Orta Asya'da sınıraşan nehirler sorunu
23 Haziran 2024 - 19:10
Sayat Kazhiev
Kıdemli Araştırmacı, Kırgızistan Su Sorunları ve Hidroelektrik Enstitüsü
Küresel iklim değişikliği ve dünya çapında tarımın yoğun gelişimi karşısında, nehir havzalarının akış aşağısında yer alan ülkeler halihazırda su kıtlığıyla karşı karşıyadır. Sınıraşan su yönetimi sorunları, şu anda su sıkıntısı yaşamayan ülkeler için bile geçerlidir. Bunun nedeni, rezervuarın kuruması durumunda çevre felaketlerinin tüm gezegen için yıkıcı sonuçlar doğurabilmesidir. Bunun en belirgin örneği Aral Gölü'nün kurumasıdır.
Şu anda, Rusya Federasyonu'nun yanı sıra Orta Asya bölgesindeki ülkelerden su uzmanları, Çin'in Sincan Uygur Özerk Bölgesi'nin dinamik gelişimi ve başta İrtiş ve İli olmak üzere sınıraşan nehirlerden su tüketimine ilişkin endişelerini dile getiriyor.
Örneğin Çin'in batı bölgelerinin 2050 yılına kadar öngörülen endüstriyel ve tarımsal kalkınma programı, üç aşamalı bir proje uygulama planını içeriyor. Bu plan, bölgenin "ilk sanayileşmesini", "sanayinin modernizasyonunu", en son bilimsel ve teknolojik gelişmeleri de içerecek şekilde "modern üretimin kurulmasını" kapsıyor.
Özellikle, "Batı Topraklarının Geliştirilmesi" stratejik konseptinin (2011'den 2030'a kadar ikinci aşama) uygulanmasının bir parçası olarak, Çin'in Sincan Uygur Özerk Bölgesi yetkilileri, suyun bir kısmını sınıraşan nehirlerden yönlendirmek için faaliyetler yürütmektedir. Petrol endüstrisi, demir ve demir dışı metalurji ve tarım gibi endüstrilerin ihtiyaçlarını karşılamak için Kazakistan (İrtiş ve İli) ile. Bu bakımdan nehir derivasyonunun temel amacı bölgedeki sanayi ve tarım tesislerinin ihtiyaçlarına yönelik suyun sağlanması olarak görülmektedir.
Ortak sınıraşan su sorunlarını çözmek ve adil su dağıtımını sağlamak için Kazakistan ile Çin'in yanı sıra Rusya Federasyonu ile Çin arasında da ortak ikili komisyonların bulunduğunu belirtmek gerekir. Ancak ülkeler arasında adil su dağıtımına ilişkin anlaşmanın imzalanması, Çin tarafının ertelemesi de dahil olmak üzere çeşitli nedenlerden dolayı henüz imzalanamadı.
Kazakistan ile Çin arasındaki tek hukuki belge, iki ülkenin ilgili kurumları arasında 14 Şubat 2011 tarihinde imzalanan sınıraşan nehirlerdeki suyun kalitesinin korunmasına ilişkin anlaşmadır.
Uzmanlara göre Çin tarafının tutumu, Pekin'in Çin'in Sincan Uygur Özerk Bölgesi topraklarında mümkün olduğunca çok sayıda hidrolik yapı ve rezervuar inşa etme ve anlaşmanın imzalanması durumunda zaten sığ olan nehirleri "fiilen" paylaşma niyetinde olduğunu gösteriyor. Adil su dağıtımına ilişkin ikili anlaşma.
Çin'in Sincan Uygur Özerk Bölgesi'ndeki ekonomik, altyapı ve tarımsal projelerin tam olarak uygulanması, bölge topraklarında Kazakistan ile sınıraşan nehirlerden suyun daha fazla saptırılmasına yol açacaktır. Bu bağlamda uzmanlar, Kazakistan'daki İli Nehri'nin akışının 2050 yılına kadar yüzde 40, İrtiş Nehri'nin akışının ise yüzde 40-50 oranında azalacağını tahmin ediyor. Bu eğilim kaçınılmaz olarak hem Kazakistan hem de Rusya için olumsuz sonuçlara yol açabilir; özellikle bölgenin metalürji, enerji, tarım ve balıkçılık endüstrilerinde ciddi hasara yol açabilir. Ek olarak, İli ve İrtiş nehirlerindeki su seviyelerinin kademeli olarak azalması, Balkhash, Zaysan ve Alakol gibi göllerin yanı sıra Bukhtarma ve Shulbinskoye gibi rezervuarların gelecekte tuzlanmasına ve kurumasına neden olabilir. Uzmanların belirttiği gibi, su kütlelerinin dibinden yükselen tuzlar ve ağır metaller, tüm Orta Asya bölgesi, güney Rusya ve Çin'in Sincan Uygur Özerk Bölgesi'nin nüfusu için ciddi sağlık riskleri oluşturabilir.
Dolayısıyla Orta Asya ülkeleri ile Rusya'nın ekolojik ve ekonomik felaketlerden kaçınma konusundaki ortak çıkarları dikkate alındığında bu durumun çözümü, ülkeler arasında su dengesinin sağlanmasına yönelik ortak mekanizmaların oluşturulup geliştirilmesi için Çin ile toplu müzakere süreçlerinde yatmaktadır.
Not: Yazı ilk olarak 21 Haziran 2024 tarihinde turkustan.az sitesinde yayınlanmıştır.
