Türkçeye dair

*Bu yazı, Ahmet Bican Ercilasun’un

“Türk Dili Temel Kitabı-Herkes İçin Türk Dili” adlı kitabından iktibas edilmiştir.

Yeryüzünde Türkçe konuşanların toplam nüfusu 220.111.094’tür.
Yukarıdaki sayıda, Doğu Türkistan’da yaşayan Uygur Türkleri hakkında Çin yönetiminin verdiği resmî nüfus bilgisi esas alınmıştır. Doğu Türkistan dışında yaşayan Uygurlar, Çin’in verdiği resmî sayıyı kabul etmezler. Onlara göre Doğu Türkistan’daki Uygur Türklerinin sayısı 20.000.000 – 25.000.000’dur. Bu sayıları esas alırsak yeryüzünde Türkçe konuşanların toplam nüfusu 230.039.700 – 235.039.700 olur.
Küçük Türk topluluklarının bir kısmında ana dillerini konuşanların hatta bilenlerin sayısı çok azdır. Ancak bunlar, nüfusları zaten çok az olan Türk toplulukları olduğu için yukarıdaki toplam sayıyı fazla etkilemezler. Ayrıca aşağıda verilen nüfusların bir bölümü 2000’li veya 2010’lu verilere, sayımlara dayanmaktadır. Bu nüfusların 10-20 yıl içinde arttığı da düşünülmelidir. Dolayısıyla dünyada Türkçe konuşanların nüfusunu yuvarlak hesap 220.000.000 olarak ifade edebiliriz. Uygur Türklerinin verdiği nüfusu esas alırsak bu sayı yuvarlak hesap 230.000.000 veya 235.000.000 olur.
Toplam nüfus hakkındaki bu bilgilerden sonra Türkçenin kollarına ve onların yayılma alanlarıyla nüfuslarına geçebiliriz.
Türklük Bilimi (Türkoloji) dünyasında yaygınlaşmış ve genel kabul görmüş sınıflandırmaya göre Türkçe altı kola ayrılır: 1. Güney-Batı (Oğuz) 2. Güney-Doğu (Karluk) 3. Kuzey-Batı (Kıpçak) 4. Kuzey-Doğu (Sibirya) 5. Çuvaş 6. Halaç.

1.Güney-Batı (Oğuz) Kolu

Türkçenin Güney-Batı (Oğuz) kolunda, dört yazı dili vardır: 1. Türkiye Türkçesi 2. Gagavuz Türkçesi 3. Azerbaycan Türkçesi 4. Türkmen Türkçesi. Her birinin coğrafyası ve nüfusları aşağıda gösterilmiştir.
Güney-Batı (Oğuz) koluna giren Türklerin toplam sayısı son verilere göre 146.813.190’dır.

1.1.Türkiye Türkçesi

Türkiye Türkçesi, Türkiye Cumhuriyeti ile Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyetinin resmî dilidir. Bu iki ülkenin dışında, 19. yüzyıl sonlarına ve 20. yüzyıl başlarına kadar Osmanlı yönetiminde bulunan Irak, Suriye, Ahıska (Gürcistan), Batı Trakya (Yunanistan), Bulgaristan, Romanya, Kuzey Makedonya ve Kosova’da da Türkiye Türkçesi yazılı ve sözlü olarak kullanılmaktadır.
Yunanistan Türklerinin büyük çoğunluğu Batı Trakya’da yaşar. Batı Trakya, Yunanistan’ın kuzeydoğusunda, Karasu ırmağı ile Meriç ırmağı arasında bulunan bölgenin adıdır. Batı Trakya Türkleri, bu bölgedeki üç ilde yer alan Dedeağaç, Gümülcine, İskeçe şehirlerinde ve köylerinde yaşamaktadırlar. Batı Trakya dışında, Rodos ve İstanköy adalarında da birkaç bin Türk bulunmaktadır.
Bulgaristan Türkleri iki bölgede yoğunlaşmıştır: 1. Güney’de, Yunanistan sınırına yakın Rodop Dağları bölgesinde 2. Kuzey-Doğu Bulgaristan’da. Rodoplar bölgesindeki Kırcaali şehri, en çok Türk’ün yaşadığı şehirdir. Kırcaali’ye komşu olan Filibe ve Hasköy şehirlerinde de Türkler yaşar. Kuzey-Doğu Bulgaristan’da Türklerin en yoğun yaşadığı şehir Razgrad’dır. Aynı bölgedeki Silistre, Şumnu, Eskicuma, Rusçuk ve Dobruca ile daha güneyde, Türkiye sınırında bulunan Burgaz şehirlerinde de Türkler yaşamaktadır. Başkent Sofya’ya yerleşmiş olan birçok Türk de vardır.
Romanya Türkleri, Karadeniz kıyısındaki Dobruca bölgesinin Romanya’da kalan kısmında, buradaki Köstence şehrinde yaşarlar. Köstence’nin kuzeyindeki Tulça şehri ile Bükreş’te yaşayan Türkler de vardır.
Kuzey Makedonya Türklerinin kalabalık olarak yaşadığı şehirler; Üsküp, Gostivar, Merkez Jupa, Ustrumca ve Struga’dır. Bunlar dışında; Vrapçişte, Debre, Kırçova, Ohri, Radoviş, Kalkandelen, Resne, Manastır, Valandova şehir ve belediyelerinde de Türkler yaşamaktadır. Merkez Jupa ile Vrapçişte’de Türk nüfusu birinci sırada; Ustrumca, Radoviş, Resne ve Valandova’da Türk nüfusu ikinci sıradadır.
Kosova Türklerinin en kalabalık olarak yaşadığı yer Prizren şehri ve buraya bağlı Mamuşa köyüdür. Prizren dışında başkent Priştine’de ve Gilan, Vıçıtırın, Mitroviça, Doburçan, Yanova ve İpek şehirlerinde de Türkler yaşamaktadır.
Irak Türkleri/Türkmenleri, Irak’ın Türkiye-Suriye sınırından başlayıp güneydoğuya doğru geniş bir yay çizen ve Bağdat’ın güneydoğusundaki Bedre şehrinde sona eren Türkmeneli bölgesinde yaşamaktadırlar. Buradaki en önemli ve tarihî Türkmen şehri Kerkük’tür. Irak Türkleri, Kerkük ile özdeşleşmiş gibidir; bu sebeple Türkiye’de Kerkük Türkleri olarak da anılırlar. Türklerin / Türkmenlerin yaşadığı başlıca şehirler, kuzeyden güneye doğru; Dahuk, Telafer, Musul, Erbil, Altunköprü, Kerkük, Tazehurmatu, Tuzhurmatu, Kifri, Karatepe, Hanekin, Diyala, Mendeli ve Bedre’dir. Türkiye’ye yerleşmiş pek çok Irak Türk’ü de vardır.
Irak Türklerinin konuşma dilleri, Azerbaycan ağızlarına yakındır ancak yazı dili olarak Türkiye Türkçesini kullanırlar. Alfabeleri de Türkiye’deki alfabe ile aynıdır. 1997’ye kadar Arap alfabesini kullanmışlardır.
Suriye Türkleri/Türkmenleri, Suriye’nin kuzeyindeki Halep, Hama, Humus, Rakka ile Hatay’ın güneyindeki Lazkiye şehirlerinde ve bu şehirlere bağlı yüzlerce köyde yaşamaktadırlar. Lazkiye’de yaşayanlara “Bayır Bucak Türkleri/Türkmenleri” de denilmektedir. Başkent Şam’da da pek çok Türk bulunmaktadır. Suriye’nin güneyindeki Kuneytra bölgesinde de Golan Türkmenleri yaşamaktadır. Suriye’de Türkçe konuşma dili olarak varlığını sürdürmektedir; yazılı edebiyat yok denecek kadar azdır.
Ahıska Türklerinin ana vatanı Gürcistan’ın güneyinde yer alan ve Posof’la sınırdaş olan Ahıska bölgesidir. Buradaki Türkler 1944’te Stalin tarafından Özbekistan, Kırgızistan, Kazakistan Cumhuriyetlerine sürülmüşler; bir daha ülkelerine dönememişlerdir. Şu anda birçok ülkeye dağılmış durumdadırlar.
Türkiye Türkçesi kullanan toplulukların nüfusları aşağıda gösterilmiştir:
Türkiye Cumhuriyeti : 89.654.997
Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti : 326.000 (2017 verileri)
Bulgaristan Türkleri : 747.000 (2011 nüfus sayımı)
Yunanistan Türkleri : 150.000 (2010 verileri)
Kuzey Makedonya Türkleri : 77.959 (2002 verileri)
Romanya Türkleri : 32.098 (2002 nüfus sayımı)
Kosova Türkleri : 18.738 (2011 nüfus sayımı)
Irak Türkleri : 2.500.000 (2020 – tahminî)
Suriye Türkleri : 925.379 (2019 – tahminî)
Ahıska Türkleri : 446.000
Türkiye Türkçesi (toplam) : 94.878.171

