Mecmûa-i Fünûn'dan Folklor/Edebiyat'a dergiciliğimiz

Mecmûa-i Fünûn'dan Folklor/Edebiyat'a dergiciliğimiz

Mehmet YARDIMCI
[email protected]

1 Aralık 1994'te yayın hayatına başlayan ve ilk sayısında 'Arguvanlı Âşıklar' adlı bir yazımla yer aldığım  sadece ülkemizin  değil dünyanın da en önemli halkbilim, antropoloji, kültür sanat ve edebiyat dergilerinden uluslararası hakemli folklor/edebiyat dergisinin yayımının bugün 28. yılıdır. 

 Tüm dünyada açık erişimde yer alan akademik dergiler sıralamasında toplam 73 dergiden biri ve Türkiye'den tek dergi olan folklor/edebiyat  40'ın üzerinde uluslararası indeks tarafından taranmaktadır. Derginin ilk çıkaran yazar kadrosunda olduğumdan bugünkü yazımı folklor/edebiyat'a ayırma gereğini duydum.

Türkiye'de Osmanlı döneminde çıkartılan ilk Türkçe bilim dergisi olan Mecmûa-i Fünûn, Osmanlı Devleti'ndeki ilk sivil bilim kurumu olan Osmanlı Bilim Derneği'nce 1862'de Pozitif bilimleri tanıtmak amacıyla yayımlanmış, fakat  'Yıldız Böceği İle Bir Yolcu' başlıklı nükteli bir yazı nedeniyle II. Abdülhamit tarafından kapatılmıştır.

Edebi yazılar ve halk bilimi üzerine yazıların kapısını aralayan bu dergiden sonra Ebüzziyâ Mehmed Tevfik  1880'de,  'Mecmua-i Ebüzziya' adlı bir dergi çıkararak halk bilimini önemseyen yazılara yer vermiş ve 1911'e kadar sekiz defa sansüre uğrayıp ara vererek yayımını sürme başarısını gösterip  edebiyatımızı renklendirmiştir.

1891'de çıkıp, yayın serüveni boyunca farklı edebiyat akımlarına sayfalarını açan 'Servet-i Fünûn' dergisi de, baskı artınca edebiyat dışı konulara yer vererek sansürden kurtulmuştur.

1908 yılında II. Meşrutiyet'in ilanı ve İttihat ve Terakki Fırkası'nın iktidara gelmesiyle halkbilimi çalışmaları başlamıştır.

Türk folkloruna da yer veren dergilerden 'Türk Yurdu', 1911'de yayınlanan 'Türk Derneği Dergisi', 1911'de çıkan 'Genç Kalemler', 1921'de yayınlanan 'Dergâh'' ile de Cumhuriyet sonrası edebiyatımızın ilk tohumları atılmıştır.

1926'da çıkan 'Resimli Ay', 1927'de Ziyaeddin Fahri Fındıkoğlu öncülüğünde yayınlanan  'Halk Bilgisi Haberleri Dergisi, halk biliminin önemli bir sesi olmuştur. 1933'te yayınlanan 'Çığır', 1937'de yayınlanan 'Ar', 1941'de 'Çınaraltı'  dönemlerinin önemli dergilerindendir.

Halkevleri ve Folklor Dergilerinin Türk halk kültürüne katkıları yadsınamaz. 1933-1950 yılları arasında yayımlanan 'Ülkü' dergisi; 1944-46 yılları arasında yayımlanan 'Folklor Postası' ve İstanbul Eminönü Halkevi tarafından çıkarılan 'Folklor' dergileri önemli halkbilimi dergileridir.

İhsan Hançer'in 1946'da yayınlamaya başladığı 'Türk Folklor Araştırmaları' dergisi 1980 yılına kadar yayın hayatını sürdürmeyi başarmıştır. TFA Türk folkloruna hizmet edenlere 1981 yılından itibaren "İhsan Hançer Türk Folkloruna Hizmet Ödülü" vermiştir. 1990'da bu ödüle lâyık görülenlerden biri de bendim.

Tahir Kutsi Makal tarafından 1965'te yayımlanan yazarları arasında olduğum  edebiyat, sanat, folklor, halk edebiyatı ve etnografya konularını içine alan Tarla dergisi, şiir ve edebî konularla göz dolduran yayınlar arasındadır. Boğaziçi Üniversitesi folklor kulübünün 1969 tarihinde çıkarmaya başladığı 'Folklora Doğru' dergisi özgün bir dergidir.

1973'te İbrahim Aslanoğlu'nun  yayınladığı 'Sivas Folkloru' halkbilimiyle ilgili dergilerin önde gelenlerindendir. Bu dergi 1979'da adını 'Türk Folkloru' olarak değiştirip aynı ilkelerle yayınlanmıştır.

