Doğu Türkistan'da 2023 yılında neler yaşandı?

Dünya yeni bir yıla girerken, Çin'in işgal altındaki Doğu Türkistan'da yaşayan Uygur Türkleri 2023 yılında daha fazla baskı, daha fazla asimilasyon ve daha fazla soykırıma maruz kaldı. Türk dünyasında yaşayan olayları yakından takip eden QHA ekibi, 2023 yılında Doğu Türkistan'da neler yaşandığını okuyucuları için derledi.

DOĞU TÜRKİSTAN'DA OCAK AYINDA YAŞANANLAR

Yerel kaynaklardan alınan birligilerde, 2 Ocak 2023 tarihinde, Uygur Türklerinin kahramanlık öykülerini ve milli değerlerini yazıya döken ünlü Uygur Türkü Şair Abdulla Savut'un yıllardır toplama kampında işkence çektiği ve Savut'un toplama kampından çıktıktan kısa bir süre sonra 72 yaşında hayatını kaybettiği öğrenildi.

Çin insan aklına durgunluk veren diğer bir olay ise 17 Ocak 2023 tarihinde yaşandı. QHA ekibinin elde ettiği bilgilerde, Çin yönetiminin Doğu Türkistan'da Uygur Türklerinin organlarını Arap devletlerine helal organ olarak sattığı öğrenildi.

Çin yönetimi 2023 yılında bir yandan Doğu Türkistan'daki halka soykırım uygurlarken, diğer yandan yurt dışında yaşayan Uygur Türklerini muhbirliğe zorladı. QHA ekibinin bu bağlamda 18 Aralık 2023 tarihinde ulaştığı bilgilerde, Çin istihbaratının, Türkiye'deki Uygur Türklerini aileleriyle tehdit ederek güya "tehlikeli" gördükleri Uygur Türkleri aleyhinde ajanlık yapmaya zorladığı öğrenildi.

Çin 2023 yılında yine geçmiş yıllar olduğu gibi hiçbir gerekçe olmaksızın Uygur edebiyatının önemli isimlerini hapse atılmaya devam etti. QHA ekibinin elde ettiği belgelerde, Çağdaş Uygur edebiyatının öncüsü, Şinciang Pedagoji Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Abdülkadir Celalettin, Çin yönetimince hukuksuz bir şekilde 21 Ocak 2018’de Çin toplama kamplarına alınmıştı. 2019’da ise müebbet hapis cezasına çarptırıldığı öğrenildi.

İslam düşmanlığı ile bilinen Çin yönetimi 2023 yılında İslam Dini karşı politikasını sürdü. QHA ekibinin RFA'dan aldığı belgelerde, Çin'in Doğu Türkistan'ın Karayaağaç kasabasındaki üretim tesisinde namaz kıldığı gerekçesi ile uzun zaman önce kocasını kaybeden iki çocuk annesi Halidem Kurban'ın 18 hapis cezasına çarptırıldığı öğrenildi.

DOĞU TÜRKİSTAN'DA ŞUBAT AYINDA YAŞANANLAR

Doğu Türkistan'daki insan hak ihlalleri 2023 yılında artarak devam etti. QHA ekibi, 14 Şubat 2023 tarihinde, Doğu Türkistan'da yaşanmakta olan zulme dair birçok etkili raporu yayımlayarak; Uygur soykırımını dünyaya tanıtan Alman araştırmacı Adrian Zenz'ten önemli bilgiler elde etti. Bu bağlama Çin'in, Doğu Türkistan'da inşa ettiği toplama kamplarında tuttuğu 5 milyon kayıt ve 730 bin Uygur Türkünün profilini içeren veritabanı oluşturduğu öğrenildi.

Öte yandan Çin'in yeni planı ifşa oldu. QHA ekibi, Washington merkezli Uygur İnsan Hakları Projesi'nin (UHRP) konuyla ilgili yeni yayımladığı raporunu dayandırdığı belgelerde, Doğu Türkistan'da Çin'in atadığı yerel makamların bölgedeki Uygur Türkü kadınları, Han Çinlisi erkeklerle görücü usulü evliliğe zorladığı, mali teşvikler ve şantaj kullandığı öğrenildi.