1.2.Gagavuz Türkçesi

Gagavuz Türkçesi, Gagavuz Yeri’nin (Gagauzya’nın) üç resmî dilinden biridir. Gagavuz Yeri, Moldova Cumhuriyetinin Bucak yöresinde bulunan özerk bir bölgedir.
Gagavuzlar, özerk bölgedeki Komrat, Çadır, Valkaneş şehirleriyle Avdarma, Başköy, Baurçu, Beşalma, Çeşmeköy gibi 30 kadar köy ve kasabada yaşarlar. Moldova’nın başkenti Kişinev’de de Gagavuzlar vardır (Özkan 2014: 159, 161).
Gagavuzca, 1959-1993 arasında Kiril alfabesiyle yazılmıştır; Gagavuz Yeri, 1993’te Latin alfabesine geçmiştir.
Gagavuz Yeri dışında Ukrayna, Türkiye ve Rusya’da da Gagavuzlar vardır. Beyaz Rusya, Baltık ülkeleri, Romanya ve Bulgaristan’da yaşayan Gagavuzlar ise çok azdır.
Gagavuzların nüfusları aşağıda gösterilmiştir:
Gagavuz Yerinde (Moldova) : 126.010 (2014 nüfus sayımı)
Ukrayna Gagavuzları : 31.923 (2001 nüfus sayımı)
Türkiye’de : 15.000 (tahminî)
Rusya’da : 13.690 (2010 nüfus sayımı)
Diğer : 434
Gagavuz Türkleri (toplam) : 187.057

1.3.Azerbaycan Türkçesi

Azerbaycan Türkçesi, Azerbaycan Cumhuriyetinin resmî dilidir. Burada yazı ve konuşma dili olarak kullanılmaktadır. Daha önce Kiril alfabesini kullanan Azerbaycan Cumhuriyeti 25 Aralık 1991’de Latin alfabesine geçmiştir. Azerbaycan Türkçesi, Dağıstan Cumhuriyetinde de resmî dil statüsündedir.
Bağımsız Azerbaycan Cumhuriyeti, Azerbaycan ülkesinin, Aras’ın kuzeyinde kalan kısmıdır. Azerbaycan ülkesinin büyük bir kısmı da Aras ırmağının güneyinde, İran’ın kuzeybatısında yer alır; bugünkü İran idari yapılanmasına göre altı ostândan (eyaletten) oluşur: Doğu Azerbaycan, Batı Azerbaycan, Erdebil, Hemedan, Zencan, Kazvin. Ancak bu altı eyaletin dışında özellikle Tahran’da da pek çok Güney Azerbaycan Türk’ü yaşamaktadır. Güney Azerbaycan Türklerinin sayısı tahminen 30.000.000’dur. Kendi aralarında genellikle Azerbaycan Türkçesiyle konuşurlar. İran anayasasında İran vatandaşlarının ana dillerinde eğitim yapma hakkı bulunmasına rağmen İran’da Azerbaycan Türkçesiyle henüz eğitim yapılmamaktadır. Ancak Türkler kendi dillerinde eğitim yapılması gerektiğini, yayınlar ve gösteriler yoluyla yoğun bir şekilde dile getirmektedirler. Güney Azerbaycan’da Türkçe, yazı dili olarak da kullanılır. Yazı dilinin alfabesi Arap harflerine dayanır.
İran’ın Fars ostânında (eyaletinde), Şiraz çevresinde yaşayan Kaşkay Türklerinin konuşma dili olarak kullandıkları dil de Azerbaycan Türkçesinin bir ağzıdır. Kirman eyaletindeki Sungur şehrinde yaşayan Sungur Türkleri de aynı şekilde Azerbaycan Türkçesine dâhil olan bir ağızla konuşurlar.
İran’ın kuzeydoğusundaki Razavi Horasan ve Güney Horasan eyaletlerinde yaşayan Horasan Türklerinin ağızları, Türkmence ile Azerbaycan Türkçesi arasında yer alır; Azerbaycan Türkçesine daha yakındır.
Kaşkay ve Horasan Türklerinin bazı aydınları son zamanlarda kendi dilleriyle edebî eserler de yazıp yayımlamaktadırlar.
Azerbaycan Türkleri ile Azerbaycan Türkçesine yakın ağızlarla konuşan Kaşkay ve Horasan Türklerinin sayıları aşağıda gösterilmiştir:
Azerbaycan Cumhuriyeti : 10.119.148 (ADİK – 2020 verisi)
Güney Azerbaycan (İran) Türkleri : 30.000.000 (tahminî – 2020)
Gürcistan : 291.408 (01.01.2013 nüfus sayımı sonucunun % 6,5’i)
Rusya Federasyonu : 603.070 (Rusya F. 2010 nüfus sayımı)
Ukrayna : 45.200 (Ukrayna 2001 nüfus sayımı)
Kaşkay Türkleri (İran) : 2.000.000 (tahminî – 2020)
Horasan Türkleri (İran) : 1.500.000 (tahminî – 2020)
Azerbaycan Türkçesi (toplam) : 44.558.826

