MANİSADAKİ OSMANLI OKULLARI
NACİ YENGİN
www.tarihistan.org
Malum mevsim yaz.
İnsanlar yaz aylarında zamanlarını nasıl değerlendireceklerini bilemiyor. Büyükler bir yana okul yaşında olan çocuk ve gençler için durum daha vahim! Okul döneminde yapmadıkları, yapamadıkları şeyleri yapmayı deneyebiliyorlar!
Madem okullar kapalı ve madem okul çağında olanlarla ilgili ne yapılması gerektiği konusunda ortak akıl oluşturulabilmiş değil gelin bu yazımızda Osmanlı Devletinde Fatih Sultan Mehmet’le sistematik hale gelen mahalle, sokak ve köy ayrımı yapılmadan açılan sıbyan mektepleri hakkında bilgi vereyim.
Manisa’daki sıbyan mektepleri hakkında bir döküm çıkarayım istedim.
İstedim ki 4+4+4 ile sloganlaştırılan yeni eğitim sistemindeki karmaşa devam ederken Osmanlı Manisa’sındadaki sıbyan mekteplerinin en azından isimlerini vermenin yararlı olacağını düşünüyorum. Zira Osmanlı’da eğitimin olmadığına dair bilinç hala kırılabilmiş değil!
Üzülerek belirtmek gerekiyor ki eğitim ile ilgili Manisa gibi “Şehzade Şehir” unvanını almış bir şehir adına yapılmış özel çalışmalar çok az!
Yüksek lisans ve doktora derecesinde dahi olsa yapılması gereken çalışmalar olmadığı gibi araştırma eserleri de yok gibidir!
Hakkını yiyemeyeceğimiz ender bazı çalışmalar da olmasa Manisa adına 1940’lı yılların zor şartlarında yapılmış İbrahim Gökçen ve Çağatay Uluçay’dan başka kaynaklarımız olmayacak Manisa adına!
Selçuk Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Mimarlık Ana Bilim Dalında Şule İnci’nin hazırlamış olduğu “Manisa’da Osmanlı Dönemi Sıbyan Mektepleri” Yüksek Lisan Tezi alanında önemli bir boşluğu doldurmaktadır.[1]
Sıbyan sabi (çocuk) kelimesinin çoğuludur. Sıbyan Mektebi çocuklar için açılmış okul demektir. Sıbyan mektepleri Osmanlı Devletinin ilkokullarıdır.
Daha çok cami ve mescit bitişiğine yapılan bu okullar, medreselerin çekirdekleri idi. İlk tahsil veren bu mektepler, 5-6 yaşlarındaki çocuklara okuyup yazmayı, bazı dini bilgileri ve dört işlemden ibaret olan matematik dersini verirdi.
İslam dünyasının ilk asırlarında "Küttab" adıyla tanıdığımız bu okullara, Müslüman Türk devletlerinden Karahanlı ve Selçuklularda "Sıbyan Mektebi" deniyordu. Osmanlılarda aynı okula bu isimle birlikte “Daru’ttalim”, “Daru’l-ilim”, “Muallimhâne”, "Mektep", "Taş Mektep", "Mahalle Mektebi", "Mektephâne" ve "Mekteb-i Ibtidâiye" gibi isimler verilmiştir. Yoksul çocuklar için açılanlara da “küttab-ı sebil” veya “mekteb-i sebil” de deniyordu.
İlk defa Fatih Sultan Mehmet zamanında (1451-1481) İstanbul’da Fatih Külliyesinde 1463-1470 yılları arasında Sıbyan mektebi yapılmıştır. Daha sonra da imparatorluğun bütün şehirlerinde (özellikle ilk yıllarda Bursa, İznik, Edirne ve Manisa) ve kasabalarında kurulmuş ilk eğitim kurumu olarak “Sıbyan Mektepleri” görülmektedir. Bu mektepleri Osmanlı’daki ilk düzenli eğitim müesseseleri olarak adlandırmak mümkündür.
Ancak Evliya Çelebi Seyahatnamesinde sıbyan mektepleri hakkında yeterli olmasa da bazı bilgiler vermektedir. Mesela Seyahatnamede İstanbul’da 1591-1600 yıllarda 1653 tane sıbyan mektebi bulunduğu ifade edilmektedir. Yani 1653 ilkokul!
Manisa ve çevresinde 19. yy. da 67 adet sıbyan mektebi bulunmaktadır. Osmanlının Şehzadeler Şehri olarak kabul ettiği, kültür ve eğitim merkezi olarak bilinen Manisa’da, günümüze kadar gelebilen sadece altı tane sıbyan mektebi bulunmaktadır.
Manisa’da Osmanlı dönemindeki sıbyan mektepleri şöyledir:
1-Ahmed Ağa Mektebi
2- Ali Ağa Mektebi,
3- Lalapaşa Cami Mektebi,
4- Behmen Ağa Mektebi,
5- Fahrünnisa Hatun Mektebi,
6-Fehmi Bey Mektebi ,
7- Cafer Bey Mektebi,
8- Gülfem Hatun Mektebi,
9- Hamza Çelebi Mektebi,
10-Hacı Hasan Ağa Mektebi,
11- İmir Çavuş Mektebi,
12- Kasım Paşa Mektebi,
13-Kulaksızoğlu Mektebi,
14- Sultan Murad (III. Murad) Mektebi,
15-Mehmet Ağa Mektebi,
16- Murtaza Emin Mektebi,
17- Mustafa Çelebi (Karagözzade) Mektebi, 1
18- Mustafa Çelebi Mektebi,
19-Palamutzade Mektebi,
20- Nişancı Paşa Mektebi,
21- Sinan Bey Mektebi,
22- Sefer Çelebi Mektebi,
23-Sinan Çelebi Mektebi,
24- Taceddin Halife Mektebi,
25- Vani Mehmet Efendi Mektebi,
26- Turgutzade Mektebi,
27- Yakup Ağa (Kurşunlu)Mektebi,
28- Hafsa Sultan Külliyesi Sıbyan Mektebi.
Yukarıda saydığımız sıbyan mektepleri içerisinde günümüze ulaşabilenler şunlardır:
1-Yakup Ağa Sıbyan Mektebi(Kurşunlu Mektep),
2- Ferhat Ağa Sıbyan Mektebi,
3- Çapraz-ı Sagir Mektebi,
4- Molla Şaban Mektebi,
5- Hacı Mustafa Ağa Sıbyan Mektebi,
6- Alaybey Sıbyan Mektebi,
7-Hatuniye Sıbyan Mektebi,
7-Kayalıoğlu Sıbyan Mektebi.
Osmanlı Devletinin Sancak Şehrine ne kadar önem verdiğini söylemeye gerek yok! Öyle ki her köşede bir okul açılmış ve bu okulların açılmasında Manisa’nın eğitime önem veren eşrafının büyük gayretleri görülmüştür!
Ne diyelim darısı Manisa’nın bu günkü eşrafının başına!
Türkiye Cumhuriyetinin eğitim politikalarının ne derece milli olduğu tartışıla dursun Osmanlı zamanında sıbyan mektebi ve medreselerde verilen eğitim kim ne derse desin millidir.
Konu ile ilgili detaylı bilgi isteyenler için:
www.tarihistan.org