Kara/Kara Nehri ve aynı deniz adının etimolojik kökeni
31 Mayıs 2024 - 09:45
Kısmet Yunusoğlu,
Bakü Devlet Üniversitesi öğretmeni
Avrasya kıtasının kuzey kesimi (66-74 derece kuzey enlemleri arasında), sürekli buzla kaplı okyanus-deniz kıyı alanları, Beyaz Türklerin daimi yurtları olarak, tarihi yerleşim alanı olarak Türk coğrafyası arasında özel bir yer işgal etmiştir. eski Türk boy-kabile birliklerinin tarihi vatanları. Bu bölgelerden gelen nüfusun istikrarlı ve ebedi etno-morfolojik geleneklerinin yanı sıra, bölgenin toponimi sisteminde ana dil üslubu, filolojik yapısal anlamı, etnogenetik miras-kan hafızasının korunmasına özen gösterilmiştir. ve tipik manzara-peyzaj örtüsü adları bu bakımdan istisnai değildir.
Bu anlamda Arktik Okyanusu'nun zengin hidrografik ağına ait olan Kara/Kara Nehri ve aynı adı taşıyan denizin hidrotoponymik analizinin dikkate alınması bilimsel-teorik, tarihsel açıdan önemli ve önemlidir. coğrafi, etno-morfolojik, dini-felsefi bakış açısı. Kuzey bölgelerde yaşayan Beyaz/Beyaz Türklerin yerleşim coğrafyası olarak bu bölgenin hidronimleri arasında (Avrupa kıtasının kuzeyindeki Beyaz/Beyaz Deniz toponimi dahil) Kara/Kara kelimesi yer almaktadır. baskın, genel olarak Türk dünyası coğrafyasının sınırlarının bir ifadesi olarak ve aynı zamanda yaygın bir coğrafi terim/toponym olarak değerlendirilmektedir.
Sınır. Altay/Türk dil ailesine ait halkların ilmi-edebi kroniklerinde "Siyah" köküne sahip hidronimler daha yaygındır. Orta Asya'da (Kırgız ve Özbekistan cumhuriyetleri topraklarında), dik, derin, dar boğazlarla bölünmüş Altay Dağları'ndaki Kara-Darya Nehri (Syr-Darya Nehri'nin sol kolu), Gati/Garni-Yarik geçidi, Kara-Özek Nehri ("Kara-Özek suyu"), Doğu Kazakistan'daki Kara-oba nehri (İrtiş nehrinin kolu), Ob nehri havzasındaki Kara nehri, şehir boyunca akar. Bu nehrin sol yakasındaki Kara (Tebriz şehrinin yakınında) - tarihi mirasın-kan hafızasının kökleri dikkat çekicidir...
Türk hidronimi İrtiş ("Ir", "Yer" "kara", "tiş" "geçiş" anlamına gelir) nehrin sağ koluna, Kara nehrine sahiptir ve Kara şehri sol yakasında yer alır.
Bazı araştırmacılara göre, Arktik Okyanusu havzasının toprak örtüsünün bir kısmını işgal eden Yamal-Nen Ulusal Bölgesi'nin idari sınırları içinde yer alan Kara/Kara Nehri ve aynı adı taşıyan deniz, kabilenin kökenini göstermektedir. -Kara/Kara adlı kabile. Kara/Kara toponimi ilk kez 1736 yılında VSelifontov tarafından Büyük Kuzey Seferi sonucunda hazırlanan haritada belirtilmiştir. Kuzey'in yerel nüfusunun (Fin/Uygurlar, Yamal, Nen/Hun ve Hantı, Dolgan...) ve Çarlık Rusya'sının Türkçe konuşan eski halklarının (çoğunlukla Tatarlar) etnik-etimolojik ve dilsel-kök kimliğini dikkate alarak orta kesimde yaşayanlar...), aynı zamanda "Kuzey Tatarları" veya "Tartar/Tartar"dırlar (Hollandalı haritacı Nicolaas Witsen (1641-1717), 1692 yılında Amsterdam'da basılan "Kuzey ve Doğu Tatarları" kitap ve haritasında, İngiliz coğrafyacı Edward Wells'in (1667-1727..) haritasında adı geçmektedir.