1.4.Türkmen Türkçesi

Türkmence, Türkmenistan Cumhuriyetinin resmî dilidir. 2012 nüfus sayımına göre Türkmenistan’ın nüfusu 4.751.120’dir; bu nüfusun % 85,6’sını Türkmenler oluşturur. Türkmenistan’da Türkmence yazı ve konuşma dili olarak kullanılmaktadır. Daha önce Kiril alfabesini kullanan Türkmenistan, 12 Nisan 1993’te Latin alfabesine geçmiştir.
Türkmenistan dışında İran ve Afganistan’da da çok sayıda Türkmen yaşamaktadır. İran Türkmenleri ülkenin kuzeydoğusundaki Gülistan ve Kuzey Horasan eyaletlerinde yaşamaktadırlar. Türkmenler bu bölgeyi Türkmensahra diye adlandırmaktadır. İran’da konuşma dili olarak yaygın şekilde kullanılan Türkmence, yaygın ve yoğun olmamakla birlikte yazı dili olarak da kullanılmaktadır. İran’daki Türkmen yazı dilinde Arap harfleri kullanılır.
Afganistan Türkmenleri, Afganistan’ın kuzeyinde (Güney Türkistan’da) özellikle Belh (Mezarışerif şehrinde), Kunduz, Cüzcan, Faryab, Herat ve Bağlan vilayetlerinde yaşamaktadırlar. Başkent Kâbil’de de çok sayıda Türkmen bulunmaktadır. Afganistan Türkmenleri kendi aralarında Türkmence konuşurlar. Yaygın olmamakla birlikte Türkmence, Arap alfabesiyle yazı dili olarak da kullanılmaktadır.
Rusya Federasyonundaki Türkmenler, Kuzey Kafkasya’nın Stavropol vilayetinde yaşarlar. Bu sebeple onlara “Kafkasya veya Stavropol Türkmenleri” denir. Ayrıca Astrahan oblastının Atal köyü de bir Türkmen köyüdür. Rusya’nın diğer bölgelerinde, özellikle Moskova’da yaşayan Türkmenler de vardır.
Çin sınırları içinde yaşayan Salırların dili de Türkmenceye yakın bir ağızdır. Salırlar Çin’in kuzeybatısında yer alan Çinhay eyaletiyle Kansu eyaletinin Salır özerk ilçelerinde yaşamaktadırlar. Doğu Türkistan’da yaşayan az sayıda Salır da vardır.
Türkmenlerle ilgili nüfus bilgileri aşağıdadır:
Türkmenistan Cumhuriyetinde : 4.066.959 (2012 nüfus sayımına göre)
İran Türkmenleri : 2.000.000 (tahminî – 2020)
Afganistan Türkmenleri : 954.685 (2014 nüfus sayımındaki toplam nüfusun %3’ü)
Rusya Federasyonu : 36.885 (Rusya F. 2010 nüfus sayımı)
Salır Türkleri : 130.607 (2010 nüfus sayımı)
Türkmence (toplam) : 7.189.136

2.Güney-Doğu (Karluk) Kolu

Türkçenin Güney-Doğu (Karluk) kolunda iki yazı dili vardır: 1. Özbek Türkçesi 2. Yeni Uygur Türkçesi.
Güney-Doğu (Karluk) koluna giren Türklerin son verilere göre toplam sayısı 40.332.302’dir. Ancak bu nüfus, Uygurlar için Çin resmî makamlarınca verilen sayıya dayanmaktadır. Doğu Türkistan dışında yaşayan Uygurların verdikleri sayılar esas alınırsa Güney-Doğu koluna giren Türklerin toplam nüfusu 50.260.908 veya 55.260.908 olur.
Özbek ve Uygurların yaşadıkları yerler ve nüfusları aşağıda gösterilmiştir:

2.1.Özbek Türkçesi

Özbekçe Özbekistan Cumhuriyetinin resmî dilidir. Özbekistan Devlet İstatistik Komitesinin 2020 verilerine göre Özbekistan’ın nüfusu 33.905.800’dür; bu nüfusun % 71,4’ünü Özbekler oluşturur. Özbekistan’da Özbekçe hem konuşma hem yazı dili olarak etkin bir şekilde kullanılmaktadır. Daha önce Kiril alfabesini kullanan Özbekistan, 1993 yılında Latin alfabesine geçmiştir.
Özbekistan dışında da milyonlarca Özbek yaşamaktadır. Afganistan nüfusunun % 9’unu oluşturan Özbekler, Peştun ve Taciklerden sonra ülkenin üçüncü büyük topluluğudur. Afganistan’ın kuzeyinde (Güney Türkistan’da), Faryab, Cüzcan başta olmak üzere Bağlan, Kunduz, Belh (özellikle Mezarışerif’te), Semengan, Sar-i Pul ve Tahar vilayetlerinde yaşarlar. Başkent Kâbil’e yerleşmiş Özbekler de vardır. Afanistan’da Özbekçe, Arap alfabesiyle yazı dili olarak da kullanılmaktadır.
Kırgızistan, Tacikistan, Kazakistan ve Türkmenistan Özbekleri, Özbekçeyi konuşma ve yazı dili olarak kullanmaktadırlar. Yazı dilleri Özbekistan’daki gibidir.
Özbeklerle ilgili nüfus bilgileri şöyledir:
Özbekistan Cumhuriyetinde : 24.208.741 (ÖDİK 2020 verisinin % 71,4’ü)
Afganistan Özbekleri : 2.864.056 (2014 nüfus sayımındaki toplam nüfusun
% 9’u)
Tacikistan Özbekleri : 842.800 (2012 sayımındaki toplam nüfusun % 9,8’i)
Kırgızistan Özbekleri : 836.065 (2014 nüfus sayımına göre)
Kazakistan Özbekleri : 542.625 (KDİK 2020 verisinin % 2,9’u)
Rusya Federasyonu : 289. 862 (Rusya F. 2010 nüfus sayımına göre)
Türkmenistan Özbekleri : 275.565 (2012 nüfus sayımına göre)
Özbek Türkçesi (toplam) : 29.859.714

