Yunanistan Osmanlı vakıf eserlerine göz dikti!

 İlhan Tahsin 
Osmanlı Yunanistan topraklarını terk ederken geride birçok Vakıf ve bu Vakıflara ait taşınmazları da bıraktı. Ancak Yunanistan’da bu taşınmazların sahibi her ne hikmetse Yunanistan’ın Ethniki Bankası.

Peki asıl soru şu; bu Vakıf Malları nasıl ve neden Ethniki Bankın kontrolünde? Bir diğer soru ise Osmanlı’nın geride bıraktığı Vakıf Malları nerede? Kime ait? Kontrolü kimin elinde ve neden?

Ancak son döneme her ne hikmetse Ethniki Bank aralıklarla bu Vakıf mallarından bazılarını Yunanistan Kültür Bakanlığı’na devretmeye başladı. Bunun tabi ki de bir nedeni olmalı ve var!

2005 yılından bu yana restorasyon çalışmaları yürütülmekte, ancak bir türlü bu çalışmalar son bulmuyor ve tarihi caminin restorasyonu da tamamlanmıyor.

Kanlı Çeşme Camii, Yanya Valisi Hacı Mehmet (Ahmet) Paşa tarafından 1740 yılında yaptırılmıştır. Günümüzde hem ibadete hem de ziyaretçiye kapalı olduğu gibi aynı zamanda yıkılmaya terk edilmiş.

Yanya Valisi Hacı Mehmet (Ahmet) Paşa tarafından 1740 yılında yaptırılan cami, 1913 Yunan işgalinden sonra kuzey ve doğu cephelerinde yer alan son cemaat revakları camekanla kapatılmış ve dükkana dönüştürülmüştür.

Kanlı Çeşme Camii, Yunanistan’ın Yanya kentinde bulunan bir camidir. Cami, 16. yüzyılda Osmanlı döneminde inşa edilmiştir. 2005 yılından bu yana restorasyon çalışmaları yürütülmekte olup günümüzde ibadete açık değildir.

Bu Osmanlı yapısı camii, 1925’ten beri Yanya şehrinde Kültür Bakanlığı tarafından anıt ilan edilen ilk yapılardan biriydi.

1920’lerde, Lozan Antlaşması’na dayanan nüfus mübadelesinden sonra cami, önce Ethniki Bank’a, (Tüm Yunanistan genelinde Vakıf Mallarında olduğu gibi) sonra da onu ticari amaçlı olmak üzere çeşitli amaçlarla kiralayan özel şahısların eline geçti; hatta Otobüs terminali işletmesi (KTEL) bile burada barındırılıyordu.

Anıtın koruma altında olduğu belirtilmesine rağmen, yapısal müdahalelerle birlikte caminin üç mülk sahibine bölünmesi devam etti.

1990’ların ortalarında Kültür Bakanlığı camiyi kamulaştırmaya başladı. 2005 yılında kamulaştırma işleminin tamamlanmasının ardından anıtta son ticari faaliyet de sona erdi.

Çeşitli kullanımlar nedeniyle Kanlı Çeşme Camii, mimari ve morfolojik unsurlarını değiştiren, geçici veya geçici olmayan birçok müdahale ve dönüşüme maruz kaldı.

Yanya ve Kanlıçeşme Camii

Yunanistan’ın kuzeybatısında konumlanan Yanya kenti Osmanlı Mimarisi’nin yoğun görüldüğü Balkanlar’da önemli konuma sahip. Kanlıçeşme semti de, Yanya kalesi dışındaki en eski mahallelerden biridir.

Bu bölgenin, 1430 yılında Osmanlılar gelip yerleştiklerinde kurulduğu tahmin ediliyor ve mahalle camiinin o devirde (15. YY.) eski çeşmenin yanında kurulduğu düşünülüyor. Başlangıçta cami bir mescit (minaresiz küçük cami) olarak kullanıldı. Bilahare, 18. YY. ‘da, eski Yanya Valisi Hacı Mehmet (Ahmet) Paşa tarafından yenilendi ve camiye dönüştürüldü. Yapımından birkaç yıl sonra Mehmet Hacı’nın oğlu Muhammed tarafından çeşme de tamir edildi ve “İyi Çeşme” adıyla anıldı.

Kanlıçeşme Camii

Caminin eski adı, Felsefeci Dionisos hareketi ne atfen bölgede yapılan bu katliam nedeniyle “Kanlıçeşme” idi. 1611 yılında eski Yenişehir (Larissa) Piskoposu Dionisos bir grup çiftçinin başına geçerek Türkler’e saldırdı. Saldırı başlangıçta yerleşik oldukları ve bir bölümü olan Kaluçianis bölgesindeydi ve bir kısmı da Türkler’den oluşuyordu. Osman Paşa Sarayı, mescidin yanındaydı ve saldırıların hedefi oldu. Vali Arslan Paşa ve karısı pencereden atlayarak kaçmayı başardılar. Saray yakılarak harabeye çevrildi. Başlangıçta korkuya kapılan Türkler, Dionisos’a muhalif olan bazı muhafazakâr Hıristiyanların desteğiyle asilere karşı saldırıda bulundular ve ayaklanmayı hızla bastırdılar. O zaman kanlarının çeşmeden akar gibi aktığı söylendi ve hatırlanmaları için bölge ve cami Kanlı Çeşme adıyla anılır oldu.

Yanya’nın kurtarılışından sonra, caminin mülkiyeti başlangıçta Ulusal Banka’ya geçti. Bilâhare, özel şahışların eline geçti ve özel amaçlar için kullanıldı. Yakın zamanda Yunanistan Devleti camiye ve bölgeye el koydu. Bu son yüzyılda cami değişik amaçlar için kullanıldı. 20. YY başında Yanya’nın Müslüman Türk halkının dini merkeziyken, savaş sırasında pastane, İtalyan-Yunan işgali sırasında da giyim mağazası ve çamaşır yıkama merkezi olarak kullanıldı. Daha sonra, ikinci Dünya Savaşı’ndan sonra, altında mağazalar açıldı.

Kanlı Çeşme Camii bugün, minaresinin bir bölümü muhtemelen 1940’daki İtalyan bombardımanıyla yıkılmış da olsa da halen restore edilmeyi bekliyor.
Not. Yazı ilk olarak 19 Şubat 2024 tarihinde Trakyabirlik gazetesinde yayınlanmıştır.
https://birlikgazetesi.org/gecerliligi-yok-olmayan-vakfiyelere-tuzak-mi-gercekten-restorasyon-mu/