Ayrıca Çin Uygur Türklerini bu sene de tehdit olarak görmeye devam etti. QHA ekibi Çin hükümetinin, kendisine bağlı Merkezi Halk Yayın İstasyonunda çalıştırdığı Çin Ulusal Radyosu Uygur Departmanı spikeri ve muhabiri Uygur Türkü Mehmetcan Abdullah'ı tam 13 yıldır hapiste tuttuğu bilgisine ulaştı.

Açık hapishaneye çevrilen Doğu Türkistan'da 23 Şubat 2023 tarihinde halk, korkunç bir depremle karşı karşıya kaldı. Tacikistan'da meydana gelen 7.2 büyüklüğündeki deprem, Doğu Türkistan'ın Kaşgar şehrinde güçlü bir şekilde hissedildiği öğrenildi.

Çin istihbaratı 2023 yılında sadece Türkiye'de yaşayan Uygur Türklerini şantaj uygulayarak muhbirliğe zorladı. QHA ekibinin konuya ilişkin araştırmasında, Çin yönetimi Birleşik Krallık'ta yaşayan bazı Uygur Türklerini aylık 8 bin dolar maaş karşılığı casus olmaya zorladığı öğrenildi.

DOĞU TÜRKİSTAN'DA MART AYINDA YAŞANANLAR

2023 yılında yurt dışında Doğu Türkistan'da yaşananları belge ve şahitleri dünyaya duyurmaya çalışan Dünya Uygur Kurultayı, insan haklarına katkıları ve Çin hükumetinin Doğu Türkistan'da işlediği Uygur Soykırımı'nı uluslararası kamuoyuna taşıma çabaları dolayısıyla, Kanadalı milletvekilleri ve Norveç Genç Özgürlük Partisi lideri tarafından 2023 Nobel Barış Ödülü'ne aday gösterildi.

Öte yandan Çin 2023 yılında Uygur ve diğer Türk topluluklarına karşı yürüttüğü asimilasyon poltikasında hız kazandı. Bu kapsamda QHA ekibinin araştırmaları neticesinde, Doğu Türkistan'ın sınır bölgesi olan Taşkorgan ilçesinde yaşayan Uygur Türkleri ve Tacikler, Çinli polis ve asker eşliğinde zorla bayrak töreninde tutulduğu öğrenildi.

DOĞU TÜRKİSTAN'DA NİSAN AYINDA YAŞANANLAR

QHA ekibi 2023 yılında Çin'in Doğu Türkistan'daki baskılarını Türk kamouyununa taşımaya devam etti. Bu kapsamda, Doğu Türkistan'ın Kuçar şehrindeki içi tamamen boşaltılmış olan turizm mekanına çevrilen tarihi Kuçar Camisi'nde dansöz oyanatarak reklam filmi çekildiği öğrenildi.

Öte yandan Çin hükumetinin İslam düşmanlığı 2023 yılın da artarak devam etti. Türk İslam devletlerinin, Çin'in İslam düşmanlığına karşı sessizliği Çin'e fırsat verdi. QHA ekibin takibe aldığı Çin merkezli sosyal medya hesaplarında, Çinlilerin Kelime-i Şehadet ve ayetlerin yer aldığı işlemeleri fayans yaptığı ve ayaklar altına aldığı öğrenildi.

QHA ekibinin yerel kaynaklardan elde ettiği bilgilere göre Çin'in Uygur Türkü akademisyenlere karşı uyguladığı baskı, 2023 yılında da artarak devam etti. Doğu Türkistan'ın Ürümçi şehrinde Çin yönetimince kurulan üniversitede çalışan, Çağdaş Uygur Türkçesi gibi 3 ciltli dev bilimsel eserin yazarı Uygur Türkü Prof. Dr. Arslan Abdulla, Çin toplama kampına gönderildiği öğrenildi.

2023 yılında Uygur Türklerini sevindiren tarihi bir olay da yaşandı. Japonya tarihinde ilk defa Uygur Türkü milletvekili seçildi. Japonya Danışman Meclisi (Sangiin) seçimlerinde Doğu Türkistan kökenli Uygur Türkü ve Liberal Demokrat Parti (LDP) adayı Arfiya Eri milletvekili seçildi.

