~~Suriye’yi Fetheden Türkler/ Emir Atsız Bey
Önceki yazımızda, Büyük Selçuklu Sultanı Alparslan(ö.1072) zamanından itibaren, Suriye ve civarındaki toprakları fetheden ve oraları bir Türk Toprağı yapan, Suriye Selçuklu Devletinin temellerini atan Türk Beyleri emir Atsız ve Tutuş’dan bahsetmiştik.
Oğuzlar Devletinden içinden çıkan ve onlarla aynı soya sahip Selçuklular önce Maveraünhehir sonra Horasan’’a yerleştiler. 1040 yılında Dandanakan’da Gazne Devletini yendiler ve kuvvetli bir devlet konumuna geldiler. Bu devirde Batı’da Bizans ve Mısır’da Fatımiler en güçlü devletler idi. Selçuklular dünyanın gördüğü önemli bir Türk imparatorluğudur. O’nların dünya üstünde hâkimiyet hesapları vardı. Batıya doğru hareket etmişler, İran topraklarına hâkim olmuşlardı. Kendilerine bağlı Atsız, Tutuş Afşin gibi beyler önderliğinde Türkler, Filistin topraklarını ele geçirmişlerdi, fakat buralarda az bir yerde büyük bir nüfus barınıyordu. O’nlar, merkezi Mısır olan Fatımi devletinin hâkim olduğu Suriye, Filistin, Mısır ve kuzey Afrika’yı ele geçirmek istemekteydiler, zaten yaptıkları keşifler ve fetihlerle kendi güçlerinin de farkına varmışlardı.
Fatımi Devleti Şii inançların savunuculuğu yapıyordu, Abbasiler ise suni ilkelerin ve Müslümanların temsilcisi durumunda idiler. Selçukluların, Abbasilere dini bağlılıkları bulunmaktaydı. Selçuklu’nun ideallerinde Şii inancı ayrılıkçı olarak görülmekte, onun üstünlük ve hareket kabiliyetinin ortadan kaldırmayı hedeflemekteydiler.
Emir Atsız Bey kararlı ve azimli bir şekilde Fatımi Devletinin elinde bulunan Suriye ve Filistin’de fetih faaliyetlerinde bulundu. Kudüs’ü ele geçirdikten sonra, orada adil ve müsamahalı bir idare tesis etti, küçük bir Türkmen beyliği olan devletini büyük Selçuklulara bağlı bir meliklik olarak genişletti ve oraların Türk Devletinin toprağı olmasını sağladı.
Atsız, Şam-Dımaşk şehrini kuşattı(Haziran/Temmuz 1076), Şam valisi İ n t i ş a r ’ a haber göndererek “ Şehrin barış yoluyla teslimini” istedi. Direnme ve savunmanın imkânsız olduğunu gören vali, şehri ve kalesini Atsız’a teslim etmek zorunda kaldı. Şehrin Ulu Camiinde cuma günü, sultan Melikşah ve Abbasi halifesi Muktedi Biemrillah adlarına törenle hutbe okutuldu. Böylece Suriye’nin bu önemli şehri de Suriye ve Filistin Selçuklu Devleti sınırları içine alınmış oldu. Devletin başkenti, Kudüs'ten Şam-Dımaşk'a nakledildi. Emir Atsız, birkaç yıldan beri abluka altında tuttuğu şehrin içinde bulunduğu sıkıntı ve sefaleti ortadan kaldırmak amacıyla bir dizi tedbirler aldı. O, derhal komşu il ve ilçelerden şehre bol miktarda yiyecek maddeleri getirttikten başka çiftçilere tohumluk dağıttırıp “ Derhal ekime başlamalarını” bildirdi, ziraatı canlandırdı. Ayrıca şehir ve yörelerini, özellikle konak yerlerini tamir ettirdi. Böylece alınan bu önlemler sonunda, şehirde fiyatlar ucuzladı, dolayısıyla halk refah ve mutluluğa kavuşmuş oldu; daha önce şehirden göç edenler, yeniden yurtlarına dönmeye başladılar.
Suriye’yi fetheden orada bir devlet kuran Türkmen Beyi Atsız’a Büyük-Muazzam Melik denilmişti. 1071-76 senelerinde, Filistin’in Akdeniz’e açılan limanı Askalan ve Yafa gibi birkaç yerleşim dışında, Suriye ve Filistin’in bütün şehir ve kalelerini Fatımî’lerden alarak, buralarda Türk hâkimiyetini gerçekleştirdi. Sonraki hedefte Büyük Selçuklu Devleti'nin fetih planlarına uygun olarak Mısır'ı zapt edip Fatımî devletine son vermek istiyordu
Atsız Bey Mısır’ı ele geçirmek için harekete geçti. Karşısına çıkan Mısır’ın yolladığı öncü birliklerini de yendi. Mısır halkı korku ve ümitsizliğe kapılmış ve Halife kaçma hazırlıklarına başlamıştı. Halk, Halifenin sarayının önünde toplanarak gerekli tedbirlerin alınmasını istedi bunun üzerine “ Halife, asla Kahire'den ayrılmayacağını, eski kitaplarda, doğudan gelen hiç bir kavmin Mısır'ı alamıyacağının yazılı olduğunu, bu bakımdan zaferin kesinlikle kazanılacağını bildirdi. (1)
Kahire önlerinde Arapların Şii Fatımi Devletiyle, Atsız’ın Öncüğündeki Suriye Selçuklu Devletinin Türk ordusu karşı karşıya geldi. Hedef, Fatımi Devletini ortadan kaldırarak İslam birliğini sağlamaktı. Fakat bütün üstün durumuna rağmen Atsız Mısır’da büyük bir yenilgi aldı. Bunun sonucunda kendi hâkimiyetine aldığı Filistin ve Suriye’nin bazı şehirlerindeki Araplar isyan etti ve bağımsızlıklarını ilan ettiler. Hatta kaynaklar Atsız Beyin kocaman ordusundan ancak on kişiyle Şam şehrine ulaşabildiğini yazmaktadır. Büyük bir lider ve komutan olan Atsız tekrar yeniden, Şam’a geldiği farz edilen bir Türkmen topluluğuyla ordu kurmuş, bu yeni orduya güvenebileceği Türkmenlerden başkasını almamış, Filistin ve güney Suriye’de çökmüş olan hâkimiyetini bütün ihtişamıyla yeniden tesis etmiştir. Fakat bütün bu başarıları mukadder olacak hazin sonuna engel olamamıştır.
Devam edecek
Celil Altınbilek
03.04.2018
1-Ali Sevim- Erdoğan Merçil Selçuklu Devletleri Tarihi. TTK 1995 s. 350.