İZMİR VE SARURAN SANCAKLARlNDAKİ AşAR YOLSUZLUGU, KITLIK VE iDARi SONUÇLARI

İZMİR VE SARURAN SANCAKLARlNDAKİ AşAR YOLSUZLUGU, KITLIK VE

iDARi SONUÇLARI
 

Hilal ORTAÇ

ÖZET

Hekim İsmail Paşa'nın Aydm valiliği' sırasmda, Samhan ve İzmir Sancaklarmm aşar gelirlerinin mülteziınlere ihalesinde yolsuzluk yapıldığı iddia edilmiştir. Bunun yanısıra, bir önceki yılın Menemen aşarının toplaıunasında mültezimin yolsuzluk yaptığı ve halktan fazla aşar topladığı ileri sürülmüştür. Ayrıca, yaz aylannda su değirmenlerinin çalışmaması ve bulıarlı değinuellin faaliyetini durdunnası nedeniyle un fiyatlarında artış görülmüş ve halk Vilayet Konağı'nın önünde toplanarak meclis üyelerinin istifasım istemişti. Öte yaııdan Fransız Elçiliği de valinin kötü yönetiıninden şikayet etınekteydi. Bu olaylar ÜZerine soruşturma yapınakla görevlendirilen Melunet Emin Efendi İzmir'e gönderilmişti. Melunet Emin Efendi'nin soruşturması sonucıuıda aşar İlıalesinde bir yolsuzluk olmadığı, bıuıa karşılık Menemen aşannın toplaıunasında milltezimin suçlu görüldüğü, zahire ve un konusunda da mevsim nedeniyle değirınenlerin çalışmaınası, buharlı değirmenin işlemeınesi, zalıire naklinin yasak olması yüzünden darlık olduğu, bütün bunlarda vali İsınail Paşa'ıun suçlu görülmediği ortaya çıkımştır. Ancak İsmail Paşa Babıiili tarafındmı kötü yönetimi nedeniyle görevden ahıumştır.

Tanzimat döneminin en önemli devlet adamlanndan olup defalarca sadrazaıulıkta bulunmuş olan Ali Paşa'nın1 eşkiya Katırcı Yani olayı ve Avusturya konsolasuyla aralarında çıkaıı tartışmalar sonucu İzmir (Aydın) valiliği görevinden alınmasındaıı2 soııra yerine 22 Ramazan 1269 (29 Haziran 1853) tarihinde Hekim İsmail Paşa İzmir valisi olarak atanımıştr.
Aslen İzmirli olan Hekim İsmail Paşa, Mekteb-i Tıbbiye'de yetişmiş, 1845'te sfuıiye rütbesiyle ser-etıbba olmuştur • 1848'de vezirlik rütbesiyle Yanya valisi olarak atanaıı İsmail Paşa, Meclis-i Villa üyeliği de üzerinde kalıuak şartıyla ayıu yıl Nafıa Nazırı ve Mart 1849'da da Ticaret Nazırı olmuştllf. Kasım 185l'deki Tıbbiye Nazırlığından soııra atandığı görev İzmir valiliği olan İsmail Paşa, bu görevinden aziedildikten soııra çeşitli meinuriyetlerde buhınmuş ve l880'de ölmüştür •

Hekim İsmail Paşa'nın da İzmir valiliğindeki görev süresi, uzun süredir etkisini göstemıekte olan genel güvensizlik ortaınıyla birlikte, bu yazının konusunu oluşturan, aşağıda ayrıntılarıyla ele alınacak olaylar soni.ıcmıda, tıpkı kendisinden önceki vali Ali Paşa'nın valiliği sırasında olduğu gibf, yabancı konsoloslann işe karışmalanyla kısa süreli olmuştur. Sonuçta Vali Hekim İsmail Paşa, "suilıal ve idare" gösterdiğinden ve ·"kendilerine dokunur bazı harekiitı"ndan dolayı Fransa Elçiliği tarafından şikayet edilerek değiştirilıuesinin istenmesi ve Avusturya ve İngiltere Elçiliklerinin de farklı görüş bildirmeleri üzerine, Babıilli, vali hakkındaki işlemin sefaretlerin sözilııe dayaıımaması için8 , Beyrut talırir-i emlak ve tefrik-i tebaa memuru olan Melımed Emin Efendi'yi İzmir'deki olaylan soruştunnak için müfettiş olarak tayin etmiş9 ve onun yaptığı soruştunna sonucunda görevden almıştır10 .

Vali Helcim İsmail Paşa'nın görevden alınmasına yol açan aşar yolsuzluğıı ve konsoloslukları işe karıştıran zahire kıtlığı ise birbiriyle ilintisi olan olaylardır.

İzmir ve Sanıhan Sancaldannda Aşarın İltizamı ve Menemen Kazasında Aşar Tahsilinde Görülen Yolsuzluk

Öşür ya da aşar vergisi, elde edilen her türlü tarımsal üründen genellilde ayni olarak onda bir oraıuııda alınaıı bir vergidir. Tanmsal ürünlerden bu oraııda alınan bir verginin aııtilc dönemlerden beri geniş bir alaııda uygulandığı bilinmektedir11 . İslam hukukunda, arazi-i öşriye olarale sınıflandınlmış olan topraklardaıı, toprağın verimliliğine göre onda birden onda beşe kadar değişen oranlarda alınınakta olaıı bir vergidir12 •