İki Soydaş Ortak Şiir: Hamdi Giraybay'dan "Uyanıñız, Tatarlar", Kasım Tınıstanoğlu'ndan "Castarga"

Sabırbek Börübay, QHA okurları için kaleme aldığı “İki Soydaş Ortak Şiir: ‘Uyanıñız, Tatarlar’ ve ‘Castarga’ (Gençlere) (Hamdi Giraybay ve Kasım Tınıstanoğlu)” başlıklı yazısında Kırgız şairi Kasım Tınıstanoğlu ile Kırım Tatar şair Hamdi Giraybay’ın iki şiiri özelinde Türk dünyasının ortak seslerini inceliyor.

Türk Dünyasının en batısından en doğusuna kadar uzanan coğrafyalarda 19. yüzyıl ile 20.yüzyılda büyük siyasi değişmelerin yaşandığı bir dönem olmuştur. Bu yüzyıllarda, Türk Dünyasının diğer bölgelerinde olduğu gibi, Türkistan coğrafyasında olduğu gibi, uzak diyarlarda yıllardır bağımsızlık mücadelesini veren Kırım Tatarlarının bulunduğu topraklarda da büyük bir siyasi değişim yaşanmıştır.

Bu siyasi değişmeler; Rus işgali, Türkistan aydınlarının tutuklanarak kurşuna dizilmesi 19. yüzyılın ikinci yarısının başlarında yaşayan şairleri derinden etkilemişti. Dolaysıyla sosyal, siyasi, ekonomik, kültürel gelişmeler kuşkusuz Kırgız edebiyatını da etkilemiş, başta Rus işgali olmak üzere dönemin şairleri, şiirlerinde toplumsal, siyasi olaylara sıkça yer vermişlerdir. Bu hadise aynı zamanda Kırım topraklarında da yaşanmıştır. Kırım’ın işgali ve art arda meydana gelen sürgünler Kırım Tatar şairlerini de etkilediğini görüyoruz. Orta Asya’dan Ukrayna’ya, Kırım’dan Orta Asya’ya sürgüne mahkum olan aydın kitlenin mukadderatı aynı olmuştur.

XIX. yüzyıl ile XX.yüzyılda yaşanan hadiselerin karşısında halkı birlik ve beraberliğe, ittifaka ve uyanmaya davet eden şairler şiirler yazmışlar. Onlar, şiirleriyle halkı bir nevi ayakta tutmuştur. Böyle şairlerin birisi çok yönlü Kırgız şairi Kasım Tınıstanoğlu olmuştur. Aynı zamanda Kırım Tatar şairi Hamdi Giraybay olmuştur.

Her iki şair de aynı dönemde yaşamış ve kaderi aynı olmuştur. Hatta kaleme aldığı şiirleri bile aynı konular olmuştur. Ömrü hayatını halkının istikbali için mücadele eden şair ve fikir adamları olarak karşımıza çıkıyor. Kasım Tınıstanoğlu sadece 37 yıl yaşarken, Hamdi Giraybay ise gençliğin sadece 29 yıl yaşamıştır. Her iki şair Stalin rejimi tarafından önce hapishanede acımasızca işkenceler uygulamasından sonra kurşuna dizmiştir. Biz, bu yazımızda Hamdi Giraybay’ın kaleme aldığı “Uyanıñız, Tatarlar” şiiriyle Kasım Tınıstanoğlu’nun Castarga (Gençlere) şiirini tanıtmak istiyoruz.

Hamdi Giraybay

“UYANINIZ, TATARLAR”-HAMDİ GİRAYBAY

Ey Moskva oglerinde arslandayın çarpışıp,
Atlar oynatqan tatar,
O vaqıt bir yerine biñ bir duşman oq atar
Bolsa,qarşı turdıñ yıldızlarday tartışıp.

Duşman seniñ zararıña aynecilik etkende,
İnsanlıqqa yaraşmaycaq turlu şaytanlıq etip:
Eriñ,qızıñ birlik bolıp,uruşmaga ketkende,
Saga tav,taş tüm-tüz edi turmay oytanlıq etip,

Sen duşmannı boş yiberdiñ caylavdaki yılqıday,
Aqlılarnı qapamadıñ kiyik kadet halqınday.