2.2.Yeni Uygur Türkçesi

Uygurca, Doğu Türkistan’da yaşayan Uygurların resmî dilidir. Uygur yazısının kullanıldığı tarihî dönem Uygurcasıyla (Eski Uygurca) karışmayı önlemek üzere Türkoloji araştırmalarında Yeni Uygurca, Yeni Uygur Türkçesi terimleri de kullanılır.
Uygur, Kazak ve Kırgız Türklerinin yaşadığı Doğu Türkistan, Çin idari yapılanmasında “Şincaŋ Uygur Özerk Bölgesi” olarak adlandırılmıştır. Doğu Türkistan’daki Uygurların nüfusu kesin olarak bilinmemektedir. Çin yönetimi tarafından verilen resmî sayılar, dışarıda yaşayan Uygurlarca kabul edilmez. Doğu Türkistan’da Türkler, özellikle Uygur Türkleri ülkenin esas nüfusunu oluştururken son on yıllarda uygulanan Çinli yerleştirme politikası sonucu, Türklerin kendi ülkelerindeki nüfus oranı, yarının altına düşmüştür.
Uygur Türkleri 1930’lara kadar Arap harfli Çağatay yazı dilini kullanmışlardır. 1930’larda Urumçi ağzına dayanan merkezî şive, yazı dili hâline getirilmeye başlanmıştır. Arap alfabesi 1956’ya kadar devam etmiş, 1956-1983 yılları arasında önce Kiril sonra Latin alfabesi kullanılmıştır. 1983’te yeniden Arap alfabesine geçilmiştir (Yazıcı Ersoy 2007: 360). Bugün de kullanılan bu alfabe, tarihî Çağatay imlasına değil, merkezî şivenin fonetik özelliklerine dayanır.
Doğu Türkistan dışında en çok Uygur’un yaşadığı ülke Kazakistan’dır. Özbekistan ve Kırgızistan’da da çok sayıda Uygur vardır. Kazakistan, Özbekistan ve Kırgızistan’daki Uygurlar da Yeni Uygur yazı dilini kullanırlar. Ancak onların yayınları Arap alfabesiyle değil Kiril alfabesiyledir.
Kansu vilayetinin Sunan Yugur Özerk İlçesinde yaşayan Budist Sarı Uygurlar da Yeni Uygurcanın bir ağzıyla konuşmaktadırlar. Ancak dillerini konuşabilenlerin sayısı 5.000’in altındadır. Çin resmî makamları Sarı Uygurları, Yugur olarak adlandırır ve Uygurların dışında kabul eder.
Türkiye’de de 30.000 – 50.000 Uygur Türk’ü yaşamaktadır. Kendi aralarında çoğunlukla Uygurca konuşurlar.
Uygurlarla ilgili nüfus bilgileri şöyledir:
Çin Halk Cumhuriyetinde : 10.071.394 (Çin’in 2012 yılı resmî verisi)
Doğu Türkistan dışındaki Uygurlara göre : 20.000.000 – 25.000.000
Kazakistan Uygurları : 261.957 (KDİK 2020 verisinin % 1,4’ü)
Özbekistan Uygurları : 67.811 (ÖDİK 2020 verisinin % 0,2’si)
Kırgızistan Uygurları : 52.456 (2014 nüfus sayımına göre)
Rusya Federasyonu : 3.696 (Rusya F. 2010 nüfus sayımına göre)
Kanada : 1.555 (2016 verilerine göre)
Kansu eyaletinde (Sarı Uygurlar) : 13.719 (2000 nüfus sayımı)
Yeni Uygur Türkçesi (toplam) : 10.472.588
Doğu Türkistan dışındaki Uygurların verdiği sayılar esas alınınca: 20.401.194 – 25.401.194

3. Kuzey-Batı (Kıpçak) Kolu

Türkçenin Kuzey-Batı (Kıpçak) kolunda on yazı dili vardır: 1. Kazan Tatar Türkçesi 2. Başkurt Türkçesi 3. Kırım Tatar Türkçesi 4. Karay Türkçesi 5. Karaçay-Malkar Türkçesi 6. Kumuk Türkçesi 7. Nogay Türkçesi 8. Karakalpak Türkçesi 9. Kazak Türkçesi 10. Kırgız Türkçesi. Kuzey-Batı (Kıpçak) koluna giren Türklerin toplam sayısı toplam 30.568.175.

3.1. Kazan Tatar Türkçesi

Tatarca, Rusya Federasyonundaki Tataristan Cumhuriyetinin resmî dillerinden biridir. 2010 nüfus sayımına göre Tataristan Cumhuriyetinin nüfusu 3.786.488’dir. Bu nüfusun 2.012.571’i Tatar’dır. 1.000.000 kadar Tatar Türk’ü de Başkurdistan’da yaşamaktadır. Tataristan ve Başkurdistan dışındaki Tatarlar Rusya Federasyonunun çeşitli yerlerine dağılmışlardır. 100.000’den fazla Tatar’ın yaşadığı bölgeler şunlardır: Tümen, Çelyabinsk, Ulyanovsk, Sverdlovsk oblastları, Moskova, Orenburg oblastı, Perm krayı, Samara oblastı, Udmurt Cumhuriyeti, Hanti-Mansi okrugu. Moskova hariç bunların tamamı, Tataristan çevresinde ve Ural bölgesindedir.
Aslında Kemerovo, Novosibirsk, Omsk, Tomsk ve Tümen oblastları Batı Sibirya olarak adlandırılır ve Batı Sibirya, tarihî Tatar yurdudur. Bu sebeple bu bölgede yaşayan Türklere Batı Sibirya Tatarları denir (Alkaya 2008: 22).
Yukarı Ural bölgesinde yaşayan Nogaybaklar da Hıristiyan Tatarlardır. Rusya Federasyonu 2010 nüfus sayımında Tatarlardan ayrı sayılmışlardır.
Rusya Federasyonu’ndaki Türk yazı dillerinden biri olan Tatarca için Kiril alfabesi kullanılır.
Rusya dışında birçok ülkede de Tatarlar vardır: Ukrayna, Özbekistan, Kazakistan, Beyaz Rusya, Litvanya, Polonya, Finlandiya, Çin, ABD, Türkiye… Litvanya ve Polonya’da yaşayan birkaç bin Tatar, dillerini unutmuşlardır.
Ural bölgesinde bulunan Nijninovgorod vilayetindeki Mişer köylerinden 19. yüzyıl sonlarıyla 20. yüzyıl başlarında Finlandiya’ya göçüp yerleşen Tatarların nüfusu 850 civarındadır; Helsinki, Tampere başta olmak üzere ülkenin güneyindeki bazı şehirlerde oturmaktadırlar. Yaz kurslarında çocuklarına Tatar ve Türkiye Türkçelerini öğretmektedirler.
19. yüzyıl sonlarıyla 20. yüzyıl başlarında Doğu Türkistan’a gidip yerleşmiş olan Tatarların nüfusu 7.000’i geçmiştir.
20. yüzyıl başlarında Mançurya, Kore ve Japonya’ya yerleşmiş bulunan Kazan Tatarları İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra bu ülkelerden ayrılmışlar, Türkiye’ye ve ABD’ye göç etmişlerdir (Dündar 2008: 38-39, 94; Devlet 2018: 41). Dündar’a göre “Tokyo’da hâlen yaklaşık 30 kadar Tatar ikamet etmektedir.” (Dündar 2008: 94).
Türkiye’deki Kazan Tatarlarının nüfusu, 2014 itibariyle, Nadir Devlet’e göre 25.500’dür (Devlet 2018: 16). Türkiye’deki Kazan Tatarları yazı dili olarak Türkiye Türkçesini kullanırlar. Kendi aralarında Tatarca konuşurlar.
Kazan Tatar Türkçesiyle ilgili nüfus bilgileri aşağıdadır:
Tataristan Cumhuriyetinde : 2.012.571 (Rusya F. 2010 nüfus sayımı)
Başkurdistan Cumhuriyetinde : 1.009.295 (Rusya F. 2010 nüfus sayımı)
Rusya’nın diğer yerlerinde : 2.288.783 (Rusya F. 2010 nüfus sayımı)
Nogaybaklar : 8.148 (Rusya F. 2010 nüfus sayımı)
Özbekistan’da : 668.000
Kazakistan’da : 273.000
Ukrayna’da : 68.800
Türkmenistan’da : 62.300
Kırgızistan’da : 31.900
Azerbaycan’da : 26.500
Tacikistan’da : 21.900
Beyaz Rusya’da : 12.700
ABD’de : 10.800
Çin’de : 7.760
Polonya’da : 4.990
Gürcistan’da : 3.300
Letonya’da : 3.120
Litvanya’da : 3.050
Moldova’da : 2.780
Estonya’da : 2.600
Finlandiya’da : 850
Kanada’da : 640
Ermenistan’da : 520
Afganistan’da : 500
Avustralya’da : 500
Kazan Tatar Türkçesi toplam : 6.525.307

