevesinde ölümsüz hizmetler sunmuştur.

13 Mayıs 1954'te doğan ve 13 Eylül 2018'de vefat eden Osman Baymak'ın ruhu şad olsun.