Bir genç kızın defterinde ünlü imzalar

Kızım Mefharet,

Herkes ne derse desin ne lügatler paralarsa paralasın ve ne hikmetler saçarsa saçsın, sen beni, sade ruhlu, basit akıllı amcanı dinle: Aile hayatında üç mühim iş vardır ki onları temin, saadeti tesis eder: İyi yemek, iyi ve tatlı uyku, çocuğa iyi bakmak… İyi yiyenlere, iyi ve güzel uyuyanlara ve çocuklarına mükemmel bakmayı bilenlere göz gezdir, en fazla mesut onlardır! İyi yemek için fazla israftan tevakki (sakınma) güzel uyumak için de fena azaplı işlerden içtinap (kaçınma) lazım gelir. Çocuğa bakmak da sıhhatle kaimdir. Demek ki bu üçünü temine çalışan aile yemek, uyku ve çocuk gibi üç maddi kelime altında maddi ve manevi bir kemale ermek mecburiyetindedir. Binaenaleyh saadetin namına senden istikbalde, aile teşkil ettiğin vakit bu üç şeyi görmek isterim: İyi yemek, tatlı uyku, sıhhatte çocuk… Bunları görebilirsem saadetine inanırım.”

Ustalıkla kullandığı İstanbul Türkçesiyle şöhret kazanan Türk edebiyatının öncü isimlerinden Refik Halid Karay’ın, Ayastefanos’ta 4 Haziran 1922’de yazdığı bu satırlar yeğeni Mefharet Hakkı’nın defter-i meşahirinde yer alıyor. Yaşadığı dönemde tanınmış isimlerin imza ve ithaflarının bir araya getirildiği defter-i meşahirler, özellikle Osmanlı’dan Cumhuriyet’e geçişte yoğunlaştığı bilinmektedir. Böylece bir taraftan meşhur kişilerin imzaları bir araya gelirken diğer taraftan da defter sahibinin edebi ve sanat çevresini tespit etmek mümkün olmaktadır. İşte Mefharet Hanım’ın defteri de bunlardan biridir.

Fakat Refik Halid gibi bir ismin defterde imzasının bulunması kesinlikle bir rastlantı değildir. Zira Mefharet Hakkı (Bir) Hanım, Refik Halid’in ağabeyi eski Darphane müdürü kimyager Hakkı Halid Lebe (ö. 1938) ile Muhlise Hakkı Lebe’nin kızıdır. Mefharet Hanım’ın genç yaşında 1920’lerde tuttuğu defter-i meşahirde o dönemde hayatta olan şair, edip, ressam ve hanedan mensuplarına kadar şöhretli isimlerin imzaları dikkat çekiyor.

Phebus Müzayede Evi’nin bugün online yapılacak müzayedesinde yer alan Mefharet Hanım’ın (ö. 1966) defter-i meşahirinde amcası Refik Halid’in yanı sıra Şehzade Ömer Faruk Efendi, Sabiha Sultan, Prens Sabahattin, Damad Mehmed Raşid ve eşi Kadriye Sultan, Sâmi Paşazâde Sezâi, Hâlid Ziya Uşaklıgil, Vedad Uşaklıgil ve Afife Hanım tarafından Eski Türkçe veya Fransızca kaleme alınmış dilek ve temennilerle resimli sayfalar bulunuyor.

TÜRK EDEBİYATINDA İMZALAR

Türk edebiyatının bir başka önemli ismi Halid Ziya, 24 Haziran 1920’de “Şu dakikada, kalemi elime alırken, bilsen kızım, ne garip bir tereddütle lerze-i şiarım” sözleriyle başladığı yazısına son derece edebi bir üslupla şöyle devam ediyor: “Eğer önümde bizi nagehan avlayan bir münasip fırsat terakkuben bir köşecikte pusuya sinerek beklerken birdenbire elimizin altına yuvarlanan alelade defterlerden biri olsaydı, ben de buna müzeyyen iki cümle dökerek derin bir nefes-i tesliyetle müşkülümün içinden çıkardım.” Halid Ziya, Mefharet Hanım’a saadet temennileriyle ithaf ettiği yazısına “Mizaçlarını bu kurumuş yaprakların hışırtısından haşmet-i incilasıyla (parlatmasıyla) teşemmüs ederken (güneşlenirken), kabil midir ki, hayat bu gözlere müstekreh elvahını (kötü levhaları) göstermekten hayâ etmesin” sözleriyle son veriyor.