3.2. Başkurt Türkçesi

Başkurtça, Başkurdistan Cumhuriyetinin iki resmî dilinden biridir. Başkurtların büyük çoğunluğu Başkurdistan’da yaşar. Rusya Federasyonu’nun Başkurdistan dışındaki bölgelerinde özellikle İdil – Ural’ın Başkurdistan dışındaki bölgelerinde ve Moskova’da da bir hayli Başkurt yaşamaktadır.
İdil – Ural bölgesindeki Türk yazı dillerinden biri olan Başkurtça için Kiril alfabesi kullanılmaktadır.
Başkurtça ile ilgileri nüfus bilgileri aşağıdadır.
Başkurdistan’da : 1.172.287
Rusya’nın diğer yerlerinde : 412.267
Başkurt Türkçesi toplam : 1.584.554

3.3. Kırım Tatar Türkçesi

Kırım Tatar Türkçesi; Kırım, Özbekistan, Romanya, Tacikistan, Kırgızistan, Rusya ve Kazakistan’da yaşayan Kırımlılar tarafından konuşma ve yazı dili olarak kullanılan bir dildir. Türkiye’de yaşayan Kırım asıllı Tatar Türkleri, yazı dili olarak Türkiye Türkçesini kullanırlar. Köylerde toplu olarak yaşayanlar ve şehirlerdeki bazı aileler kendi aralarında Kırım Tatar Türkçesiyle konuşurlar.
Kırımçaklar, Kırım yarımadasında yaşayan Musevilerdir. Hazar, Kıpçak ve “Ceneviz kaynaklı Musevi” unsurların karışmasından oluştukları düşünülmektedir. “Oğuz özellikleri daha baskın olan bir Kırım Tatar Türkçesi kullanmaktadırlar.” (Özkan 2014: 195).
Kırım Tatar Türkçesiyle ilgili nüfus bilgileri aşağıdadır.
Kırım’da : 248.200 (Ukrayna 2001 nüfus sayımı)
Özbekistan’da : 156.000 (tahminî – 2020)
Romanya’da : 20.464 (2011 nüfus sayımı)
Rusya’da : 2.449 (Rusya F. 2010 nüfus sayımı)
Bulgaristan’da : 1.367 (2011 nüfus sayımı)
Tacikistan’da : 9.600
Kırgızistan’da : 3.600
Kazakistan’da : 1.100
Kırımçaklar : 500 (tahminî)
Kırım Tatar Türkçesi (toplam) : 443.280

3.4. Karay / Karayim Türkçesi

Karayca, Museviliğin Karay / Karayim mezhebine mensup olan Türklerin dilidir; “tehlikedeki diller” arasındadır. Karayca bilenlerin sayısı, 50’yi geçmez. Unutulmuş olan Karaycayı canlandırmak için son zamanlarda bazı çalışmalar yapılmakta ve Karayca bazı eserler yayımlanmaktadır. Sayıları çok azalmış bulunan Karaylarla ilgili nüfus bilgileri aşağıdadır.
Ukrayna’da (çoğunlukla Kırım’da) : 1.200
Rusya’da : 680
Litvanya’da : 230
Polonya’da : 50
Türkiye’de : 50
Karay Türkleri (toplam) : 2.210

3.5. Karaçay – Malkar Türkçesi

Karaçay – Malkar Türkçesi, Kuzey Kafkasya’daki Karaçay-Çerkes Cumhuriyetinde yaşayan Karaçaylarla, Kabardin-Balkar Cumhuriyetinde yaşayan Malkarların resmî dilidir; yazı ve konuşma dili olarak kullanılan Karaçay – Malkar Türkçesi Kiril alfabesiyle yazılmaktadır.
Karaçay – Malkarlar kendilerini Tavlu (Dağlı), dillerini Tav til / Tavça (Dağ dili / Dağca) olarak adlandırırlar. Karaçaylar, Elbruz Dağı’nın batısındaki Kuban ve Teberdi ırmakları vadisinde; Malkarlar, aynı dağın doğusundaki Bashan, Çegem, Holam, Bızıngı ve Malkar vadilerinde yaşarlar (Tavkul 2007: 886-887).
Türkiye’de, Eskişehir, Afyonkarahisar, Konya ve Tokat köylerinde yaşayan Karaçay ve Malkar Türkleri de vardır. Köylerde yaşayanlar kendi aralarında Karaçay – Malkar Türkçesi konuşurlar.
Karaçay – Malkar Türkçesinin nüfus bilgileri şöyledir:
Karaçaylar : 218.403 (Rusya F. 2010 nüfus sayımı)
Malkarlar : 112.924 (Rusya F. 2010 nüfus sayımı)
Karaçay – Malkar Türkçesi (toplam) : 331.327