N. Vicen'in söz konusu eseri 1950 yılında VQTrisman (1901-1982) tarafından Rusçaya çevrilmiştir.
"Kara/Kara" hidroniminin filolojik analizi (aynı adı taşıyan deniz ve nehre atıfta bulunup bulunmadığı), kutup kaşifi, SSCB EA muhabiri VYVizen'in (1886-1954) görüşü Sözlüksel-fonetik yapısının etnogenezinin bir analizi ("Kara/Kara, Kuzey enlem dairesine yakın bir yerde bulunur, denizin adı Nen halkının ulusal sözlüğündeki "khare" ("buruşmuş buzul") kelimesinden türemiştir.
Genel olarak Altay dil ailesine ait Türkçe konuşan halkların milli-manevi ve filolojik-gramatik mirasına ilişkin örneklerde, Kara/Kara köküyle başlayan imla sözlüğü de farklı anlamları yansıtmaktadır. Yani "siyah" kelimesi eski Türk dillerinde "büyük", "yüksek", "yüksek" anlamlarında kullanılsa da bazı etnik kavim ve kavimlerde farklı bir anlam kazanarak arkaik bir anlam kazanmıştır.
Araştırmacılar (S. Barrow, N. Vitsen, J. Campedon, E. Youngad, L. Shubin (Plexan), A. Palitsyn...) Beyaz/Beyaz Türk boy birliklerinin soy ve soy dalları arasında Kara/ Nen/Hun kavim-kabilelerinin Kara soyu öncelikle "kalın bir buz örtüsüyle kaplı bölgede yaşayanları" temsil ediyordu. Kök kelime "Kara/Kara"nın etimolojik analizinde, başka bir analizde Nen kelimesi "Khare/Kare"nin anlamının "kararmış, tanecikli buz örtüsü" olduğu dikkate alınabilir.
Dolayısıyla her iki durumda da Kara/Kara toponimi soğuk iklimde, kutup koşullarında yaşayan etnoslara uygulanma anlamını içermektedir.
Beyaz/Beyaz Türklerin söz varlığında geniş yer kaplayan ve hidrografik yapı birimleriyle ilgili olan isimler, tüm Türk lehçelerindeki kökenleriyle farklılık göstermektedir:
- Nen dilinde "yakha"-dere, nehir, "yam"-körfez, büyük nehir, "se"-nehir, "tas"-suyla dolu kara, "to"-göl..., Khanty dilinde "yekhan" " "- nehir anlamına gelir.
İrtiş Nehri Havzası'nda, Ob Nehri'nin üst kesimlerinde yer alan Vasyugan bataklığı ve ovasının etimolojik kökeni, "Yekhan" köküne dayanmaktadır ("Ob", eski Türk dillerinde "nehir" anlamına gelir). Karadeniz'in dar, uzun körfezlerinden biri olan Ob nehrinin denizle buluşan kısmına "Ob guba" ("guba", "dudakların değdiği yer" anlamına gelir) denir.
Kutup altı enlemlerde ve Kuzey Kutup Dairesi yakınlarında yaşayan göçebe, eski Türkçe konuşan kabileler-kabileler arasında Nenler, Hantı ve Mansiler, Dolganlar... onların kutsal dini-felsefi inançlarını yansıtan taş resimler ve ahşap oymalar, Orta Asya'daki antik Orhun-Yensei taş yazıtlarının kaligrafik desenleri, Kara/Kara Deniz'deki Ag Adası'ndaki (kuzey Yamal Yarımadası) Sar İri ("dev mezar taşı") tepesinde bulunan kutsal bir yerde ifade edilir. Nen dilinde kutsal mekanlara, kutsal ruhların uyuduğu topraklara, ruhların "adasına" "xebudya ya", "xexe ya", "xexe o" denir.
Kara/Kara kapısı (uzunluk 33 km, genişlik 50 km, en derin nokta 230 m), kutsal yerlerden biri olan Vaygach adasını ("Tanrı'nın Evi", aynı zamanda Khabdeya, Xabidya olarak da bilinir) ayırır. Yeni Topraklı Nen halkı, dini ve mistik inançlarına göre özel kastlarından biri olan "Tanrının Kalbi" ("Khex-Sey"), yani "kutsal mekanların koruyucuları" olarak kabul edilir. "Bu adada yaşadı. Bu adanın, Türk dünyasının kuzeyindeki en eski (Taş Devri) insan yerleşimi (antik Saami) olarak kabul edildiğini belirtmek gerekir.