DOĞU TÜRKİSTAN'DA MAYIS AYINDA YAŞANANLAR

Otoriter yapısını teknoloji le güçlendiren Çin yönetimi 2023 yılında, Doğu Türkistan'daki baskı politikasına teknolojik yöntemlerini ekledi. Bu bağlamda QHA ekibinin elde ettiği belgelerde, Çin güvenlik güçlerinin, Uygur Türklerinin cep telefonlarını "yasa dışı içerik bulundurma" bahanesiyle 11 milyon kez kontrol ettiği öğrenildi.

2023 yılında Çin yönetimi ayrıca, Çin Halk Siyasi Danışma Konseyi'nin sözde Xinjiang Komitesi, 17 Mayıs 2023 tarihinde gerçekleştirilen toplantıda bir dizi yeni karar aldı. Alınan kararların yanı sıra Doğu Türkistan halkına yönelik sistematik asimilasyon politikasını yoğunlaştırmayı amaçlayan "Çin Ulusal Bilincinin Pekişmesi” kararı komite kararıyla mecliste kabul edildi.

Öte yandan Çin işgalindeki Doğu Türkistan'da Türk İslam kültürünün izlerini taşıyan binlerce senelik camiler, Çin Komünist Partisi (ÇKP) tarafından yıkılmaya devam etti. QHA ekibinin edindiği belgelerde, Kaşgar'daki kadim bir caminin bara çevrildiğini ispatlayan fotoğraflarına ulaşıldı. Yurtdışında yaşayan Uygur diasporası ise bu caminin Kaşgar Orda Aldi Camisi olduğunu bildirdi. 

DOĞU TÜRKİSTAN'DA HAZİRAN AYINDA YAŞANANLAR

2023 yılı Çin'in Arapları satın aldığı bir yıl oldu. Çin'in davetiyle Doğu Türkistan'ı ziyaret eden Arap Birliği heyeti, bölgede Çin'in Doğu Türkistanlılara karşı uyguladığı etnik soykırım ve dini zulüm suçlamalarını reddetti.

Kadim tarihi ile Türk tarihinde önemli yeri olan Doğu Türkistan'da tarihe ışık tutan bir keşif yaşandı. Doğu Türkistan'ın Turfan Bölgesi'nin Yanghiy kentindeki antik bir mezarda 2 bin 700 yıl öncesine ait at eyeri bulundu.

Doğu Türkistan'da inşa edilen toplam kampları 2023 yılında birer ölüm fabrikasına dönüştü. QHA ekibinin yerel kaynaklardan aldığı bilgilerde, sözde yasa dışı dini faaliyetlerde bulunduğu gerekçesiyle 2019 senesinde Doğu Türkistan'ın tarihi şehri Kaşgar'a bağlı Maralbişi ilçesindeki Tumşuk toplama kampına atılan, 70 yaşındaki Haci Ahun ve 60 yaşlarındaki eşi Mehpiremhan'ın işkence ve deneylere dayanamayıp vefat ettiği öğrenildi.

Yine 2023 yılı Çin için, Doğu Türkistan'daki ulmü reddetmeye yönelik satın aldığı Arap yetkililerle dolu bir yıl oldu. Filistin Başkanı Mahmut Abbas Uygur Soykırımının insan hakları meselesi olmadığını, bu konuda Çin’i desteklediğini açıkladı.

Bütün bunlar yaşanırken Çin, Doğu Türkistan'da Uygur Türkü çocuklara karşı yürüttüğü asimilasyon politikasına hız verdi. QHA ekibinin takibe aldığı Çin’in devlet denetimindeki Vangyi internet sitesinde, Doğu Türkistan'ın Gulca şehrindeki Çin Eğitim Biriminin, Pekin yönetiminden yüklü miktarda yatırım aldığı, Uygur Türkü çocukları birer Çinli olarak yetiştirmeyi amaçlayan çocuk toplama kamplarının sayısının yeni inşa edilecek olanlarla beraber 4 bine çıkacağı öğrenildi.

DOĞU TÜRKİSTAN'DA TEMMUZ AYINDA YAŞANANLAR

Çin hükumeti 2023 yılında, Doğu Türkistan'daki toplama kamplarında binlerce akademisyeni öldürdü. Doğu Türkistan'ın Ürümçi şehrinde Çin güdümündeki Xinjiang Üniversitesinde Tataristan Bilimler Akademisi'nin yabancı bir üyesi olan Prof. Dr. Abdulla Abbas'ın atıldığı Çin toplama kampında işkenceye maruz kalarak hayatını kaybettiği öğrenildi.