3.6. Kumuk Türkçesi

Kumukça, Dağıstan Cumhuriyetinde yaşayan Kumukların resmî dilidir. Dağıstan’ın orta bölgesindeki Hasavyurt, Babayurt, Kızılyurt, Kayakent gibi köy ve kasabalarda yaşayan Kumukların birçoğu başta başkent Mahaçkala olmak üzere şehirlere göçüp yerleşmişlerdir. Rusya’daki 2010 nüfus sayımına göre Kumuklar, Dağıstan’ın toplam 2.910.249 olan nüfusunun % 14,9’unu oluştururlar; nüfus bakımından Avarlar ve Darginlerden sonra üçüncü sırada yer alırlar.
Çeçenistan’ın Dağıstan sınırına yakın Gudermes şehriyle, Kuzey Osetya’nın kuzeyindeki Mozdok şehrinde de Kumuklar yaşamaktadır. Dağıstan, Çeçenistan ve Kuzey Osetya’da Kumukça, yazı ve konuşma dili olarak kullanılır. Kumuk Türkçesi, Kiril alfabesiyle yazılmaktadır.
Türkiye’de de Tokat, Çorum, Sivas, Yozgat, Çanakkale, Balıkesir, Bursa ve Denizli’de 25 Kumuk köyü vardır (Karataş – Arbatlı 2015: 117). Türkiye’deki Kumuklar yazı dili olarak Türkiye Türkçesini kullanırlar. Köylerde toplu olarak yaşayanlar kendi aralarında Kumukça konuşurlar.
Kumuk Türkçesiyle ilgili nüfus bilgileri aşağıdadır:
Dağıstan’da : 431.736 (Rusya F. 2010 nüfus sayımı)
Çeçenistan’da : 51.221 (Rusya F. 2010 nüfus sayımı)
Kuzey Osetya’da : 20.103
Ukrayna’da : 718
Kazakistan’da : 481
Beyaz Rusya’da : 360
Kumuk Türkçesi (toplam) : 504.619

3.7. Nogay Türkçesi

Nogayca, Dağıstan Cumhuriyeti ile Karaçay-Çerkes Cumhuriyetinde yaşayan Nogayların resmî dilidir. Dağıstan’daki Nogay, Kızılyar, Babayurt, Hasavyurt kasaba ve şehirlerinde; Karaçay-Çerkes Cumhuriyetindeki Erkenyurt, Adilhalk, Kızılyurt, Kubanhalk, Kızıltogay yerleşim birimlerinde, Çerkesk şehri ile Erken-Şahar rayonunda yaşarlar. Çeçenistan Cumhuriyetinin Şelkov ve Astarhan yerleşim birimleri ile Kafkasya’daki Stavropol krayının Açıkulak, Koyasula kasabalarında da Nogaylar vardır.
Türkiye’de, Şereflikoçhisar ve Kulu’ya bağlı Nogay köyleri bulunmaktadır. Kırım Tatar Türkleriyle birlikte Türkiye’ye göç eden ve Kuzey Kafkasya’nın Kuban bölgesinden gelen Nogaylar ise Eskişehir, Afyon, Balıkesir, Adana başta olmak üzere birçok ildeki köylere yerleşmişlerdir. Köylerde toplu hâlde yaşayanlar kendi aralarında Nogay ağızlarıyla konuşurlar.
Nogay Türkçesiyle ilgili nüfus bilgileri aşağıdadır:
Dağıstan’da : 40.407 (Rusya F. 2010 nüfus sayımı)
Karaçay-Çerkes Cumhuriyetinde : 15.654 (Rusya F. 2010 nüfus sayımı)
Çeçenistan’da : 3.444 (Rusya F. 2010 nüfus sayımı)
Rusya’nın diğer yerlerinde : 44.155
Rusya Federasyonunda toplam : 103.660

3.8. Karakalpak Türkçesi

Karakalpakça, Özbekistan’a bağlı Karakalpak Özerk Cumhuriyetinin resmî dilidir. Vikipedi’nin “Karakalpakistan” maddesine göre ülkede 400.000 Özbek ve 300.000 Kazak da yaşamaktadır (erişim tarihi: 14.07.2020). Ceyhun Vedat Uygur’un verdiği bilgiye göre “Karakalpakistan’ın yaklaşık % 33’ü Karakalpak, % 33’ü Özbek, % 27’si Kazak, % 5’i Türkmen, % 1,5’i Rus’tur.” (Uygur 2010: XIX). Daha önce Kiril alfabesini kullanan Karakalpaklar 1996 yılında Latin alfabesini kabul etmişlerdir.
Karakalpak Türkçesiyle ilgili nüfus bilgileri aşağıdadır:
Karakalpakistan’da : 712.021
Türkmenistan’da : 5.000 (tahminî – 2020)
Kazakistan’da : 5.000 (tahminî – 2020)
Rusya Federasyonunda : 1.466 (Rusya F. 2010 nüfus sayımı)
Karakalpak Türkçesi (toplam) : 723.487

3.9. Kazak Türkçesi

Kazakça, Kazakistan Cumhuriyetinin devlet dilidir. Kazakça, Çin Halk Cumhuriyeti ile Rusya Federasyonu içinde yer alan Altay Cumhuriyetinde de resmî dil statüsüne sahiptir.
Kazakistan dışında, başta Doğu Türkistan, Özbekistan, Rusya ve Moğolistan olmak üzere birçok ülkede de Kazaklar yaşamaktadır.
Doğu Türkistan’daki Kazaklar, İli Kazak Özerk Vilayeti ile Tarbagatay ve Altay vilayetlerinde, Kumul vilayetine bağlı Barköl Özerk İlçesinde, Sancı Hui Özerk Vilayetine bağlı Mori Kazak Özerk İlçesinde yaşarlar. Başkent Urumçi’de de Kazaklar bulunmaktadır. Ayrıca Kansu eyaletine bağlı Aksay Kazak Özerk İlçesinde de Kazaklar yaşar (Vikipedi, “Çin Kazakları” maddesi, erişim: 14.07.2020).
Moğolistan Kazakları, ülkenin en batısında ve Altay dağlarının doğusunda bulunan Bayan Ölgiy vilayetinde yaşarlar. Ayrıca başkent Ulanbator’a bağlı Nalayh ilçesi de Kazakların yaşadığı bir ilçedir.
Kazakistan Cumhuriyeti, Latin alfabesine geçme kararı almıştır. Ancak henüz süreç tamamlanmamıştır ve yayınlar Kiril alfabesiyle devam etmektedir. Özbekistan, Kırgızistan ve Moğolistan’da da Kazakça için Kiril alfabesi kullanılmaya devam edilmektedir. Doğu Türkistan’da ise Arap harflerine dayalı fonetik bir alfabe kullanılmaktadır.
Türkiye’de de 10.000 civarında Kazak vardır. Çeşitli tarihlerde, bilhassa 1950’lerin ilk yarısında Doğu Türkistan’dan gelmişlerdir. İstanbul’un Güneşliköy ve Zeytunburnu semtleriyle Manisa’nın Salihli ilçesinde yaşamaktadırlar. 1982’de Afganistan’dan gelen Kazaklar da vardır. Türkiye’deki Kazak Türkleri kendi aralarında Kazakça konuşurlar.
Kazak Türkçesine ait nüfus bilgileri aşağıdadır:
Kazakistan Cumhuriyetinde : 11.806.767
Doğu Türkistan’da : 1.460.000 (Çin resmî verisi – 2010)
Özbekistan’da : 1.390.137
Rusya Federasyonunda : 647.732 (Rusya F. 2010 nüfus sayımı)
Moğolistan’da : 123.553 (The World Factbook – 2020)
Kırgızistan’da : 33.701 (2014 nüfus sayımı)
Batı ülkelerinde : 50.000 (tahminî – 2020)
Kazak Türkçesi (toplam) : 15.511.890