Nen-Saamların inançlarına göre Gök Tanrıya Num, Yeraltı Tanrısına ise Nga denir. Beyaz/Beyaz Türklerin coğrafi konumları arasında su kütleleriyle (denizler, nehirler, göller, körfezler, kanyonlar, buzullar...) ilgili hidronimler, Kuzey Kutbu ve kutup altı enlemlerin kutsal bakış açısı ve dünya görüşünün felsefi bir yorumu olarak da taşınmıştır. kutsallığın, ilkel ibadetin sembolü.
Beyaz/Beyaz Türklerin kutsal, dini-felsefi bir anlamı olan inançları, Hakka kulluk, özverili itaat anlamını ifade etmekte olup, Sarı İri kayasında kutup ayısı ve ren geyiği kurban törenleri halen yapılmaktadır.
Kuzey Yarımküre'nin en uzak bölgesinde (77 derece 43 dakika kuzey enleminde) yaşayan Türkçe konuşan halklardan Dolgan topluluğu (Dolgan-Nen Ulusal Bölgesi) için Taimyr Yarımadası ve Kara/Karadeniz havzası ana vatanlarıdır. coğrafi yer. Havzanın etno-milli yer adlarından Khutudabiga, Atta nehirleri, Kosatürkü ve Nadudotürkü gölleri gibi hidronimlerin kökeni, öncelikle kadim kökenlere ait Ruh ve Mistik inançların ifadesine dayanmaktadır.
15-26 Nisan 2024 tarihlerinde SC'deki BM Konut Merkezi'nde düzenlenen Daimi Forum'un 23. oturumu küçük ama yerli kökenli halklara adandı. Etkinliğe Rusya Federasyonu'nun Yamal-Nen ve Khanty-Mansi Özerk Bölgelerinin temsilcileri katıldı. Raporda, dünyanın 90 ülkesinde 476 milyon yerli halkın yaşadığı, yeryüzünde 7 bin dil biriminin yaşadığı ve dünya nüfusunun yüzde 6,2'sini oluşturduğu belirtiliyor.
Not: Makale ilk olarak 28 Mayıs 2024 tarihinde Türkistan gazetesinde yayınlanmıştır.
Avrasya kıtasının kuzey kesimi (66-74 derece kuzey enlemleri arasında), sürekli buzla kaplı okyanus-deniz kıyı alanları, Beyaz Türklerin daimi yurtları olarak, tarihi yerleşim alanı olarak Türk coğrafyası arasında özel bir yer işgal etmiştir. eski Türk boy-kabile birliklerinin tarihi vatanları. Bu bölgelerden gelen nüfusun istikrarlı ve ebedi etno-morfolojik geleneklerinin yanı sıra, bölgenin toponimi sisteminde ana dil üslubu, filolojik yapısal anlamı, etnogenetik miras-kan hafızasının korunmasına özen gösterilmiştir. ve tipik manzara-peyzaj örtüsü adları bu bakımdan istisnai değildir.
Bu anlamda Arktik Okyanusu'nun zengin hidrografik ağına ait olan Kara/Kara Nehri ve aynı adı taşıyan denizin hidrotoponymik analizinin dikkate alınması bilimsel-teorik, tarihsel açıdan önemli ve önemlidir. coğrafi, etno-morfolojik, dini-felsefi bakış açısı. Kuzey bölgelerde yaşayan Beyaz/Beyaz Türklerin yerleşim coğrafyası olarak bu bölgenin hidronimleri arasında (Avrupa kıtasının kuzeyindeki Beyaz/Beyaz Deniz toponimi dahil) Kara/Kara kelimesi yer almaktadır. baskın, genel olarak Türk dünyası coğrafyasının sınırlarının bir ifadesi olarak ve aynı zamanda yaygın bir coğrafi terim/toponym olarak değerlendirilmektedir.