Kıdemli Araştırmacı, Kırgızistan Su Sorunları ve Hidroelektrik Enstitüsü
Küresel iklim değişikliği ve dünya çapında tarımın yoğun gelişimi karşısında, nehir havzalarının akış aşağısında yer alan ülkeler halihazırda su kıtlığıyla karşı karşıyadır. Sınıraşan su yönetimi sorunları, şu anda su sıkıntısı yaşamayan ülkeler için bile geçerlidir. Bunun nedeni, rezervuarın kuruması durumunda çevre felaketlerinin tüm gezegen için yıkıcı sonuçlar doğurabilmesidir. Bunun en belirgin örneği Aral Gölü'nün kurumasıdır.
Şu anda, Rusya Federasyonu'nun yanı sıra Orta Asya bölgesindeki ülkelerden su uzmanları, Çin'in Sincan Uygur Özerk Bölgesi'nin dinamik gelişimi ve başta İrtiş ve İli olmak üzere sınıraşan nehirlerden su tüketimine ilişkin endişelerini dile getiriyor.
Örneğin Çin'in batı bölgelerinin 2050 yılına kadar öngörülen endüstriyel ve tarımsal kalkınma programı, üç aşamalı bir proje uygulama planını içeriyor. Bu plan, bölgenin "ilk sanayileşmesini", "sanayinin modernizasyonunu", en son bilimsel ve teknolojik gelişmeleri de içerecek şekilde "modern üretimin kurulmasını" kapsıyor.
Özellikle, "Batı Topraklarının Geliştirilmesi" stratejik konseptinin (2011'den 2030'a kadar ikinci aşama) uygulanmasının bir parçası olarak, Çin'in Sincan Uygur Özerk Bölgesi yetkilileri, suyun bir kısmını sınıraşan nehirlerden yönlendirmek için faaliyetler yürütmektedir. Petrol endüstrisi, demir ve demir dışı metalurji ve tarım gibi endüstrilerin ihtiyaçlarını karşılamak için Kazakistan (İrtiş ve İli) ile. Bu bakımdan nehir derivasyonunun temel amacı bölgedeki sanayi ve tarım tesislerinin ihtiyaçlarına yönelik suyun sağlanması olarak görülmektedir.
Ortak sınıraşan su sorunlarını çözmek ve adil su dağıtımını sağlamak için Kazakistan ile Çin'in yanı sıra Rusya Federasyonu ile Çin arasında da ortak ikili komisyonların bulunduğunu belirtmek gerekir. Ancak ülkeler arasında adil su dağıtımına ilişkin anlaşmanın imzalanması, Çin tarafının ertelemesi de dahil olmak üzere çeşitli nedenlerden dolayı henüz imzalanamadı.
Kazakistan ile Çin arasındaki tek hukuki belge, iki ülkenin ilgili kurumları arasında 14 Şubat 2011 tarihinde imzalanan sınıraşan nehirlerdeki suyun kalitesinin korunmasına ilişkin anlaşmadır.
Uzmanlara göre Çin tarafının tutumu, Pekin'in Çin'in Sincan Uygur Özerk Bölgesi topraklarında mümkün olduğunca çok sayıda hidrolik yapı ve rezervuar inşa etme ve anlaşmanın imzalanması durumunda zaten sığ olan nehirleri "fiilen" paylaşma niyetinde olduğunu gösteriyor. Adil su dağıtımına ilişkin ikili anlaşma.
Çin'in Sincan Uygur Özerk Bölgesi'ndeki ekonomik, altyapı ve tarımsal projelerin tam olarak uygulanması, bölge topraklarında Kazakistan ile sınıraşan nehirlerden suyun daha fazla saptırılmasına yol açacaktır. Bu bağlamda uzmanlar, Kazakistan'daki İli Nehri'nin akışının 2050 yılına kadar yüzde 40, İrtiş Nehri'nin akışının ise yüzde 40-50 oranında azalacağını tahmin ediyor. Bu eğilim kaçınılmaz olarak hem Kazakistan hem de Rusya için olumsuz sonuçlara yol açabilir; özellikle bölgenin metalürji, enerji, tarım ve balıkçılık endüstrilerinde ciddi hasara yol açabilir. Ek olarak, İli ve İrtiş nehirlerindeki su seviyelerinin kademeli olarak azalması, Balkhash, Zaysan ve Alakol gibi göllerin yanı sıra Bukhtarma ve Shulbinskoye gibi rezervuarların gelecekte tuzlanmasına ve kurumasına neden olabilir. Uzmanların belirttiği gibi, su kütlelerinin dibinden yükselen tuzlar ve ağır metaller, tüm Orta Asya bölgesi, güney Rusya ve Çin'in Sincan Uygur Özerk Bölgesi'nin nüfusu için ciddi sağlık riskleri oluşturabilir.
Dolayısıyla Orta Asya ülkeleri ile Rusya'nın ekolojik ve ekonomik felaketlerden kaçınma konusundaki ortak çıkarları dikkate alındığında bu durumun çözümü, ülkeler arasında su dengesinin sağlanmasına yönelik ortak mekanizmaların oluşturulup geliştirilmesi için Çin ile toplu müzakere süreçlerinde yatmaktadır.
Not: Yazı ilk olarak 21 Haziran 2024 tarihinde turkustan.az sitesinde yayınlanmıştır.
FACEBOOK YORUMLAR