Spinoza

Spinoza 17. yüzyılın en mühim din filozoflarından biridir. Mensubu olduğu Yahudi cemaatinden aforoz edilmiş, kendi isteğiyle de başka bir şehre taşınmıştır. Zor ve sıkıntılı bir hayat yaşadığı halde fikirlerinden vaz geçmemiştir.  Spinoza çok iyi bildiği Yahudi teolojisini eleştirmekle yola çıkmış, bilhassa kabbalaya dair malumatı ona yeni geliştirdiği fikirlerde çok ufuk açıcı olmuştur.  Avrupalı din filozoflarının tamamı kendi din geleneklerini bilirler. Bizde ise durum farklıdır, felsefeciler din, dinliler felsefe bilmezler. Bu son 30 yıldır biraz değişti. Bilhassa İlahiyat fakültesinden mezun islam felsefecileri felsefe sahasında bir şeyler ortaya koymaya başladılar. Henüz çok iyi bir din felsefecisi göremiyorum ama yakında o da olacaktır. Aslında iyi bir felsefe bölümü mezununun teoloji öğrenmesi de sahaya mühim katkılar sağlar fakat şimdilik sanırım yok. 
Hem felsefenin hem de bilimin temeli şüphe ve meraktır; yani şark toplumlarında Tanrıya, evrene ve insana yönelmemiş bir haslettir bu. Eski köye yeni âdet getirerek belki bu sarmadan çıkılabilir. 
Müteaddit defalar yazdım hep bir ahlak filozofumuz olsun isterim. Bizi bilen kıyasıya eleştiren ve kendi doğrularını topluma öğreten bir ahlakçı... Kant gibi, Spinoza gibi bir ahlakçı...