Sınır. Altay/Türk dil ailesine ait halkların ilmi-edebi kroniklerinde "Siyah" köküne sahip hidronimler daha yaygındır. Orta Asya'da (Kırgız ve Özbekistan cumhuriyetleri topraklarında), dik, derin, dar boğazlarla bölünmüş Altay Dağları'ndaki Kara-Darya Nehri (Syr-Darya Nehri'nin sol kolu), Gati/Garni-Yarik geçidi, Kara-Özek Nehri ("Kara-Özek suyu"), Doğu Kazakistan'daki Kara-oba nehri (İrtiş nehrinin kolu), Ob nehri havzasındaki Kara nehri, şehir boyunca akar. Bu nehrin sol yakasındaki Kara (Tebriz şehrinin yakınında) - tarihi mirasın-kan hafızasının kökleri dikkat çekicidir...
Türk hidronimi İrtiş ("Ir", "Yer" "kara", "tiş" "geçiş" anlamına gelir) nehrin sağ koluna, Kara nehrine sahiptir ve Kara şehri sol yakasında yer alır.
Bazı araştırmacılara göre, Arktik Okyanusu havzasının toprak örtüsünün bir kısmını işgal eden Yamal-Nen Ulusal Bölgesi'nin idari sınırları içinde yer alan Kara/Kara Nehri ve aynı adı taşıyan deniz, kabilenin kökenini göstermektedir. -Kara/Kara adlı kabile. Kara/Kara toponimi ilk kez 1736 yılında VSelifontov tarafından Büyük Kuzey Seferi sonucunda hazırlanan haritada belirtilmiştir. Kuzey'in yerel nüfusunun (Fin/Uygurlar, Yamal, Nen/Hun ve Hantı, Dolgan...) ve Çarlık Rusya'sının Türkçe konuşan eski halklarının (çoğunlukla Tatarlar) etnik-etimolojik ve dilsel-kök kimliğini dikkate alarak orta kesimde yaşayanlar...), aynı zamanda "Kuzey Tatarları" veya "Tartar/Tartar"dırlar (Hollandalı haritacı Nicolaas Witsen (1641-1717), 1692 yılında Amsterdam'da basılan "Kuzey ve Doğu Tatarları" kitap ve haritasında, İngiliz coğrafyacı Edward Wells'in (1667-1727..) haritasında adı geçmektedir.
N. Vicen'in söz konusu eseri 1950 yılında VQTrisman (1901-1982) tarafından Rusçaya çevrilmiştir.
"Kara/Kara" hidroniminin filolojik analizi (aynı adı taşıyan deniz ve nehre atıfta bulunup bulunmadığı), kutup kaşifi, SSCB EA muhabiri VYVizen'in (1886-1954) görüşü Sözlüksel-fonetik yapısının etnogenezinin bir analizi ("Kara/Kara, Kuzey enlem dairesine yakın bir yerde bulunur, denizin adı Nen halkının ulusal sözlüğündeki "khare" ("buruşmuş buzul") kelimesinden türemiştir.
Genel olarak Altay dil ailesine ait Türkçe konuşan halkların milli-manevi ve filolojik-gramatik mirasına ilişkin örneklerde, Kara/Kara köküyle başlayan imla sözlüğü de farklı anlamları yansıtmaktadır. Yani "siyah" kelimesi eski Türk dillerinde "büyük", "yüksek", "yüksek" anlamlarında kullanılsa da bazı etnik kavim ve kavimlerde farklı bir anlam kazanarak arkaik bir anlam kazanmıştır.
Araştırmacılar (S. Barrow, N. Vitsen, J. Campedon, E. Youngad, L. Shubin (Plexan), A. Palitsyn...) Beyaz/Beyaz Türk boy birliklerinin soy ve soy dalları arasında Kara/ Nen/Hun kavim-kabilelerinin Kara soyu öncelikle "kalın bir buz örtüsüyle kaplı bölgede yaşayanları" temsil ediyordu. Kök kelime "Kara/Kara"nın etimolojik analizinde, başka bir analizde Nen kelimesi "Khare/Kare"nin anlamının "kararmış, tanecikli buz örtüsü" olduğu dikkate alınabilir.
Dolayısıyla her iki durumda da Kara/Kara toponimi soğuk iklimde, kutup koşullarında yaşayan etnoslara uygulanma anlamını içermektedir.
Beyaz/Beyaz Türklerin söz varlığında geniş yer kaplayan ve hidrografik yapı birimleriyle ilgili olan isimler, tüm Türk lehçelerindeki kökenleriyle farklılık göstermektedir:
- Nen dilinde "yakha"-dere, nehir, "yam"-körfez, büyük nehir, "se"-nehir, "tas"-suyla dolu kara, "to"-göl..., Khanty dilinde "yekhan" " "- nehir anlamına gelir.
