DÜNYAYA ‘PARA’NIN GÖZÜNDEN BAKMAK
Önder Gürcan
Para nedir?
Dünyada para ilk olarak; Tarihçi Herodot ve günümüzde yürütülen kazılardan elde edilen bulgulara göre, M.Ö. 1200-546 arasında Türkiye’de, Manisa Bölgesinde (Salihli - Sart) hüküm sürmüş, başkenti “Antik Kent Sardis” olan Lidya Devleti ( The Kingdom of Lydia) tarafından icat edilmiştir.
Herodot, Lidyalıların gümüş ve altın madeni parayı kullandığını yazar. Lidyalılar, para sisteminin aracı olarak altın ve gümüşü tercih eden ilk uygarlıktır.
Daha sonra Çinliler, ”kağıt para”yı ve para olarak kabul edilen resmi belgeleri geliştirmişlerdir.
Derken para, çağlar boyunca çeşitli evreler geçirmiş ve bugün bir bilim dalına dönüşerek günlük hayatın bütün kesimlerinde geçerli başlıca değer ölçüsü haline gelmiştir.
Dünyayı oluşturan toplumlarda, para ile gelişmişlik ve refah seviyeleri arasında pozitif bir korelasyon var.
Yeni dünya kuşağının modernite, matris, metafor ve algoritmaları paraya odaklı.
Paranın yerini tutacak başka bir araç da yok.
Ne var ki 21.yüzyıl; manevi değerlerin aşındığı, maddiyatın (materyalizm) ön plana çıktığı, insani ve evrensel değerlerin zedelendiği; kökleri, gövdesi, dalları, tomurcukları, çiçekleri ve meyveleri paraya dayalı küresel bir ağaç izlenimini veriyor.
Para, yalnızca insanların hayallerini sarıp sarmalamıyor, yapay zeka ve robotik nesneleri de etkiliyor.
Sanal dünyalar bile para üzerine inşa ediliyor.
Farklı mali ve ekonomik modeller, uluslararası ticaret, para borsası, para piyasaları, para politikaları, para oyunları, döviz kurları, çapraz kurlar günlük dünya hayatının işleyişinin vazgeçilemez bir parçası halini alıyor.
Bizim kuşağın çocukluk günlerinde paradan konu açmak “ayıp” olarak karşılanıyordu; ama şimdi dünya para üzerinde döndürülüyor sanki.
Paranın kendisine özgü bir dünya yolculuğu da var. Bu yolculuk, insanların gelgitlerle dolu hayatından sıyrılıp şu ya da bu şekilde gizemli bir felsefe bağlamında duygu ve düşüncelere yansıyor.
Küçük çocuklar, masallardaki harikalar diyarlarını yeterince algılamadan oyuncak yerine yüzlerini paranın gerçekliğine çeviriyorlar.
Küresel döviz sepeti; euro, pound sterling ve yen gibi önemli paraların yanı sıra “Amerikan doları” ile “Çin yuanı” arasında ticari rekabete sahne oluyor.
Basın organlarında yayımlanan haberlerin çoğu hep paraya dair. Para, yalnızca ulusal değil, küresel bir meta konumuna getirildi artık.
Bu tabloda, ilim, Irfan, bilim ve teknolojide gelişmiş, güçlü üretim ekonomisine sahip olan ülkelerin paraları kıymet kazanıyor.
İşte paranın kısaca dünya serüveni…
*
Yazıyı bir imgeleme ile bitirelim:
Lidyalıların efsanevi kralı Lid, zaman tünelinden kısa bir süreliğine de olsa bir yol bulup binyılların ardından yeryüzü gezegenine geri dönmüş olsaydı, paranın bugünkü hallerini görünce ne derdi acaba?