Ayta qoydım.
Oqumasañ, alıp satsañ soñ otmekke toyarsıñ,
Deste-deste aqçalarnı cepçigiñe qoyarsıñ. 20 Mart – 18 Nisan, 1920/ Hamdi Giraybay

Kasım Tınıstanoğlu

“CASTARGA” (GENÇLERE)-KASIM TINISTANOĞLU

Oyan casdar, oylan casdar!

Ḳarab catba, köziñdi aç!

Sal ayaḳdı, iri adımda,

Umtıl endi, alġa bas.

Artda ḳalġan sorlı curtḳa

Col körsetib, bilim çaç!

Açıḳ cüzben, şat köñül men

Ḳuwanıçḳa cansın tas!

Oyla casdar, oyna casdar!

Atḳan tañ men çıḳdı kün.

Cürekdegi dertdi coġalt,

Ḳara bulıt, ketdi tün!

Alaç eli alda cür deb

Ḳalḳ – ḳalayıḳ ḳılsın düñ.

Tulpar minib, tuwdı ustab,

Sal ayġaydı, çıḳsın ün!

Oyan casdar, oylan casdar!!

Al ḳolıña tuuñdı.

Keñ örisdi çuvab aynal,

Saḳta el men curtıñdı.

Tulpar minib tuudı ustaġan

Ötken[1] coḳba erleriñ?

Sen kemsiñbe ündemeysin?

Mini keldi cerleriñ!

Eli-curtıñ senib otır,

Er azamat, senderge.

Sender çıġıb bolsañ ḳorġan,

İyni ceter kökterge.

Arġımaġıñ ḳatırıb al

Çıḳ ezilme, aybattan!

Ḳılıç, mıltıḳ asınıb al,

Cauñ ḳaçsın, ḳayrattan!!

Caun ceñib ḳaytḳay ahd, deb

Ḳarıya berer batasın.

Senderge senib el-curtıñ,

Tınçtıḳ küy men casasın.

Curt ḳorġanı erim deb,

Carıñ cürer ḳuvanıb.

Kelgeniñde eliñe,

Aldıñnan çıġar buralıb!1920-cıl

[1]Öt-:dünyadan geçmek, ölmek anlamını da taşımaktadır.

SONUÇ

Hamdi Giraybay hakkında Aralık 1928 yılında verilen idam hükmü kararında onun “Kırım devrim karşıtı teşkilatında ve onun Sovyet karşıtı faaliyetlerinde aktif yer aldığı, Türkiye’deki Kırım Tatar diasporasıyla bağlantı kurduğu, Türkiye lehine casusluk yaptığı” iddia edildi. Hamdi Giraybay, 13 Eylül 1930 tarihinde Moskova’daki Butırka hapishanesinde hakkında verilen hüküm doğrultusunda 29 yaşında şehit edilirken, Kasım Tınıstanoğlu “Pantürkizm”, “Turancı” ve “Alaş Ordo” partisi üyesi olduğundan dolayı suçlandı. Hatta Tınıstanoğlu’nun hapishanede işkenceye maruz kaldığını hapishanedeyken imzaladığı belgedeki imzanın görünüşü, imzayı atış şekli ve kalemi tutuşundaki güçsüzlükten anlaşılmaktadır. Bu imzanın atılmasından bir gün önce hapishane sağlık kurulu tarafından yapılan muayenesinde “nevrasteni, gastrit, birisinin yardımı olmadan yürüyemediği” teşhisi konulmuş ve tedavi olması gerektiği belirtilmişti. Fakat buna rağmen son sorgulamasında kendisine yöneltilen suçlamaların birçoğunu reddetmiştir. Tınıstanoğlu, suçlamalardan sadece Alaş Ordocu olduğunu kabul etmiştir. Ertesi gün 5 Kasım 1937 yılında kurşuna dizilerek şehit edilmiştir.

Kasım Tınıstanoğlu, Hamdi Giraybay ve daha nice aydınalarımızın 20. yüzyıl, İsmail Gaspıralı’nın “dilde, fikirde, işte birlik” şiarıyla mücadele vermiş son damla kanlarına kadar, hiç çekilmeden sürdürdükleri kutlu bir varolma savaşı olarak bilinmelidir.