İrtiş Nehri Havzası'nda, Ob Nehri'nin üst kesimlerinde yer alan Vasyugan bataklığı ve ovasının etimolojik kökeni, "Yekhan" köküne dayanmaktadır ("Ob", eski Türk dillerinde "nehir" anlamına gelir). Karadeniz'in dar, uzun körfezlerinden biri olan Ob nehrinin denizle buluşan kısmına "Ob guba" ("guba", "dudakların değdiği yer" anlamına gelir) denir.
Kutup altı enlemlerde ve Kuzey Kutup Dairesi yakınlarında yaşayan göçebe, eski Türkçe konuşan kabileler-kabileler arasında Nenler, Hantı ve Mansiler, Dolganlar... onların kutsal dini-felsefi inançlarını yansıtan taş resimler ve ahşap oymalar, Orta Asya'daki antik Orhun-Yensei taş yazıtlarının kaligrafik desenleri, Kara/Kara Deniz'deki Ag Adası'ndaki (kuzey Yamal Yarımadası) Sar İri ("dev mezar taşı") tepesinde bulunan kutsal bir yerde ifade edilir. Nen dilinde kutsal mekanlara, kutsal ruhların uyuduğu topraklara, ruhların "adasına" "xebudya ya", "xexe ya", "xexe o" denir.
Kara/Kara kapısı (uzunluk 33 km, genişlik 50 km, en derin nokta 230 m), kutsal yerlerden biri olan Vaygach adasını ("Tanrı'nın Evi", aynı zamanda Khabdeya, Xabidya olarak da bilinir) ayırır. Yeni Topraklı Nen halkı, dini ve mistik inançlarına göre özel kastlarından biri olan "Tanrının Kalbi" ("Khex-Sey"), yani "kutsal mekanların koruyucuları" olarak kabul edilir. "Bu adada yaşadı. Bu adanın, Türk dünyasının kuzeyindeki en eski (Taş Devri) insan yerleşimi (antik Saami) olarak kabul edildiğini belirtmek gerekir.
Nen-Saamların inançlarına göre Gök Tanrıya Num, Yeraltı Tanrısına ise Nga denir. Beyaz/Beyaz Türklerin coğrafi konumları arasında su kütleleriyle (denizler, nehirler, göller, körfezler, kanyonlar, buzullar...) ilgili hidronimler, Kuzey Kutbu ve kutup altı enlemlerin kutsal bakış açısı ve dünya görüşünün felsefi bir yorumu olarak da taşınmıştır. kutsallığın, ilkel ibadetin sembolü.
Beyaz/Beyaz Türklerin kutsal, dini-felsefi bir anlamı olan inançları, Hakka kulluk, özverili itaat anlamını ifade etmekte olup, Sarı İri kayasında kutup ayısı ve ren geyiği kurban törenleri halen yapılmaktadır.
Kuzey Yarımküre'nin en uzak bölgesinde (77 derece 43 dakika kuzey enleminde) yaşayan Türkçe konuşan halklardan Dolgan topluluğu (Dolgan-Nen Ulusal Bölgesi) için Taimyr Yarımadası ve Kara/Karadeniz havzası ana vatanlarıdır. coğrafi yer. Havzanın etno-milli yer adlarından Khutudabiga, Atta nehirleri, Kosatürkü ve Nadudotürkü gölleri gibi hidronimlerin kökeni, öncelikle kadim kökenlere ait Ruh ve Mistik inançların ifadesine dayanmaktadır.
15-26 Nisan 2024 tarihlerinde SC'deki BM Konut Merkezi'nde düzenlenen Daimi Forum'un 23. oturumu küçük ama yerli kökenli halklara adandı. Etkinliğe Rusya Federasyonu'nun Yamal-Nen ve Khanty-Mansi Özerk Bölgelerinin temsilcileri katıldı. Raporda, dünyanın 90 ülkesinde 476 milyon yerli halkın yaşadığı, yeryüzünde 7 bin dil biriminin yaşadığı ve dünya nüfusunun yüzde 6,2'sini oluşturduğu belirtiliyor.
Not: Makale ilk olarak 28 Mayıs 2024 tarihinde Türkistan gazetesinde yayınlanmıştır.
FACEBOOK YORUMLAR