1978'den itibaren Kayseri'de Âlim Gerçel tarafından çıkarılan 'Erciyes', önemli dergiler arasında yerini korumaktadır.

Gazi Üniversitesi öğretim üyeleri tarafından 1980'de yayınlanmaya başlayan Milli Folklor dergisi halen Prof. Dr. Öcal Oğuz önderliğinde yayımını sürdüren çok sayıda dizin ve veri tabanlarınca taranan en önemli uluslararası kültür araştırmaları dergilerindendir.

1921'de çıkan Dergâh, 1932'de çıkan Kadro, 1933'te çıkan Varlık, 1936'da çıkan 'Ağaç', 1941'de çıkan Çınaraltı, 1943'te çıkan Büyük Doğu, 1948'de çıkan 'Yaprak', 1949'da çıkan Şadırvan, 1950'de çıkan 'Hisar', 1951'de çıkan Türk Dili, 1952'de çıkan Mavi, 1960'ta çıkan Papirüs, 1962'de çıkan Ataç, 1964'te çıkan Yeni Dergi, 1966'da çıkan Diriliş, 1972'de çıkan Türk Edebiyatı, 1988'de çıkan 'İş Bankası Kültür Sanat Dergisi' 1999'da çıkan Kümbet, 2008'de Hayrettin İvgin tarafından yayınlanan Kültür Evreni, Bilimsel Eksen ve Kültür Çağlayanı halkbilimi yazılarına önem veren dergiler arasındadır..

2008'de çıkan Motif Akademi Halkbilimi dergisi ve yöre kültürünü yansıtan 2013'te yayımlanan 'Zile Kültür Sanat' dergisi de Türk Dergiciliğine damgasını vurmuş önemli dergilerdendir.

İlk sayısı 01 Aralık 1994'te yayınlanan folklor/edebiyat, o güne değin Türkiye'de farkına varılmayan birçok yeni konuyu gündeme getirişi ve  halkbilimine daha geniş bir açıdan  dünya bilim çevrelerinin de dikkatini çekecek bir gözle bakışıyla kısa sürede dikkatleri üzerine çeken bir dergi olmuştur. İlk sayısı ciddi bir ilgi görmüş ve Türkiye folklor yayıncılığı tarihinde örneğine rastlanmayan bir şekilde iki baskı yapmıştır.

Folklor/Edebiyat yaptığı 'İlhan Başgöz Özel Sayısı', 'Halkbilim Özel Sayısı', 'Alevilik Özel Sayısı', 'Sosyal Antropoloji', 'Etnomüzikoloji', 'Sedat Veyis Örnek Özel Sayısı' gibi özel sayılarla  da öne çıkan dergilerdendir.

Derginin kurucusu, yayın yönetmeni Metin Turan ilk sayıda: "Bu dergi, sadece bir elin parmakları kadar okuyucuya ulaşsa da en az altı sayı yayınlanacaktır" demişti. Bu kararlılık ifadesi, dergiler mezarlığına dönmüş Türkiye'de deyim yerindeyse 'inadın yansıması' olarak görülmüştü. Bu yansıma Folklor/Edebiyat'ı 112. sayıya ulaştırmıştır. Metin Turan'ın bir inat insanı olduğu açık.  Nitelik konusundaki bu gayret, folklor dergiciliğine kazandırdığı boyutla taçlanmıştır. Sadece Türkiye'de değil, dünyada da ilk kez bu hacimde süreli bir yayın yayınlanmış oldu. Sedat Veyis Örnek için düzenlenen  82. sayısı tüm sayfalarını  ilk kez bir bilim insanın çalışmalarına ayırarak 820 sayfa hacimli basılı dergi yanı sıra üç kitabının dijital nüshaları, 5 tiyatro oyunu ve hikayelerinin profesyonel tiyatrocular tarafından seslendirilmiş halleri ile dvd ekinde sunularak bir "Sesli Kütüphane" hizmetine dönüşmesidir. Bu özelliklerinden dolayı folklor/edebiyat dünya folklor yayıncılığında en kapsamlı özel sayı unvanı da taşımaktadır.

Folklor/Edebiyat, 2008 yılından itibaren Uluslararası Kıbrıs Üniversitesi bünyesine geçmiş olup, uluslararası hakemli sistematikle, Prof. Dr. Metin Karadağ yönetiminde yılda dört sayı olarak yayımını sürdürmektedir. Başarılarının devamını dilerim.
Yazının ilk yayın yeri:https://www.yenicaggazetesi.com.tr/mecmai-funndan-folkloredebiyata-dergiciligimiz-602979h.htm