3.10. Kırgız Türkçesi

Kırgızca, Kırgızistan Cumhuriyetinin devlet dilidir. Kırgızca, Çin Halk Cumhuriyetinde ise resmî dil statüsüne sahiptir.
Kırgızistan dışında, başta Özbekistan, Doğu Türkistan ve Rusya olmak üzere çeşitli ülkelerde de Kırgızlar vardır.
Özbekistan’daki Kırgızlar, Kırgızistan ve Tacikistan’a doğru uzanan Fergana vadisinde, buradaki Andican, Fergana, Nemengan şehirlerinde ve bu şehirlere bağlı köylerde yaşarlar. Başta Taşkent olmak üzere, Semerkant, Cizzak gibi şehirlerde de Kırgızlar vardır.
Doğu Türkistan’daki Kırgızlar, Tacikistan ve Kırgızistan sınırlarına yakın olan Kızılsu Kırgız Özerk Vilayetinde yaşamaktadırlar.
Türkistan’daki Türk yazı dillerinden biri olan Kırgızca, Kiril harfleriyle yazılmaktadır. Doğu Türkistan’daki Kırgızlar ise Arap harflerine dayalı fonetik bir alfabe kullanmaktadırlar.
Türkiye’deki Kırgızlar, Afganistan’ın Pamir bölgesi Kırgızlarıdır; 1982’de Türkiye’ye gelmişlerdir; Van Erciş ilçesine bağlı Ulupamir köyünde yaşamaktadırlar. Kendi aralarında Kırgızca konuşurlar. Nüfusları 4.000’e yakındır.
Kırgız Türkçesine ait nüfus bilgileri aşağıdadır:
Kırgızistan’da : 4.193.850 (2014 nüfus sayımı)
Özbekistan’da : 271.246
Doğu Türkistan’da : 160.823 (Çin resmî verisi – 2000)
Rusya Federasyonunda : 103.422 (Rusya F. 2010 nüfus sayımı)
Tacikistan’da : 65.500
Kazakistan’da : 40.000
Ukrayna’da : 3.000
Kırgız Türkçesi (toplam) : 4.837.841

4. Kuzey-Doğu (Sibirya) Kolu

Kuzey-Doğu (Sibirya) koluna giren Türklerin toplam sayısı toplam 911.506’dır.

4.1. Altay Türkçesi

Altay Türkçesi, Altay Cumhuriyetinin resmî dillerinden biridir. Altay Cumhuriyeti, Rusya Federasyonu içindeki cumhuriyetlerden biridir; Güney Sibirya’da, Kazakistan ve Moğolistan ile sınırdaş olan bir ülkedir.
Altay Türkleri, kuzeydeki Tuba, Çalkandu, Kumandı; güneydeki Altay Kişi, Telengit ve Teleüt boylarından oluşur (Güner Dilek 2007: 1011). Rusya Federasyonu 2010 nüfus sayımında Kumandı ve Teleütler, Altay Türklerinden ayrı sayılmışlardır.
Altay Türkleri, Altay Cumhuriyetinde yaşarlar. Teleütler ise Altay Cumhuriyetiyle kuzeyde sınırdaş olan Kemerovo oblastında yaşamaktadırlar.
Altay Türkçesi, Kiril alfabesiyle yazılmaktadır.
Altay Türkleriyle ilgili nüfus bilgileri aşağıdadır:
Altay Türkleri : 74.238 (Rusya F. 2010 nüfus sayımı)
Kumandılar : 2.892 (Rusya F. 2010 nüfus sayımı)
Teleütler : 2.643 (Rusya F. 2010 nüfus sayımı)
Altay Türkleri (toplam) : 79.773

4.2. Hakas Türkçesi

Hakasça, Güney Sibirya’daki Hakas Cumhuriyetinin resmî dillerinden biridir. Hakasça içinde; Sagay, Beltir, Kaçin, Koybal, Kızıl ve Şor ağızları vardır. Çoğunluğu Hakas Cumhuriyeti dışında yaşayan Şorların dili, son dönem Sovyet Türkolojisinde Hakasçadan ayrı bir dil (Şorca) olarak ele alınmaktadır (Arıkoğlu 2011: 22). 2010 nüfus sayımında da Şorlar ayrı olarak gösterilmiştir. Aynı sayımda ayrı gösterilen Çulımlar da Hakasçanın bir ağzıyla konuşmaktadırlar.
Hakas Cumhuriyeti dışında, Krasnoyarks krayı ile Tıva Cumhuriyetinde de Hakaslar vardır. Şorlar çoğunlukla Güney Sibirya’daki Kemerovo oblastında yaşarlar. Hakas ve Altay Cumhuriyetlerinde de Şorlar vardır. Çulımlar, Krasnoyarks krayında ve Tomsk oblastında yaşamaktadırlar.
Mançurya’da, Harbin şehrinin kuzeybatısında yaşayan (Kasapoğlu Çengel 2004: 89) Fu-yü Kırgızları da Hakasçanın bir ağzıyla konuşurlar. Ancak bu dili konuşanların sayısı bugün 20’nin altına düşmüştür.
Hakasça, Kiril alfabesiyle yazılmaktadır.
Hakas Türkleriyle ilgili nüfus bilgileri aşağıdadır:
Hakaslar : 72.959 (Rusya F. 2010 nüfus sayımı)
Şorlar : 12.888 (Rusya F. 2010 nüfus sayımı)
Çulımlar : 355 (Rusya F. 2010 nüfus sayımı)
Fu-yü Kırgızları : 1.200 (1997 tespiti)
Hakas Türkçesi (toplam) : 87.402

4.3. Tıva Türkçesi

Tıvaca, Tıva Cumhuriyetinin resmî dilidir. Tıva Cumhuriyeti, Rusya Federasyonunda, Güney Sibirya’da, Moğolistan’ın kuzeybatısıyla sınırdaş olan bir ülkedir.
Tıva Türkçesi, Moğolistan’ın Bayan Ölgiy vilayeti, Sengel ilçesi ile Doğu Türkistan’ın Altay vilayetinde de konuşulur. Moğolistan’ın Hövsgöl vilayetinin Çaganur ilçesinde yaşayan az sayıdaki Duha Türkleri de Tıvacaya yakın bir dille konuşmaktadırlar. Güney Sibirya’nın İrkutsk oblastında yaşayan Tofaların dili de Tıva Türkçesinin bir ağzıdır. Rusya Federasyonu 2010 nüfus sayımında Tofalar, Tıvalardan ayrı gösterilmiştir.
Sibirya’daki Türk yazı dillerinden biri olan Tıvaca Kiril alfabesiyle yazılmaktadır.
Tıvalarla ilgili nüfus bilgileri aşağıdadır:
Tıva Cumhuriyetinde : 249.299 (Rusya F. 2010 nüfus sayımı)
Moğolistan Bayan Ölgiy vilayetinde : 5.000 (tahminî – 2020)
Moğolistan Hövsgöl vilayetindeki Duhalar : 800 (tahminî – 2020)
Doğu Türkistan Altay vilayetinde : 2.500 (tahminî – 2020)
Tofalar : 762 (Rusya F. 2010 nüfus sayımı)
Tıva Türkleri (toplam) : 258.361