Mefharet Hanım’ın defterinde gazeteci ve siyasetçi Ahmet Ağaoğlu’nun da bir ithafı bulunuyor. 11 Ekim 1923 tarihinde Ankara’da kaleme aldığı yazısında Ağaoğlu, “Mefharet Hanım bana müstakbel bir Türk kadının ne olacağını tebşir ettin. Bugünkü gayr-i müsait içtimai hayatımızın tesiri ile sönmekte olan Türk kadınının yarınki müsait şerait içinde mazhar olacağı mezaya-i bir güzideye Mefharet Hanım’ın yüksek ruhu ve kalbi hasletleri bir numunedir. Çorak muhitimiz arasında böyle müstesna bir genç yetiştirmeye muvaffak olan ebeveyn önünde hürmetle eğilmek her Türk için bir vecibedir.” diyor.

Aynı deftere Samipaşazâde Sezai 17 Ekim 1919’da “Sizin eyyâm-ı âlâm ve bahtiyarınızda ben daima sizinle beraberim. Senin hâl ve mâilin bana vaad ediyor ki kızım, ileride ismin gibi memleketine bais-i mefharet olacaksın.” sözleriyle başlayan bir yazı kaleme aldı. Mefharet Hanım’ın ismini aynı zamanda iftihar etme anlamıyla kullanan Samipaşazade, elem ve bahtiyar zamanlarında kendisiyle beraber olacağını söylüyor ve ileride övgüye değer işlerle isminin anılacağını şimdiden gördüğünü ifade ediyordu.

Afife imzalı ve 14 Mayıs 1920 tarihinde Erenköy’de yazılan bir başka yazıda ise Mefharet Hanım’ın ümitsizlik içerisinde bulunan babasının yegâne tesellisinin kendisi olduğu vurgulanıyor. Kardeşim diye hitap ettiği Mefharet Hanım’a şu sözleri söylüyordu: “Ye’s-âver-âşiyan pederin yegâne medâr-ı tesellisi, gülistân-ı mâderin bir dane goncesi, akraba ve ailesinin cidden mûcib-i mefharet ve mübâhâti olan pek sevgili kardeşim Mefharet için ufak bir hatıra olarak şu birkaç satırı karaladım. Cenab-ı Hak’tan kardeşime ebeveyniyle beraber pek yakın bir atide daha büyük mesudiyetlerin zuhurunu ayn-i himem’ül-kalp temenni eylerim.”

Müzayededeki diğer eserler

Phebus Müzayede Evi’nin bu akşam gerçekleştireceği müzayedede Mefharet Hakkı Hanım’ın defter-i meşahirinden başka Mehmed Âkif’in, Edebiyat-ı Türkiyye Müderrisi sıfatıyla imzaladığı Şeyhülislam damgası bulunan Dar’ül-hilafet’il-Aliyye Medresesi’nden 1919’da verilmiş diploma, ressamı bilinmeyen Türk kıyafetleri içinde resmedilmiş bir Avrupalının portresi, İhap Hulusi’nin tasarımını yaptığı reklam afişleri, Müteferrika baskısı kitaplar, II. Meşrutiyet döneminden Osmanlıca, Fransızca, Türkçe harfli Ermenice ve Rumca yazılı Sultan II. Abdülhamid afişi, 19. yüzyıla ait Avrupa’da basılmış gravürlü eserler, Dr. Rıfat Osman’ın fırçasından eski Edirne manzarası, Abdullah Freres Fotoğrafhanesi’nden Osmanlı Padişahları albümü ve çeşitli haritalar da yer alıyor. Ayrıca Sadrazam Talat Paşa ve arkadaşlarını Ambarlı (Avcılar) kırsalında avda gösteren enstantane fotoğraf ile Şehzade Ömer Faruk Efendi’nin de aralarında bulunduğu topluluk fotoğrafı öne çıkıyor.