Ayrıca 2023 yılında Çin, bütün uluslararası baskılara rağmen Doğu Türkistan'daki soykırım politikasını arttırdı. QHA ekibinin elde ettiği bilgilerde, sözde "Xinjiang Halk Hükumeti" Güvenlik Bürosu, Pekin yönetiminin taleplerine binaen Doğu Türkistan genelinde Haziran ayından 30 Eylül 2023 tarihine kadar sürecek olan "Yaz Temizlik Operasyonu" nu duyurduğu öğrenildi.

DOĞU TÜRKİSTAN'DA AĞUSTOS AYINDA YAŞANANLAR

Çin yönetimi 2023 yılında, Doğu Türkistan'daki baskı, soykırım ve asimilasyon politikalarını genişletti. Bu kapsamda, yurtdışında yaşayan Uygur Türkleri, Çin polisinin sosyal medya aracılığı ile yayımladığı video ile tehdit edildi. Küstah açıklamalar yapan Çin polisi, Uygur Türklerine geri dönmeleri için baskı yaptı.

Çin 2023 yılında ayrıca, Doğu Türkistan'daki İslam dini anlaşıyını ve öğrenimini etkileyecek yeni bir politikaya imza attı. QHA ekibinin takibe aldığı Çin kaynakalarında, Çin yönetiminin Kur'an-ı Kerim'i Çinlilerin akıl hocası olarak adlandırılan Konfüçyüs'ün ideolojisiyle tahrif etmeyi planlıdığı öğrenildi.

Bir polis devleti olan Çin 2023 yılında, Doğu Türkistan'daki polis kontrol noktalarının sayısını arttırdı. QHA ekibinin yerel kaynaklardan aldığı bilgilerde, en sıkı güvenlik kontrollerinin yaşandığı Hoten şehrinde her 500 metrede bir karakol olduğu ve her 100 metrede bir polis bulunduğu öğrenildi.

2023 yılı İslam dünyası için utanç yılı oldu. Çin'in daveti üzerine Doğu Türkistan'a giden İslam İşbirliği Teşkilatı (İİT) heyeti, bir kez daha Uygur Soykırımı'nı görmezden geldi. İİT, Çin yönetiminin Doğu Türkistan'daki politikasını överek destekledi.

Doğu Türkistan'daki soykırımın planlayıcısı Şi Cinping 2023 yılında, Doğu Türkistan'daki yerel yönetime soykırım ve asimilasyon politikalarını sıkılaştırma talimatı verdi.

DOĞU TÜRKİSTAN'DA EYLÜL AYINDA YAŞANANLAR

Doğu Türkistan'da yaşayan herkes 2023 yılında Çin'in soykırım politikasına maruz kaldı. QHA ekininin elde ettiği bilgilerde, beyin kanserine yakalanan 73 yaşındaki bir Uygur anne Anarhan Kazıbek'in Çin tarafından toplama kampına atıldığı öğrenildi.

2023 yılında Doğu Türkistan'ın her karış toprağında Çin'in baskı politikası devam etti. QHA ekibinin ulaştığı bilgilerde, Doğu Türkistan'ın kuzeybatısında bulunan Gulca ilinin 13 bin 500 kişilik Çulukay köyünün, duvarlarla çevrilerek açık hava hapishanesine dönüştürüldüğü öğrenildi.

Çin 2023 yılında sadece Doğu Türkistanlılara değil, aynı zamanda Çin'in iç bölgelerine gelen turistlerede din düşmanlığını gösterdi. QHA ekibi, Özbekistanlı ünlü sosyal medya uzmanı Abdurahmon Fazilov, Çin bu sefer Doğu Türkistan'da Uygur Türklerine uyguladığı dini baskılarının, ülkesine gelen Özbek turistlere uygulamaya çalıştığını ispatlayan videoya ulaştı. 
*Not: Yazı ilk olarak 31 Aralık 2023 tarihinde qha yayınlanmıştır (https://www.qha.com.tr/ozel-haber-roportaj/2023-yilinda-dogu-turkistan-da-neler-yasandi-483518)
*Yazıda geçen bazı bilgiler tarihistan.org sitesinin yayın politikasını yansıtmayabilir.