4.4. Saha (Yakut) Türkçesi

Sahaca (Yakutça), Saha (Yakutistan) Cumhuriyetinin iki resmî dilinden biridir. Saha Cumhuriyeti, Kuzey Sibirya’da, Lena ırmağının doğu ve batısındaki geniş topraklarda Kuzey Buz Denizi’ne kadar uzanan büyük bir ülkedir. Kuzey Buz Denizi kıyılarındaki Taymir yarımadasında yaşayan Dolganlar da Saha Türkçesinin bir ağzı ile konuşurlar. Rusya Federasyonu 2010 nüfus sayımında Dolganlar, Sahalardan ayrı gösterilmiştir.
Sibirya’daki Türk yazı dillerinden biri olan Sahaca için Kiril alfabesi kullanılmaktadır.
Saha Türkçesiyle ilgili nüfus bilgileri aşağıdadır:
Sahalar : 478.085 (Rusya F. 2010 nüfus sayımı)
Dolganlar : 7.885 (Rusya F. 2010 nüfus sayımı)
Saha Türkçesi (toplam) : 485.970

5.Çuvaş Türkçesi

Çuvaşça, İdil – Ural bölgesindeki Çuvaşistan Cumhuriyetinin iki resmî dilinden biridir. Alfabe, Kiril kaynaklı Çuvaş alfabesidir.
Çuvaşistan dışında, Rusya Federasyonunun diğer bölgelerinde özellikle Tataristan ve Başkurdistan’da da pek çok Çuvaş yaşamaktadır. Rusya Federasyonu dışındaki Çuvaşların sayısı da 50.000’den fazladır.
Çuvaşlarla ilgili nüfus bilgileri aşağıdadır:
Çuvaşistan’da : 814.750 (Rusya F. 2010 nüfus sayımı)
Tataristan’da : 116.252 (Rusya F. 2010 nüfus sayımı)
Başkurdistan’da : 107.450 (Rusya F. 2010 nüfus sayımı)
Rusya F.nin diğer bölgelerinde : 345.035 (Rusya F. 2010 nüfus sayımı)
Kazakistan’da : 22.305
Ukrayna’da : 10.593
Özbekistan’da : 10.074
Diğer ülkelerde : 9.413
Çuvaş Türkleri (toplam) : 1.435.872

6. Halaç Türkçesi

Halaç Türkçesi, “Tahran’ın 160 km. güneybatısında Save, Kum, Erak ve Tefriş illeri arasında yer alan” bölgedeki köylerde konuşulur. Cevat Heyet, Telḫab, Vaşkan, Nadirabad, Ḫeltabad, Mansurabad, Feyzabad köylerinin adlarını verir (Gökdağ 2012: V). Sonel Bosnalı’nın 2012’deki araştırmasına göre iki köyde sadece Halaçça konuşulmaktadır. Halaççanın da konuşulduğu 13 köy ise iki veya üç dillidir (Gökdağ – Doğan 2016: 184, 186). Son yıllarda Halaç aydınları, Arap alfabesine dayalı bir yazı dili oluşturma çabası içindedirler.
Halaçların nüfusu : 50.049
***
Yukarıdaki nüfus bilgilerini yuvarlak hesaba tamamlamak ve kendi içinde sınıflandırmak, yeryüzündeki Türkler hakkında daha akılda kalıcı ve genel bir fikir verebilir.

Nüfusu 10 milyondan fazla olan Türkler:

Türkiye Türkleri : 95 milyon
Azerbaycan Türkleri : 45 milyon
Özbek Türkleri : 30 milyon
Kazak Türkleri : 15,5 milyon
Uygur Türkleri : 10 milyon (veya 20-25 milyon)

Nüfusu 5-10 milyon arasında olan Türkler:

Türkmenler : 7 milyon
Kazan Tatar Türkleri : 6,5 milyon
Kırgız Türkleri : 5 milyon

Nüfusu 1-2 milyon arasında olan Türkler:

Başkurt Türkleri : 1,5 milyon
Çuvaş Türkleri : 1,5 milyon

Nüfusu 500.000 – 1.000.000 arasında olan Türkler:

Karakalpak Türkleri : 750.000
Kırım Tatar Türkleri : 500.000
Kumuk Türkleri : 500.000
Saha (Yakut) Türkleri : 500.000

Nüfusu 100.000 – 500.000 arasında olan Türkler

Karaçay-Malkar Türkleri : 330.000
Tıva Türkleri : 260.000
Gagavuz Türkleri : 200.000
Nogay Türkleri : 100.000

Nüfusu 100.000’den az olan Türkler:

Hakas Türkleri : 90.000
Altay Türkleri : 80.000
Halaç Türkleri : 50.000
Karay Türkleri : 2.000
Görüldüğü üzere beş Türk topluluğunun nüfusu 10 milyondan, onlarla birlikte sekiz Türk topluluğunun nüfusu 5 milyondan fazladır. Nüfusu bir milyondan fazla olan Türk toplulukları, Başkurt ve Çuvaşlarla birlikte onu bulmaktadır. 12 Türk topluluğu ise bir milyondan az nüfusa sahiptir.
Bu bölümde sayılar yuvarlak hesaba tamamlanmış ve Türk toplulukları da genel olarak verilmiştir. Ayrıntıları görmek için üç yıldızın (***) üstündeki kısma bakılmalıdır.

***
Yeryüzündeki toplam nüfusları 220.111.094 veya 230.039.700 – 235.039.700 olan Türklerin dinî dağılımları da şöyledir:
Müslüman : 217.553.282 (% 98,8) veya 227.481.888 – 232.481.888 (%98,9)
Ortodoks Hıristiyan : 2.283.022 (% 1, 04)
Budist (Lamaist) : 272.080
Musevi Karaim : 2.210
Musevi : 500
Ortodoks Hıristiyan olan Türkler; Çuvaşlar, Gagavuzlar, Sahalar (Yakutlar), Hakaslar, Altay Türkleri ve Nogaybaklardır. Çuvaşlar içinde eski Türk dinlerine ait gelenekler de yaşamaktadır. Az sayıda Çuvaş’ın Müslüman olduğu da bazı haberler arasında yer almaktadır. Sibirya’daki Saha, Hakas ve Altay Türkleri arasında da eski Türklere ait Kamlık (Şamanlık) inanış ve ritüelleri yaşamaktadır.
Budist Türkler; Güney Sibirya’daki Tıvalarla Çin’deki Sarı Uygurlardır.
Museviliğin Karaim mezhebinde olan Türkler, Karaylardır.
Musevi olanlar ise Kırım’da küçük bir topluluk olan Kırımçaklardır.

https://millidusunce.com/misak/turkceye-dair/